Rzymski system liczbowy
Wśród niezliczonych rzeczy, które odziedziczyliśmy po starożytnych Rzymianach, znajduje się również sposób zapisywania liczb. Choć cyfry rzymskie zostały wyparte z codziennego użytku przez mniej skomplikowane arabskie, to wciąż zwyczajowo stosuje się je w pewnych sytuacjach. Dobrze jest znać rzymski system liczbowy, warto też prześledzić interesującą historię jego powstawania.
Początki rzymskiego systemu liczbowego sięgają zapewne VI – V w. p.n.e. Rzymianie przejęli wtedy cyfry od wysoko rozwiniętej cywilizacji Etrusków i poddali je pewnym modyfikacjom oraz udoskonaleniom, m.in. zwiększając liczbę symboli z 5 do 7. Ostatecznie znaki używane do zapisywania liczb przyjęły formę liter łacińskiego alfabetu, jednak ich źródła są prawdopodobnie inne, o czym będzie jeszcze mowa później. Cyfr rzymskich używano na terenie imperium aż do jego upadku w V w. n.e. W średniowieczu stały się standardowym systemem liczbowym całej łacińskiej Europy, jednak pod koniec tej epoki coraz częściej używano już cyfr arabskich, prostszych i wygodniejszych do obliczeń oraz zapisywania dużych liczb. System rzymski stopniowo wychodził z codziennego użycia, chociaż do dziś jest powszechnie znany w Europie i stosowany do pewnych celów.
Znaki rzymskiego systemu liczbowego i ich pochodzenie
Kształt znaków etruskich wziął się od dawnej metody oznaczania liczb pionowymi nacięciami na kawałkach drewna. W starożytności często wykonywano w ten sposób rejestry, spisy i rachunki przedstawiające liczbę jakichś towarów (czasem przybierało to formę długich lasek pokrytych setkami kresek), a system taki jeszcze w XIX w. n.e. był używany przez włoskich pasterzy do oznaczania liczebności swoich stad. Rzymianie stopniowo upraszczali te symbole i nadawali im formę podobnych do nich łacińskich liter. Pewne cyfry przechodziły dość skomplikowane zmiany i lepiej je pokazać niż opisywać, dlatego też zamieściłem dalej rysunki uzupełniające tą część tekstu.
I - oznacza liczbę 1. Jedno pionowe nacięcie oznaczało po prostu jeden element. Rzymianie nie zmodyfikowali tego znaku, bo wyglądał już jak ich litera I.
V - oznacza liczbę 5. Co piąte nacięcie było podwójne i początkowo miało formę Λ. Rzymianie „obrócili” je tak, żeby wyglądało jak ich litera V. Hipoteza, że znak ten to górna połowa X oznaczającego 10 jest mało prawdopodobna.
X - oznacza liczbę 10. Co dziesiąte nacięcie było przekreślane na ukos, a znak ten został później „wyprostowany”, przyjmując formę litery X.
L - oznacza liczbę 50. Przy oznaczaniu nacięciami dziesiąty znak Λ otrzymywał jeszcze jedną kreskę. Później przeszedł liczne zmiany – został obrócony, spłaszczony i podzielony na pół, aż wreszcie przyjął kształt litery L.
C - oznacza liczbę 100. Również dziesiąte przekreślone nacięcie, czyli X, zaznaczano dodatkową kreską. W wyniku zmian przekształciło się w C, które pasowało tym bardziej, że było pierwszą literą łacińskiego słowa „centum”, oznaczającego sto.
D - oznacza liczbę 500. Setne Λ obrysowywano kwadratową lub okrągłą ramką. Dość skomplikowane zmiany doprowadziły później do przekształcenia tego znaku w literę D, prawdopodobnie jako oznaczenie łacińskiego słowa „demi-mille”, czyli pół tysiąca.
M - oznacza liczbę 1000. Setne X także otaczano ramką. Nie do końca pewny jest przebieg zmian, w każdym razie w końcu znak ten stał się literą M, pierwszą w łacińskim słowie „mille”, czyli tysiąc (możliwe jest również, że cyfra przybrała taką formę nie w drodze ewolucji, ale zastąpienia starego znaku prostszą literą).
Przypuszczalny przebieg ewolucji znaków w systemie oznaczania liczb nacięciami w cyfry rzymskie (ewolucja cyfr D, a zwłaszcza M jest w znacznej mierze hipotetyczna). Znaki, które przedstawiłem jako końcowy etap rozwoju to najbardziej dopracowane i stylizowane cyfry, stosowane w ważnych inskrypcjach, np. na budowlach i pomnikach. Mniej starannie kreślone symbole, używane przez Rzymian na co dzień, wyglądały mniej więcej tak jak te, które umieściłem jako drugie od końca w każdym rzędzie.
| 81 celnych komentarzy | Dodaj komentarz |
 Gość | |
Dodano: 2009-09-30 Nie wiem ile masz lat, ale dla mnie (13) jest bardzo prosty. Czegoś takiego powinno się uczyć na zajęciach z matematyki, ponieważ widzę, że polska oświata nie zadbała o to, żeby szkoły nauczały systemów liczbowych leżących u podstaw dzisiejszej matematyki. |
 Użytkownik | |
Dodano: 2009-10-19 Wspaniała historia matematyki Wie może kto jak było zero? |
Gość | |
Dodano: 2009-10-26 Właśnie bo np 1045 napiszesz bez zera MXLV bo zero to nic |
Gość | |
Dodano: 2009-12-01 Jak zapisać po rzymsku 92 ???? (mam 10 lat) |
 Redaktor | |
Dodano: 2010-01-25 92 - XCII - to jest prawidłowy zapis |
Gość | |
Dodano: 2010-04-17 Ciekawostka - do oznaczenia niemieckich jednostek w czasie II wojny śoiatowej stosowano właśnie "nieprawidłowy" zapis - 40 korpus pisano jako XXXX |
Gość | |
Dodano: 2010-06-08 a czy zapis 45- VL jest prawidłowy... bo skoro IM- to 999 to rownie dobrze przed L wstawiamy V i mamy 45 |
Gość | |
Dodano: 2010-09-07 Zera nie pisali, zostawiali puste miejsce, potem stawiali kółko. |
Gość | |
Dodano: 2010-09-08 a 4 000 000 (cztery miliony)? |
Gość | |
Dodano: 2010-09-10 niewiem jak napisac 4000 tysiace po rzymsku |
Gość | |
Dodano: 2010-09-14 jak napisać 10 milionów? |
Gość | |
Dodano: 2010-09-14 a czy zapis 45- VL jest prawidłowy... bo skoro IM- to 999 to rownie dobrze przed L wstawiamy V i mamy 45 |
Gość | |
Dodano: 2010-09-15 a jak jest 2871 i 14601 po rzymsku? |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-09-17 "a czy zapis 45- VL jest prawidłowy... bo skoro IM- to 999 to rownie dobrze przed L wstawiamy V i mamy 45" - Tak, to zapis prawidłowy. .__ |XL| = 4 000 000 (nie jestem pewna, ale chyba tak, to powinno wyglądać.) Dwie kreski pionowe - mnożenie przez 100; Kreska u góry - mnożenie przez 1000; Do tego liczba 40 - XL 40*100*1000 = 4000000. ._ |C| = 10 000 000 |XL| = 4000 (pionowe kreski to mnożenie przez sto) MMDCCCLXXI = 2871 ___ XIVDCI = 14601 (nie wiem czy to dobry zapis, ale kombinując: 14 razy 1000 - kreska u góry i obok końcówka 601 czyli DCI) Co do większych liczb o jakie pytaliście i o liczbę zero można o nich przeczytać w tym artykule na stronie drugiej ;) |
Gość | |
Dodano: 2010-09-20 Tekst naprawdę bardzo dobrze opracowany...jest pomocny oraz czytelny i przejrzysty;] Gratulacje...;) |
Gość | |
Dodano: 2010-09-20 A co do VL - to nie jest prawidłowy zapis W rzymskim systemie liczb istnieje tylko 6 wyjątków( że się odejmuje - nie dodaje) są to: IV - 4 IX - 9 XL - 40 XC - 90 CD - 400 CM - 900 Łatwo zapamiętać ;) |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-09-20 to jak inaczej zapisać liczbę 45? XLV? No to już nie wiem jakby to zapisać inaczej :( |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2010-09-21 Liczbę 45 zapisuje się XLV. XL - 40 V - 5 L - 50 X - 10 Gdy przed L dopiszemy X to będzie 50 - 10, czyli 40 i tak jest przy każdej liczbie. 999 - CMXCIX |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-09-21 999 można zapisać jeszcze w ten sposób: IM |
Gość | |
Dodano: 2010-10-21 jak się pisze po rzymsku 200 300 600 proszę pomuście |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-10-21 200 - CC 300 - CCC 600 - DC |
Gość | |
Dodano: 2010-11-02 jak napisac cyfre 39 po rzymsku????????? pomozcie!!!!!!!!! |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-02 XXXIX - 39 |
Gość | |
Dodano: 2010-11-02 A co oznacza liczba MMDXIX na arabskie cyfry? |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-03 MMDXIX - 2519 |
Gość | |
Dodano: 2010-11-04 jak zapisać liczbę w systemie rzymskim większą od 3999 tak aby nie bylo 3 takich samych cyfr przy sobie?? proszę o pomoc |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-04 I|XL| = 4000 (pionowe kreski to mnożenie przez sto) - 3999 albo MMMCMXCIX - 3999 |
Gość | |
Dodano: 2010-11-09 jak napisac liczbe 665 po rzymsku? |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-09 665 - DCLXV |
Gość | |
Dodano: 2010-11-10 a 39 jak jest |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-10 XXXIX - 39 |
Gość | |
Dodano: 2010-11-15 jak napisać 200 |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-15 200 - CC |
Gość | |
Dodano: 2010-11-15 Jutro jest kartkówka z matmy i niewiem jak jest po rzymsku milion i miliard Pomóżcie błagam proszę. |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-15 _ M - 1 000 000 (M z kreską u góry; kreska nad cyfrą = mnożenie przez 1000) M - 1 000 000 000 (podkreślenie = mnożenie przez 1000 000) - |
Gość | |
Dodano: 2010-11-16 jak jest 50-2000 |
|
Redaktor | |
Dodano: 2010-11-17 50 - L 2000 - MM |
Gość | |
Dodano: 2010-11-21 To proste |XL| :-) Zapisując znak liczby w pionowych kreskach, mnożymy ją przez 100 |
Gość | |
Dodano: 2010-11-27 wiecie moze ja napisac 2010 po rzymsku? z gory dzieki za pomoc |
Gość | |
Dodano: 2010-12-06 JAK ZAPISAĆ TYSIĄC PO RZYMSKU ???!!! |
 Redaktor | |
Dodano: 2010-12-07 Witaj tysiąc po rzymsku można zapiasać np tak: M (1000), lub DD (500=500). |
Gość | |
Dodano: 2011-07-14 Jak zapisac w systemie rzymskim date 05.12.2010 prosze o pomoc pilne. |
Gość | |
Dodano: 2011-08-14 Witam. Jak jest po rzymsku 1992? |
Gość | |
Dodano: 2011-08-16 a jak zapisać datę urodzenia 1 kwietnia 1988 roku po rzymsku? |
Gość | |
Dodano: 2011-09-07 jak zapisać 4000 w rzymskim systemie zapisywania lidzb??? |
Gość | |
Dodano: 2011-09-08 Jak się pisze po rzymsku 33 wiek p.n.e.? |
Gość | |
Dodano: 2011-09-11 Jak się pisze po rzymsku 750? |
Gość | |
Dodano: 2011-09-13 19 - XIX XXXIII - 33 750 - DCCL |
Gość | |
Dodano: 2011-09-15 Jak zapisywano ułamki po rzymsku? |
Gość | |
Dodano: 2011-09-23 jak sie pisze po rzymsku 780 ? |
Gość | |
Dodano: 2011-10-11 jak napisac 4000 , 7000,1000000,40000 |
Gość | |
Dodano: 2011-10-11 Co oznacza ta kreska u góry ? |
Gość | |
Dodano: 2011-10-12 Liczbę 45 pisze się VL |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2011-11-04 No ok, a jak napisać data 26 08 1977? |
Gość | |
Dodano: 2011-11-05 Jak się pisze 88 po rzymsku? |
Gość | |
Dodano: 2011-11-14 jak napisać po rzymsku 4.000 |
Gość | |
Dodano: 2011-11-27 Jak napisać 88 po rzymsku? Proszę pomóż. |
Gość | |
Dodano: 2011-11-29 Jak napisać 55000 i 82500? 55000 czy będzie to LV i kreska pozioma nad tym, a 82500 kreska pozioma nad LXXX i obok IID? |
Gość | |
Dodano: 2011-11-29 88 chyba tak się zapisuje LXXXVIII |
Gość | |
Dodano: 2011-12-03 Jak jest po rzymsku: 4 000 4 500 5 000 5 500 6 000 6 500 7 000 7 500 8 000 8 500 9 000 9 500 1 000 000. Pomóżcie w środę mam klasówkę z tego. |
|
Redaktor | |
Dodano: 2011-12-04 Niki587 przeczytaj 14 komentarz licząc od góry oraz akapit "Większe liczby" z drugiej strony tego artykułu, to powinno pomóc ci zrozumieć zasady. Ogólnie rzecz biorąc z większymi liczbami (konkretnie od 4000 w górę) jest spory problem, bo Rzymianie rzadko zapisywali tak duże cyfry. Musisz po prostu dokonac mnożenia i ustawić dwie pionowe kreski po bokach rzymskich liczb bądź jedną poziomą nad nimi. We wspomnianym komentarzu masz przykład jak to wygląda. Dla przypomnienia: I - 1 II - 2 III - 3 IV - 4 V - 5 VI - 6 VII - 7 VIII - 8 IX - 9 X - 10 L - 50 C - 100 D - 500 M - 1000 Dwie kreski pionowe - mnożenie przez 100; Kreska u góry - mnożenie przez 1000; Dla przykładu: 4000 podziel przez 100. Wyjdzie 40. Potem 40 zapisz po rzymsku (to będzie XL) i po obu stronach tej liczby daj dwie pionowe kreski /liczba/). Wtedy będzie to 4000. 4500 - też podziel przez 100. Wyjdzie 45. 4500 - /XLV/ 1 000 000 - to będzie M z poziomą kreską u góry |
Gość | |
Dodano: 2011-12-12 Jak zapisać liczbę 49? |
|
Redaktor | |
Dodano: 2011-12-13 Liczbę 49 po rzymsku zapisujemy w ten sposób: IL |
Gość | |
Dodano: 2011-12-14 Takie pytanie: czy 665 można zapisać jako DLXV czy trzeba DCLXV? |
|
Redaktor | |
Dodano: 2011-12-14 665 zapisujemy tylko tak: DCLXV DLXV to 565 D oznacza 500, a C - 100, więc brakowałoby jednej cyfry i wyszłaby całkiem inna liczba, gdyby pominąć "C". |
Gość | |
Dodano: 2012-01-02 Ile to po rzymsku 2000? |
Gość | |
Dodano: 2012-01-05 Czyli 8625 to będzie |LXXX|DCXXV ? |
Gość | |
Dodano: 2012-02-04 Rzymianie mieli kalendarz, w jaki sposób zapisywali daty ? |
Gość | |
Dodano: 2012-02-27 a co znaczy XXXIX pomocy |
Gość | |
Dodano: 2012-02-27 Liczbę 49 zapisujemy XLIX, nigdy natomiast IL. |
Gość | |
Dodano: 2012-03-19 Czy liczbę cztery zapisywano kiedyś tak IIII? Pytam gdyż jest ta liczba tak zapisana na zegarze na ratuszu. |
Gość | |
Dodano: 2012-03-22 Pomóżcie mi, jak zapisać datę : 10.12.2009r! Bardzo proszę o pomoc! |
|
Redaktor | |
Dodano: 2012-03-26 X, XII, MMIX proszę;p |
Gość | |
Dodano: 2012-03-31 Zanim zadasz pytanie poświęć 4 minuty na przeczytanie 2 strony artykułu. Zanim dasz komuś odpowiedź (niekoniecznie poprawną) przeczytaj tekst na drugiej stronie! Czytanie nie boli - gwarantuję. W rzymskim systemie zapisu liczb nie istnieje IC, IL, DD i tym podobne. Wszystko dokładnie jest tu opisane więc zamiast tracić czas na pisanie - przeczytaj! |
Gość | |
Dodano: 2012-04-01 jak napisać datę 09.04.1981? |
Gość | |
Dodano: 2012-04-19 Jak zapisać liczbę 7850? |
Gość | |
Dodano: 2012-09-09 999 nie można zapisać IM. zapisuję się to tak CMXCIX, można inaczej ale tak najłatwiej i najszybciej. |
Gość | |
Dodano: 2013-02-04 1-I 2-II 3-III 4-IV 5-V 6-VI 7-VII 8-VIII 9-IX 10-X 20-XX 30-XXX 40-XL 50-L 60-LX 70-XLL 80-XLLL 90-XC 100-C 200-CC 300-CCC 400-CD 500-D 600-DC 700-DCC 800-DCCC 900-CM 1000-M 2000-MM 3000-MMM Ka?dy znak rzymski mo?e powtarza? si? 3 razy Od lewej strony odejmujemy a od prawej dodajemy |
 Użytkownik | |
Dodano: 2013-06-26 jak zapisac po rzymsku date 21.04.1996 |
Gość | |
Dodano: 2013-11-29 Macie jakieś zadania to napiszcie do mnie na emaila : [email protected] Znam odpowiedz na każde zadanie Z cyfr rzymskich, moge tez nauczyć jak sie oblicza system rzymski. :-) |
Gość | |
Dodano: 2014-02-16 czy liczbę 4000 pisze się tak IIVI ? |
Nasz facebook
Ciekawostka
Święty Augustyn z Hippony
W młodości nie myślał poważnie o celibacie (posiadał syna Adeodata), jednakże później pisał, że należy unikać związków seksualnych. ?
Postać historyczna
Podpowiedź: cesarz rzymski, zdobywca Brytanii, autor dzieł historycznych jak „Historia Kartaginy”. Prawdopodobnie został otruty przez własną żonę.
Czytaj biografię
Losowe zdjęcie
