Inne oblicze postkolonializmu

2016-09-28 | Autor: Przemysław Łapa

Karykatura imperializmu

Jak pisze E. Domańska studia postkolonialne są jednym z najważniejszych zagadnień współczesnej humanistyki. Istotnie, jako obszar badań są one niezwykle rozległą dziedziną, nie tylko związaną z szeregiem procesów historycznych, ale też udzielającą odpowiedzi na wiele pytań bezpośrednio tych procesów dotyczących. Niniejszą pracę autor poświęcił zagadnieniu nacjonalizmu w państwie postkolonialnym i kreowaniu wspólnoty narodowej. Zdaniem autora jest to szczególnie interesujące zagadnienie ze względu na swoją ciągłą aktualność oraz bardzo istotną rolę jaką odegrały walki narodowo wyzwoleńcze dawnych koloni w historii XX wieku.

Istotnym elementem studiów postkolonialnych są rozważania nad kreowaniem wspólnoty narodowej oraz zagadnienie nacjonalizmu występujące w krajach postkolonialnych. Już cytowany przez L. Gandhi E. Said zauważył, że w procesie dążenia do niepodległości i dekolonizacji w XIX wieku, obok oporu zbrojnego równolegle występował opór kulturowy. Zjawisko to towarzyszyło ruchom narodowo-wyzwoleńczym w tak odmiennych kulturowo krajach, jak Algieria czy Irlandia, co świadczyć może o jego uniwersalnym wymiarze. Warto w tym miejscu przytoczyć pytanie, które stawia L. Gandhi:

czy rebelianckie nacjonalizmy są jedynie reakcją na kolonialna dominację?

Autor niniejszej pracy zaryzykował by odpowiedź twierdzącą, ponieważ w większości kraje skolonizowane, jeszcze przed rozpoczęciem procesu kolonizacji, nie stanowiły jednolitych organizmów państwowych. Ogromna większość z nich w okresie przedkolonialnym składała się z małych państewek plemiennych, które jak w przypadku Indii targane wojnami wewnętrznymi, były rozdzielane przez wzajemne antagonizmy. Musiały one ulec w starciu z nowoczesną europejską machiną państwową, nieznanym im dotąd sposobom prowadzenia polityki zagranicznej i wojny.

Terror w koloniach

Nie bez znaczenia był tez fakt, że początek kolonializmu, okres wielkich odkryć geograficznych na przełomie XV i XVI wieku wcale nie zapowiadały tego co stało się w późniejszym okresie. Władcy poszczególnych państw w otwarciu na przybyszów z Europy widzieli szansę rozwoju dla swoich krajów ożywienie handlu i wymiany towarów, pomocy w zwalczaniu wrogów wewnętrznych i zewnętrznych, co w początkowym okresie podboju kolonialnego miało istotnie miejsce. Koniecznie należy wspomnieć o tym, że przed właściwym procesem kolonizacji szedł długotrwały proces, który dziś nazwali byśmy podbojem ekonomicznym. Nie należy też sadzić że na początku XVI wieku ktokolwiek w Anglii planował podbój Indii i uczynienie z tego kraju zamorskiego terytorium.

Wspominanie o tym, nie jest w żadnym wypadku próbą usprawiedliwienia kolonializmu, a jedynie próbą zwięzłego wytłumaczeniem tego jak do niego doszło. Wyjaśnienie tej kwestii jest niezbędne gdyż, to właśnie wyciągnięcie właściwych wniosków z błędów popełnionych we wczesnym okresie kolonizacji, umożliwiło rozpoczęcie procesu dekolonizacji. Nauka jaką wyciągnęły narody podbite z własnej tragedii oraz podpatrzenie właściwych wzorów (wszak państwa kolonizatorów były największymi potęgami Europy) organizacji społeczeństwa, życia politycznego, organów państwowych od kolonizatorów było początkiem formowania się w koloniach nowoczesnych społeczeństw narodowych. Jak słusznie pisze L. Gandhi:

formacyjne lekcje nacjonalizmu odbywały się dosłownie w kolonialnej Sali wykładowej poprzez wykładanie i przekazywanie europejskich historii narodowych.

Właśnie przyswojona przez narody podbite wiedza, dała asumpt do zrozumienia tego skąd bierze się siła kolonizatorów, i tego jak można się spod niej wyzwolić. Cytowany przez autorkę książki Spear pisze o kolonizowanych krajowcach: pozostając w tym okresie stałym kontakcie z Anglikami bądź czytając Szekspira nie można nie zarazić się nacjonalizmem. Zatem można przyjąć że kolonialny nacjonalizm wywodził się w prostej linii od XIX wiecznego nacjonalizmu europejskiego. Ponadto, idąc tym tropem niektórzy nacjonaliści antykolonialni dochodzili do wniosku, że nacjonalizm jest rodzajem kolonializmu.

Imperium Brytyjskie –imperium w którym nie zachodzi słońce

Podobnie myśleli liczni autorzy studiów postkolonialnych cytowani przez L. Gandhi w jej pracy. Sami antykolonialni nacjonaliści byli pełni wątpliwości. Zauważając podobieństwa nacjonalizmu który sami wyznawali i imperializmu który zwalczali i z pod którego próbowali się wyzwolić. Jedną z odpowiedzi na takie zarzuty było jak to określiła L. Gandhi selekcjonowanie treści zapożyczanych z nacjonalizmu kolonizatorów.

Autor niniejszej pracy uważa tego typu zarzuty w dużej mierze bezpodstawne, gdyż jak pisze chiński filozof Sun Tzu: aby pokonać wroga trzeba najpierw dobrze go poznać, a dalej: pokonaj swojego wroga jego własną bronią. Ponadto uniwersalne treści i sposoby organizacji społeczeństw państw narodowych, które zapożyczały kolonizowane kraje od kolonizatorów, często wprowadzały kraje nigdy nie będące koloniami ani nie posiadające koloni, zatem nie mogą byś posądzone o imperializm. Zarzuty wobec dawnych krajów kolonialnych miały by podstawy, gdyby kraje te po odzyskaniu niepodległości same zaczęły uprawiać politykę imperialną i zaborczą wobec innych krajów.

Kolonialny świat w 1945 roku.

Podsumowując powyższe rozważania, proces dojrzewania dawnych kolonii do roli państw był procesem długotrwałym i odbył się nie bez wpływu paradoksalnie pozytywnego wpływu państw metropolii i ich dorobku polityczno kulturowego. Po odzyskaniu niepodległości przed państwami postkolonialnymi stanęło szereg wyzwań, z których istnienia, jako kolonie nie zdawały sobie sprawy lub jako państwa niegdyś niepodległe a następnie przez lata ciemiężone zdążyły zapomnieć. Innym właściwym tylko dla nich wyzwaniem, jest wielkie wyzwanie budowania społeczeństwa obywatelskiego oraz Państwa obywatelskiego prowadzącego własną niezależna politykę gospodarczą i międzynarodową.

Jak pokazało doświadczenie czasu, wiele z państw postkolonialnych nie udźwignęło tego problemu, popadając wir wojen domowych lub uzależniając się ekonomicznie od dawnych metropolii stając się na nowo ich nieoficjalnymi koloniami.

Te, a także wiele innych zagadnień dotyczących studiów postkolonialnych czeka na swoje opracowanie. W niniejszej pracy autor przedstawił jedynie drobny wycinek, szkielet procesu jakim jest zagadnienie nacjonalizmu w studiach postkolonialnych.

Etykiety:

Postkolonializm

Bibliografia:

Gandhi L., Teoria postkolonialna : wprowadzenie krytyczne, Wydaw. Poznańskie, Poznań 2008
Markowski M. P., Postkolonializm, [w:] A. Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku, Znak, Kraków 2007
Ostaszewski P., (red)., Konflikty kolonialne i postkolonialne w Afryce i Azji 1869-2006, Książka i Wiedza, Warszawa 2007
Vogel D., Historia a postkolonializm. Pisanie historii narodowej i jej obecność w krytyce i literaturze postkolonialnej, Racibórz 2007

Podziel się!

Przeczytaj również...