Klaudiusz II Gocki

O życiu cesarza Klaudiusza II Gockiego zachowało się niewiele wzmianek, w zasadzie tylko "Vita Claudii w zbiorze cesarskich biografii "Historia Augusta" stanowi najobszerniejsze ze źródeł. Jego pełne nazwisko przekazały monety oraz inskrypcje - Imperator Caesar M. Aurelius Valerius (?) Claudius Aug[ustus]. Klaudiusz urodził się około 10 maja 214 roku w Ilirii. Nie znane jest dokładne miejsce ani jego narodzenia, ani stan z którego się wywodził. Nie znana nam pozostaje kariera Klaudiusza przed wstąpieniem na tron cesarski. Zapewne poświęcił się karierze wojskowej w stanie ekwickim, stopniowo dochodząc do najwyższych funkcji dowódczych w armii rzymskiej. Joannes Zonaras pisze, że Klaudiusz był dowódcą jazdy przed śmiercią Galiena, co sugeruje, że był drugą po cesarzu osobą w państwie. Choć źródła panegiryczne starają się zatuszować jego rolę w mordzie na Galienie, wydaje się pewne, że maczał w nim swe dłonie.

Tak więc Klaudiusz objął stery władzy jesienią 268 roku, po klęsce uzurpatora Aureolusa pod Mediolanem. Na początku 269 roku w granice cesarstwa wdarli się Alamanowie, którzy zdołali przedrzeć się przez alpejskie przełęcze, by dojść aż po jezioro Garda (rzymskie Lacus Benacus). Tutaj Klaudiusz szybko rozgromił barbarzyńską hordę. Wiosną tego roku przeniósł się na front naddunajski, aby stawić czoła wielkiemu najazdowi Gotów. Tutaj w zaciekłej i pełnej bohaterstwa bitwie pod górnomezyjskim Niszem (rzymskie Naissus), zadał decydującą klęskę gockim wojskom.
Walki z Gotami uniemożliwiły Klaudiuszowi interwencję na Wschodzie, gdzie właśnie wojska ambitnej królowej Palmyry, Zenobii, zajmowały rzymskie prowincje w Azji i Afryce (chodzi o Egipt). Cesarz nie mógł również zaatakować niezależnej Galii, gdzie miasto Autun (Augustodunum), zbuntowało się przeciw galijskim uzurpatorom, pragnąc włączenia do Rzymu. W tym czasie podległy Klaudiuszowi prefekt Egiptu Tenagino Probus zdołał uchronić Cyrenajkę przed najazdem Marmarydów. Na cześć tej wiktorii, Cyrena została przemianowana na Claudiopolis.

Mit Klaudiusza narodził się już 270 roku, o czym świadczą legendy na monetach rzymskich (inskrypcje z legendami DIVVUS CLAUDIUS [GOTHICUS]), emitowane przez jego brata Kwintyllusa, i być może przez Aureliana. Klaudiusz miał stać się również założycielem "drugiej" dynastii Flawiuszów, co oczywiście jest zmyśleniem cesarza Aureliana, chcącego uszlachetnić swoją rodową przeszłość. Jego śladem poszedł inny władca. W 310 roku cesarz Konstantyn Wielki zaczął głosić, że bezpośrednim potomkiem Klaudiusza II był jego ojciec Konstancjusz Chlorus, co sugeruje, że mit Klaudiusza w powszechnej świadomości Rzymian, tlił się w najlepsze. W ten sposób Konstantyn, wówczas władca Brytanii i Galii, wzmacniał swoją polityczną pozycję, przygotowując się do walnej rozprawy z Maksencjuszem, jednym z władców Zachodu. Co ciekawe, późnoantyczni historycy nie wnikali szczegółowo w prawdziwość tych rewelacji. "Historia Augusta" mówi tylko, że Konstancjusz Chlorus był wnukiem Klaudiusza, ale sam Klaudiusz nie miał bezpośrednich potomków!

Działania wojenne na froncie naddunajskim nie ustały po wielkim zwycięstwie pod Naissus. Rozproszone wojska gockie, wsparte przez inne oddziały barbarzyńskie, nadal pustoszyły ziemie cesarstwa, od Bałkan i Grecji po wybrzeża Azji Mniejszej. Względne oczyszczenie tych ziem, przeciągnęło się do 270 roku. Tutaj wśród żołnierzy rzymskich, a także wśród barbarzyńców, wybuchła groźna epidemia dżumy. Jedną z jej ofiar padł sam zwycięski Klaudiusz (w Sirmium w VIII 270 roku).
Tak wyglądają krótkie, aczkolwiek burzliwe dzieje rządów pogromcy Gotów. Wszystko inne, należy już do późnorzymskich legend. Wynikiem tego jest fakt, że wiele źródeł rzymskich przepadło w okresie wielkiego zamętu III wieku. Historiografowie, chcąc wypełnić luki, dodawali do historii tego cesarza wiele "mitycznych" wątków, które, dodatkowo, miały ukazać ich zapatrywania polityczne. A skoro brakowało źródeł, postać Klaudiusza mogła plastycznie wypełnić każdą lukę lub zaspokoić każdą polityczną potrzebę.

Duża część klaudiuszowej chwały związana jest jednak nie z walkami z barbarzyńcami, ale ze zgładzeniem Galiena, cesarza, który wzbudzał ogromny lęk, nie tylko wśród stanu senatorskiego, Rzymu, ale i na prowincji. Za złe poczytywano Galienowi próbę reformy wojska, która miała na celu pozbawienie senatorów dowództwa w armii. Najjaskrawiej o tym świadczą przeciwstawne żywoty właśnie tych dwóch władców w "Historia Augusta". W dziele tym Galien pod każdym względem ma czarny charakter, zaś Klaudiusz, wręcz przeciwnie - zdaje się promieniować nieziemską czystością, kryształowym charakterem, odwagą i dobrocią wobec swych poddanych. Pal licho, że legenda dobrego Klaudiusza umocniła się dopiero w IV wieku, gdy późny Rzym definitywnie chylił się ku upadkowi, a następni władcy wsparci przez nową siłę, chrześcijaństwo, niszczyli dawną spuściznę. Pal licho, że w czasach, gdy Wizygoci na stałe wdarli się w granicę cesarstwa, wspominano pierwszego bohatera, który zdołał zwyciężyć Gotów.

Tutaj wspomnieć można o jeszcze jednym micie - o bohaterskim poświęceniu władcy, który oddaje swoje życie po to, by uratować rzymski świat. Wieść tę przekazały dwa źródła - Aureliusz Wiktor i "Epitome de Caesaribus". Wedle nich, cesarz poddał się woli wieszczki sybillińskiej, która orzekła, że jedynie śmierć pierwszego człowieka w cesarstwie, doprowadzić może do zwycięskiego odparcia Gotów. Podobno, chęć złożenia tej ofiary wykazał princeps senatu, ale Klaudiusz, ten nasz bohater, odrzekł, że tylko jemu należy się tytuł pierwszego obywatela cesarstwa. Tak więc sam monarcha oddał swe istnienie za życie państwa. W ten sposób postać pogromcy Gotów stała się takim "świętym" pogaństwa. Należy podkreślić, że inne źródła nic nie wiedzą o tym poświęceniu, sugerując przyczynę naturalną jego śmierci - dżumę.

Wraz z upływem czasu ciężko jest oddzielić legendę od prawdy, zwłaszcza, gdy brak jest źródeł z epoki. Osobiście świetnie czytało mi się żywot Klaudiusza w niesamowitej książce Gibbona, i dlatego powstał ten niewielki artykuł. Choć wiele prawd tam napisanych już zostało obalonych, warto sięgnąć do tej genialnej książki (Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego, t. 1-2, PIW, Warszawa 1960 (wyd. 2 - 1975; wyd. 3 - 1995), aby poznać wiele niezwykłych sylwetek rzymskich władców.

Tekst oparty na pracy

Bibliografia:

• Mirosław Jerzy Leszka: Klaudiusz II Gocki. W: Jan Prostko-Prostyński,Sławomir Bralewski, Maciej Kokoszko: Słownik cesarzy rzymskich. Poznań, 2001, s. 166-169.

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz