Ramzes II

Faraon nazwany później przez historię Ramzesem Wielkim wprowadził Egipt w okres niesłychanej prosperity, jakiej ten kraj nie zaznał od czasów Totmesa III. Genialny dowódca, wielki budowniczy, panował przez ponad 67 lat a gdy umierał władze po nim przejął jego 13 syn. Niesłychana długość życia tego człowieka jeszcze wyraźniej niż u innych faraonów świadczyła o jego boskim pochodzeniu, a z jego czynów i władzy, jaką dysponował na ziemi można ulec złudzeniu, że był nim w rzeczywistości. Kraj, nad którym Ramzes pewnego dnia objął władze miał długą - trwającą siedemnaście wieków - historię. Zaznał on już dni wielkiej chwały za panowania wojowniczych królów Totmesa I, oraz Totmesa III, był ciemiężony przez wojowniczy lud Hyksosów a nawet rządzony przez kobietę, która bezprawnie przywłaszczyła sobie tytuł faraona. Wciąż jeszcze żywe było wspomnienie Echnatona, który dokonał rewolucji religijnej. Bogata historia szła w parze ze wspaniałym dziedzictwem kulturowym w skład którego wchodziły piramidy, zaliczane do siedmiu cudów świata, bogata mitologia czy wspaniały sfinks. Ramzes pochodził z rodziny wysoko postawionej, lecz nie królewskiej. Jego dziadek, po którym odziedziczył imię, był wezyrem (najwyższym urzędnikiem państwowym) na dworze króla Horemheba. Horemheb również nie pochodził z rodziny władającej, został wyznaczony na króla przez panującego 4 lata dworzanina Aie, który to najprawdopodobniej odkupił tron egipski w czasach zamętu, jaki powstał po panowaniu heretyckiego faraona Echnatona. Władający Egiptem 29 lat bezdzietny Horemheb czując zbliżająca się śmierć obwołał wezyra swym następcą, kontynuując w ten sposób zwyczaj, zapoczątkowany przez Ai, wybierania na faraona zawodowych administratorów i żołnierzy. Po śmierci Horemheba dziadek Ramzesa wstąpił na tron przyjmując imię Ramzes I. Stał się on pierwszym z faraonów założonej przez niego XIX dynastii. Ustabilizował sytuację w Egipcie jednak niczego wielkiego nie dokonał. Natomiast jego syn - Seti I, oraz wnuk - Ramzes II dokonali niebywałych rzeczy. Seti I przeprowadził cztery kampanie i przywrócił panowanie Egiptu nad większością Palestyny, nie udało mu się jednak, pomimo wysiłków, odzyskać Syrii opanowanej przez Hetytów. Kontynuował on również budowę świątyni w Karnaku rozpoczętą przez Ramzesa I.
Nie znamy dokładnej daty narodzin Ramzesa Wielkiego. Młody Ramzes, podobnie jak i inni wysoko urodzeni Egipcjanie, uczył się czytać i pisać w niezwykle skomplikowanym hieroglificznym piśmie egipskim. Zapewne pobierał też nauki w zakresie teologii, literatury i historii. Bez wątpienia przykładano również wielką wagę do jego rozwoju fizycznego kultywując tradycje wysportowanego faraona. Od faraona oczekiwano mistrzostwa w powożeniu rydwanem i w strzelaniu z łuku. Ojciec Ramzesa pamiętając o komplikacjach, jakie w przeszłości wiązały się z sukcesja postanowił wyznaczyć go swym następcom. Krótko po objęciu władzy przez Setiego Ramzes, wówczas kilkunastoletni chłopiec, otrzymał tytuł "Najstarszego Syna Króla" i został mianowany - oczywiście tylko nominalnie - głównodowodzącym armii. Miało to na celu zapewnienie ciągłości dynastii w razie gdyby Seti niespodziewanie umarł. Również w trosce o sukcesje zadbano by Ramzes założył rodzinę. Już dziesięć lat przed śmiercią Seti posiadał co najmniej pięciu wnuków i wiele wnuczek ze związku Ramzesa z jego dwiema głównymi małżonkami. Wiadomo również, iż książę miał wiele innych dzieci zrodzonych przez liczne konkubiny. Jako następca tronu Ramzes był stopniowo wprowadzany w tajniki najwyższego urzędu państwowego. A ponieważ jednym z głównych zajęć faraona poza pośredniczeniem miedzy bogami a ludźmi i odprawianiu ceremonii mających zapewnić błogosławieństwo sił nadprzyrodzonych była wojna wprawiał się on w tym zajęciu. W wieku czternastu lub piętnastu lat wyruszył na pierwsza w swoim życiu wyprawę wojenną; towarzyszył on ojcu w czasie tłumienia rewolty w Libii. Rok później wziął udział w kampanii syryjskiej. Celem tej wyprawy było podporządkowanie Amurru i zdobycie Kadesz - miasta o wielkim znaczeniu strategicznym, leżącym nad rzeka Orontes. Kampania powiodła się i Seti zdobył Kadesz. Zwycięstwo to było jednak krótkotrwale, gdy tylko wojska Egipskie opuściły tereny królestw, Kadesz i Amurru ponownie sprzymierzyli się z Hetytami. Doświadczenia, jakie zdobył na tej wyprawie, przydały się podczas kampanii przeciw zbuntowanym Nubijczykom, która odbył mniej więcej w wieku 20 lat. Tym razem już samodzielnie dowodził armia, a nawet osobiście przeprowadził atak oddziału rydwanów. Podczas ekspedycji towarzyszyli mu dwaj jego synowie. Wydarzenie to zostało upamiętnione na ścianach niewielkiej świątyni wykutej w skale na rozkaz Ramzesa. Kolejnym sukcesem księcia była rozprawa z piratami zapuszczającymi się w poszukiwaniu łupu aż do ujścia Nilu. Korsarze zostali pokonani i wcieleni do armii Egipskiej a ich statki zniszczone. Następnym etapem edukacji Ramzesa był nadzór nad wydobyciem granitu, wykorzystywanego do wznoszenia świątyń i posagów - podobnie jak wojna działalność budowlana była ważnym aspektem jego przyszłych obowiązków jako faraona.
Kiedy w 1290 roku p.n.e. umarł Seti I, Ramzes - mający wówczas dwadzieścia kilka lat - był doskonale przygotowany do sprawowania władzy. Nikt również nie śmiał kwestionować jego prawa do tronu. Obejmował on w posiadanie państwo wkraczające w okres dobrobytu. Egipt zdążył się otrząsnąć po "rewolucji kulturalnej", jaka spowodował Echnaton i zaczął odbudowywać swą dawną, utraconą potęgę. Przed nowym władcą i jego państwem rysowała się świetlana przyszłość. Pierwszym zadaniem Ramzesa jako faraona było pochowanie swego ojca, Setiego. Zgodnie z tradycja Seti budował dla siebie grobowiec (od czasów XVIII dynastii grzebano faraonów w zboczach doliny nazwanej później "Dolina Królów") oraz świątynia grobowa, w której miały być odprawianie rytuały zapewniające mu nieśmiertelność. Faraon odbył podróż do Teb, aby wziąć udział w pogrzebie ojca. Pozostał on w Tebach, aby jako faraon - przedstawiciel bogów na ziemi, wypełnić najważniejszy ze swych obowiązków. Poprowadził święto Opet na cześć Amona. W asyście kapłanów wraz z posągiem boga w złotej barce popłynął do oddalonej o 3 km świątyni w Luksorze. Nominował również oddanego sobie arcykapłana Amona, jedynego człowieka który mógł rywalizować z faraonem pod względem prestiżu. W drodze powrotnej zatrzymał się w Abydos gdzie miała powstać druga świątynia jego ojca. Jak głosi inskrypcja ujrzał tam straszny widok: "mury były nie ukończone, kolumny nie ustawione na bazach, a posagi leżały na ziemi". Natychmiast wydal rozkaz dokończenia prac, jak czytamy w dalszej części inskrypcji "syn powinien troszczyć się o ojca".

Na co dzień król przekazywał większość swej władzy dwóm wezyrom. Jeden z nich nadzorował Górny Egipt rezydując w Tebach, drugi władał Dolnym Egiptem przebywając w Memfis. Jedynie Wezyrowie (poza faraonem) mogli skazywać ludzi na śmierć do ich obowiązku należało także utrzymywanie porządku i ściąganie podatków. Mimo że namiestnicy posiadali ogromną władzę byli podlegli władcy i musieli (czego Ramzes wymagał bezwzględnie) konsultować swoje decyzje z faraonem. Cala administracja Egipska była bardzo rozbudowana. Mogła ona funkcjonować dzięki pracy chłopów, którzy wykorzystywali wylewy nilu użyźniające ich pola. Właściwie cala produkcja rolna królestwa skupiona była wzdłuż wąskiego pasa ziemi ciągnącego się wzdłuż Nilu oraz w jego delcie. Do wzrostu dobrobytu przyczyniły się też kopalnie dostarczające turkus z Synaju oraz z Nubii i spalonych słońcem terenów Wschodniej Pustyni. Skarbiec królewski zasilały także daniny z podległych krajów. Kiedy kasa państwa ponownie się zapełniała a Egipt odzyskał miano mocarstwa, po szczęśliwym panowaniu swojego ojca, Ramzes zaczął spoglądać na północ. Planując rozszerzenie granic i wpływów Egiptu młody faraon napotkał na swej drodze przeszkodę w postaci imperium Hetyckiego.

W porównaniu z tysiącletnim Egiptem Hetyci byli nowicjuszami w szeregach wielkich mocarstw. Wywodzili się oni z pnia ludów indoeuropejskich. Około 1700 roku p.n.e. wynurzyli się oni z głębi euroazjatyckiego lądu i osiedli w Anatolii. Zbudowali wśród niegościnnych gór swoja stolice nazwana Hattusas, a swój kraj ochrzcili mianem Hatu. To właśnie z powodu nazwy kraju nazwano ich Hetytami. Przez następne 300 lat wojowniczy Hetyci stopniowo narzucali swe panowanie miejscowej ludności. Przewagę na polu walki zapewniał im rydwan bojowy. Wprawdzie rydwany znano już od dawna jednak Hetyci wprowadzili w tym pojeździe wiele zmian. Ciężkie drewniane kola zastąpili oni lżejszymi kolami posiadającymi szprychy. Os ustawiona z tylu dawała możliwość wykonywania ostrych zakrętów oraz umożliwiała łatwiejsze kierowanie pojazdem. Rydwan ciągnięty był przez specjalnie trenowane konie. Jeśli dotychczas załogę rydwanu stanowiło dwóch wojowników (woźnica i łucznik) w rydwanie hetyckim było ich trzech obok woźnicy i łucznika pojawił się wojownik z włócznią. Zmieniło to w sposób znaczący siłę bojową rydwanu, załoga rydwanu mogła teraz związać w bezpośredniej walce większe siły wroga a dzięki włócznikowi była w stanie się skutecznie bronić. Nowocześniejsza broń spowodowała że hetyckie państwo rozrosło się do rozmiarów imperium. Fundamenty potęgi państwa Hetyckiego położył Suppiluliuma, który w 1366 roku p.n.e. podbił państwo Mitanii, a następnie Syrię i osiem pomniejszych królestw, wśród nich Kadesz. Potęga Hetytów była tak duża, że w 1353 roku p.n.e. władca Hetytów otrzymał list od Egipskiej księżniczki (wdowy po Tutenchamonie), w którym pisała: "Mój mąż umarł i nie mam synów. Powiadają, że ty masz wielu synów. Gdybyś przysłał mi jednego z nich, został by moim mężem". Egipcjanka pozbawiona politycznego poparcia w swoim kraju pragneła zapewne wzmocnić swoja pozycje poprzez armie Hetyckiego księcia z która by przybył. Nim jednak podjęto decyzje o małżeństwie i zanim książę przybył do Egiptu tron zajął dworzanin Ai. Gdy w końcu przybył książę został zamordowany. Królestwo Hetytów nadal jednak rozwijało się pomyślnie i powiększało swe terytorium, w 1334 roku p.n.e. obejmowało około 675 tys. kilometrów kwadratowych.

Świątynia Ramzesa Wielkiego

Gdy w 1286 roku p.n.e. Ramzes postanowil sie z mierzyc z Hetytami mial za przeciwnika potezne panstwo otoczone zewszad wasalnymi królestwami zobowiazanymi przyjsc z pomoca swemu suwerenowi. Faraon dysponowal wycwiczona i zdyscyplinowana dwudziestotysieczna armia podzielona na cztery dywizje przybierajace nazwy od patronujacych im bogów. Tak wiec byla dywizja Setha czy Ptaha. W czasie pierwszej kampanii, jaka Ramzes odbyl w roli faraona nie zamierzal zmierzyc sie z glównymi silami Hetytów a jedynie odzyskac utracone przed pietnastu laty terytoria i utrwalic egipskie panowanie w Lawencie. Wojska egipskie ruszyly pózna wiosna (lub wczesnym latem)1258 roku p.n.e. Ramzes prowadzil sily zlozone zarówno z egipskich zolnierzy jak i z pojmanych piratów - ogólem 22 tysiace wojowników. Muwatallis (panujacy w tym czasie król Hetycki) zawczasu jednak ostrzezony zdolal wystawic najwieksza armie w historii imperium hetyckiego - wedlug zródel egipskich liczyla ona 37 tys. ludzi oraz 2500 rydwanów. Konflikt mial sie rozstrzygnac pod Kadesz - miescie od dawna stanowiacym kosc niezgody miedzy obydwoma mocarstwami. Nie myslac o strategicznych konsekwencjach swej decyzji Ramzes na czas przemarszu podzielil swa armie na dwie czesci. Glówne sily poprowadzil droga z Gazy biegnaca w glebi ladu. Sily wsparcia wyruszyly wzdluz wybrzeza, aby pózniej skrecic na wschód w strona Kadesz. Ramzes musial byc przekonany o sile swej armii, gdyz podaja niewiele srodków ostroznosci, mimo ze jego szpiedzy nie ustalili polozenia wrogich sil. Kiedy Ramzes dotarl do rzeki Orontes i znalazl sie zaledwie kilka kilometrów od celu, egipska straz przednia pochwycila dwóch Beduinów - dezerterów z wojska Hetytów. Ludzi tych przyprowadzono przed oblicze faraona, który wypytal ich o ruchy wojsk hetyckich. Ramzes chetnie uwierzyl, gdy powiedzieli, ze Muwatallis, przerazony potega armii egipskiej, ukryl sie ze swym wojskiem w okolicach Aleppo, prawie 200 kilometrów na pólnoc, nie chcac ryzykowac bezposredniego starcia. Byl to ze strony Ramzesa błąd taktyczny, jako ze Beduini celowo zostali wyslani przez Muwatallisa, aby wprowadzić w blad egipskiego wladce. W rzeczywistosci armia hetycka zastawila pulapke na dumnego faraona i rozlozyla sie obozem nieopodal Kadesz. Nie wiedzac, ze zmierza prosto w pułapkę, Ramzes przeprowadzil pierwsza z czterech czesci swej armii - dywizje Amona - przez Orontes. Reszta armii pozostala wiele kilometrów z tylu. Faraon postanowil rozbic obóz naprzeciwko miasta, w tym czasie armia hetycka rozwijala swój szyk bojowy. Egipcjanie zajeci rozpakowywaniem juków nie zauwazyli tych manewrów. Na szczescie patrol egipski dostrzegl wroga i poinformowal o tym Ramzesa, który zwolal narade wojenna i rozeslal gonców z wezwaniem dla reszty swej armii. Nim jeszcze zebranie dobieglo konca hetyci zaatakowali. Posiadamy dokladny opis - przynajmniej ze strony egipskiej - tego, co sie pózniej stalo, poniewaz Ramzes ze swej wersji wydarzen uczynil wielka kampanie propagandowa. Polecil artystom wykonac sceny z bitwy rzezbione potem w całym Egipcie. A oto fragment tego opisu: "[...] Gdy Jego Majestat zbliżył się do miasta Kadesz, przybył tam równocześnie z drugiej strony podły książę kraju Hatti, zebrawszy uprzednio wszystkie podwładne sobie narody obce, od samych krańców Morza Egejskiego począwszy. Przybył wraz z nim cały kraj Hatti i należące doń kraje podwładne: Naharina, Aren, Dardani [?], Pidasa, Arwan, Massa, Keszkesz, Karkemisz, Likja, Kizwadna, Kadesz, Akrec, Kode. Król hetycki nie pozostawił ani jednego należącego doń kraju, żeby go z sobą nie przyprowadził. Wszyscy książęta ich byli tam z nim, a każdy przybył ze swoim wojskiem pieszym i swymi wozami bojowymi, i byli tak liczni, że nie było na świecie wojska im równego. Pokryli sobą góry i doliny i byli w swym niezliczonym mnóstwie jak szarańcza.
Otóż ów podły książę kraju Hatti razem z tymi licznymi narodami obcymi, które były przy nim, stał gotowy do boju, ukrywszy się w zasadzce niedaleko na północny zachód od miasta Kadesz, gdy Jego Majestat przybył tam sam jeden tylko ze swoją świtą, gdyż nieostrożnie wyprzedził był swe wojsko na znaczną odległość. Oddział Amona maszerował dość daleko z tyłu za nim; oddział Re przeprawiał się właśnie przez rzekę Orontes w okolicy położonej na południe od miasta Szabtun, w odległości jednej mili od tego miejsca, gdzie znajdował się faraon; oddział Ptaha stał w tej chwili dopiero na południe od miasta Ernem, oddział zaś Seta maszerował jeszcze dalej w tyle za nim.
W tej właśnie chwili Hetyci, wypadłszy ze swej zasadzki, rzucili się na południe od Kadeszu i uderzyli na oddział Re, w sam jego środek, gdy tymczasem żołnierze egipscy znajdowali się w marszu, niczego nie przeczuwając , i nie byli zupełnie przygotowani do boju. Toteż zarówno piechota, jak i wozy bojowe Jego Majestatu poszły przed nimi w rozsypkę. Jego Majestat zaś znajdował się tymczasem na północ od miasta Kadesz, na zachodnim brzegu rzeki Orontes.
Gdy mu doniesiono, co sie stało, Jego Majestat powstał w blasku jako jego ojciec Mont i nałożył na się strój bojowy, i odział swój pancerz, i był jako Baal w godzinie jego gniewu. Potężny zaprzęg, który wiózł Jego Majestat, zwał się "zwycięstwo w Tebach" i pochodził z wielkiej stajni dworskiej faraona User-maat-Re (Ramzesa II), wybrańca Re, ukochanego przez Amona. Jego Majestat rzucił się pędem naprzód na swoim bojowym rydwanie i wpadł daleko w tłum podłych Hetytów, chociaż był sam jeden i nikogo drugiego nie było przy nim [...]" (Bitwa pod Kadesz, fragm. Poematu Pentuera, przeł. A. Śmieszek, Literatura starożytnego Egiptu [w:] Wielka Literatura Powszechna, t. V, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1932). Uderzenie Hetytów przełamało szeregi drugiej dywizji egipskiej spieszącej na wezwanie faraona. Następnie rydwany popędziły ku głównym siłom egipskim. Hetyci wdarli się do obozu Egipcjan. Muwatallis zdobył przewagę, a tymczasem większa część armii egipskiej ciągle jeszcze była daleko od pola bitwy. Wydawało się że klęska jest nieuchronna, lecz wtedy nadeszła chwila wielkiej chwały dla Ramzesa. Faraon wskoczył na swój rydwan i okazując niezwykłą odwagę zaatakował wroga. Hetyci zostali odparci jednak losy bitwy wciąż pozostały nierozstrzygnięte. W tym właęnie momencie pojawiły się egipskie sily wsparcia. Na ten widok jazda hetycka uciekla w panice.

Wersja ta opiewa bohaterskie czyny Ramzesa. Zapewne w rzeczywistosci armia hetycka zajeta rabowaniem taboru egipskiego dala sie zaskoczyc nowym siłom egipskim. A tak wyglądała bitwa wedle relacji pozostawionej przez faraona: Mimo iz Ramzes utrzymywał, że odniósł wielkie zwycięstwo również i strona Hetycka przypisywała sobie wygrana. Naprawdę bitwa ta była jedynie potyczką rydwanów, w której nie wzięły udziału główne siły armii. Gdy po kilku dniach przybył trzon armii egipskiej również Hetyci otrzymali posiłki. W kolejnej bitwie zadna ze stron nie mogla uzyskał przewagi. Muwatallis zdecydował się wówczas wysłać poselstwo z propozycją zawieszenia broni, na co Ramzes i jego doradcy przystali. Ramzes wykorzystał fakt ze Hetyci pierwsi wystąpili z propozycja pokoju i ogłosił swoje wielkie zwycięstwo, mimo ze Hetyci zachowali kontrole nad Kadesz. Następnie Ramzes zajął się przywróceniem przywróceniem Egiptowi prestiżu w krajach Lewantu. W 1283 roku p.n.e. udało mu się odzyskać prowincje Upi. Kolejne lata minęły faraonowi na ciągłych wyprawach wojennych. Po raz kolejny wyprawił się na terytorium Hetytów, jednak przezornie ominął Kadesz. Oblegał również miasto Dapuru, gdzie jak głosi inskrypcja: "przez dwie godziny atakował wrogie hetyckie miasto, nie mając na sobie pancerza". Egipcjanie przeprowadzali te kampanie bezkarnie, ponieważ Hetyci byli zajęci kłopotami z sukcesja tronu po zmarłym Muwatallisie, który umarł nie zostawiając potomka. Wprawdzie Ramzes zyskał taktyczna przewagę jednak kampanie Syryjskie nie przyniosły wymiernych korzyści. Po kampanii armia egipska wracała do ojczyzny a podbite kraje odnawiały stare sojusze z imperium Hetytów. Oba państwa patrzyły na siebie podejrzliwie i z wrogoscia. Sytuacja zmieniła się w momencie gdy jeden z pretendentów przybyl na dwór faraona z prosba o pomoc w pokonaniu rywala, który objął tron. W tej sytuacji nowo wybrany król hetytów rozpoczal potajemne negocjacje z faraonem. Traktat zostal zawarty w 1269 roku p.n.e. Dodatkowym bodzcem do porozumienia byla wzrastajaca potega panstwa Asyryjskiego, które zaczelo zagrazac obu mocarstwom. Pakt byl pod kazdym wzgledem niezwykly. Chociaz nie zostal w nim wytyczony przebieg linii granicznej wydaje sie, ze Ramzes mial zrezygnowac z pretensji do Kadesz i Amurru w zamian za co Egipt utrzymywal panowanie nad krajami Sródziemnymi i dostep do portów az po Ugarit. Ponadto oba królestwa zawarly pakt o nieagresji i przyrzekly udzielac sobie wsparcia w razie ataku innego panstwa. Inny paragraf zapewnial ekstradycje zbiegów. Na swiatków wezwano bogów. Ramzes rozkazal skopiowac traktat i wykuc go miedzy innymi w swiatyni w Karnaku. Przypieczetowaniem umowy mial byc slub Ramzesa z ksiezniczka hetycka. Wraz z ksiezniczka Ramzes mial ?dostac? wspanialy posag. Jednak ani ksiezniczka ani posag nie przybyly w wyznaczonym czasie. Wielki król czekal cierpliwie wiele miesiecy i wyraznie okazywal swe niezadowolenie. W koncu latem 1257 roku przed Chrystusem malzenstwo zostalo oficjalnie potwierdzone. Na dwór hetycki przybyli egipscy poslowie by uczestniczyc w zaslubinach. Stwierdzono wtedy: "tego dnia dwa kraje staly sie jednym, a wy, dwaj Wielcy Królowie, zostaliscie prawdziwymi bracmi". Wreszcie orszak weselny wyruszyl do Egiptu. Kiedy w koncu narzeczona przybyla przed oblicze faraona oczarowala swego przyszlego meza: "Byla piekna w oczach Jego Majestatu i cenil ja bardziej niz cokolwiek innego(....) Umieszczono ja w palacu i towarzyszyla Wladcy kazdego dnia...". Ksiezniczka otrzymala nowe imie Maathorneferure, co oznacza: "Ta-która-oglada-Horusa-który-jest-pieknym-Re". Miesiac miodowy dokladnie opisany na Stelach Malzenstwa nie trwal jednak cale zycie. Królowa szybko znikla z areny dziejów. Ramzes posiadal wiele zon w swym haremie a ksiezniczka c hetycka stala sie zapewne jedna z poslednich konkubin faraona. Glówna zona, matka pierworodnego syna Ramzesa byla Nefretari. Niewatpliwie byla bardzo kochana przez swojego meza, gdyz wzniesiono dla niej liczne swiatynie a wiele tekstów wyslawia jej imie i milosc Ramzesa jaka ja darzyl. W inskrypcjach wymienia sie wiele tytulów jakie nosila, znajduja sie wsród nich urzedowe takie jak; Wielka Królewska Malzonka, Pani Obydwu Krajów czy okreslenia mniej oficjalne: Pani Wdzieku, Pani o Pieknym Obliczu. Pochodzenie Nefretari jest przedmiotem sporów. Uwaza sie, ze poslubila Ramzesa, gdy byl on jeszcze nastepca tronu. Byc moze byla jedna z kobiet wybranych przez Setiego. Od samego poczatku Nefretari byla pierwsza z zon faraona, odgrywala ona wazna role w politycznym i spolecznym zyciu panstwa. Królowa towarzyszyla Ramzesowi w jego licznych podrózach, przy nominacji kaplanów, uczestniczyla w uroczystosciach religijnych. Byla to najpotezniejsza kobieta w Egipcie. Najwiekszym wyrazem milosci Ramzesa do zony jest swiatynia w Abu Simbel, w Nubii gdzie faraon rozkazal wykuc monumentalna swiatynie poswiecona Hathor - bogini milosci i patronce macierzynstwa, oraz swojej zonie. W spokojnych czasach, jakie nadeszly po pakcie miedzy panstwem hetyckim a Egiptem Faraon skierowal swoja energie na stawianie wspanialych swiatyn oraz monumentalnych pomników swej chwaly. Ramzes rozpoczal realizacje ambitnego planu budowlanego.

Doswiadczenie zdobyl on juz w mlodzienczych latach podczas nadzorowania kamieniolomów, ogladal równiez prace przy wspanialym grobowcu Setiego. Jako ksiaze rozpoczal równiez budowe malej swiatyni Ozyrysa w Abydos, lecz na podjecie powaznych inwestycji Ramzes musial poczekac, az zasiadzie na tronie. Pierwszym przedsiewzieciem podjetym przez mlodego wladce byla rozbudowa Pi - Ramzes - letniej rezydencji Setiego. Przeksztalcona zostala ona w wspaniala stolice. Zarzadzil on równoczesnie wielkie prace na poludniu: dokonczyl budowe swiatyni grobowej ojca raz osobiscie zalozyl fundamenty wlasnej ogromnej swiatyni grobowej, Ramessum. Faraon nie mógl sie oprzec pokusie rozbudowy kompleksu swiatyn w Karnaku, na wschodnim brzegu Nilu, naprzeciw Doliny Królów. Ojciec Ramzesa polecil wzniesc wielki hypostyl, najwieksza sale kolumnowa na swiecie, o powierzchni 5000 metrów kwadratowych, z lasem 134 kolumn, z których srodkowe maja wysokosc 24 metrów. Ramzes dokonczyl budowe sali i zmienil jej nazwe na "Ramzes -jest - skuteczny". Sciany zapewniono scenami przedstawiajacymi zwyciestwa Ramzesa, który przypisal sobie równiez niektóre sceny przedstawiajace Setiego. W glównej swiatyni Amona w Karnaku wladca zbudowal po wschodniej stronie monumentalna brame, strzezona przez dwa kolosalne posagi, przedstawiajace jego samego. W Luksorze zbudowano dziedziniec otoczony kolumnami oraz nowy pylon. Nastepnie dodano dekoracje scian przedstawiajace miedzy innymi zwyciestwo pod Kadesz. Te spektakularne przedsiewziecia byly tylko czescia wielkiego planu Ramzesa. Wznoszono wiele budowli, jedna nie kazda miala byc podziwiana, choc wszystkie mialy zapewnic faraonowi niesmiertelnosc. Grobowiec Ramzesa budowano w najwiekszej tajemnicy. Na miejsce wiecznego spoczynku wladcy wybrano skalista doline, przez historie nazwana Dolina Króli. Równiez w dolinie tej pochowano ojca Ramzesa, Setiego. Pierwszy grobowiec zostal tam wykuty przez Totmesa I zapewne w obawie przed rabusiami, którzy juz w tedy okradali groby wielkich Egipcjan.

Mumia Ramzesa II

Na terenie calego panstwa powstawaly liczne swiatynie i posagi króla. Jedna z najwspanialszych budowli wzniesionych przez Ramzesa byla swiatynia w Abu Simbel. Ta wspaniala budowle wzniesiono w Nubii, której kopalnie byly glównym zródlem zlota Egiptu. Z posród wszystkich licznych pomników Ramzesa zaden nie jest tak wymowny jak wykuta w skale swiatynia w Abu Simbel. Prawdopodobnie król podjal decyzje o jej budowie w pierwszym dziesiecioleci swego panowania. Zespól swiatyn nieustannie przypominal klopotliwemu, czesto wzniecajacemu bunty ludowi o Egipskim Panowaniu. Glówna swiatynia, której podstawowym celem bylo uhonorowanie bogów Egiptu i Nubii, stala sie osrodkiem Kultu Ramzesa II w Nubii. Jej fasade tworzyly cztery siedzace posagi króla wykute w litej skale kazdy o wysokosci 20 m. Za nimi znajdowaly sie pomieszczenia siegajace 50 metrów w glab skaly. Osiem posagów Ramzesa przedstawionego jako Ozyrys strzeze przejscia do wewnetrznego swiatyni. Dwa razy do roku promienie sloneczna docieraja do sanktuarium i padaja dokladnie na oblicze faraona, jak glosi legenda dni te sa rocznicami narodzin i koronacja Ramzesa. Sasiednie wzgórze przeksztalcono w sanktuarium dedykowane bogini Hator. Jego fasade stanowia cztery stojace posagi Ramzesa i dwa Nefretarii - najwazniejszej z jego malzonek, otoczone przez figury ksiazat i ksiezniczek. Samo Abu Simdel nie wystarczylo, Ramzes rozkazal wzniesc liczne swiatynie w calej Nubii i zadbal o to by sam byl czczony w kazdym wiekszym miescie. Akcja propagandowa odniosla skutek - Nubia za panowania Ramzesa nie sprawiala juz klopotów.

Budulec na te przedsiewziecia dostarczaly kamieniolomy. W Egipcie wszystkie kamieniolomy byly wlasnoscia króla, a Ramzes - bardziej niz inni wzial to sobie do serca. Prawdopodobnie dzieki praktyce uzyskanej za mlodu w asuanskich kamieniolomach. W pogoni za kolejnymi monumentami król nie darowal zadnemu blokowi, który byl dostatecznie durzy. Pewnego razu Ramzes dostrzegl ogromny glaz, z którego rozkazal wykonac gigantyczny posag przedstawiajacy jego samego. Mial byc on postawiony w stolicy. Niestety nie znaleziono po nim sladu. Inne kolosy faraona sa lepiej znane. Król postanowil wzbogacic Ramzesseum o wyjatkowy element. Dominujacym elementem pierwszego dziedzinca mial byc ogromny posag siedzacego króla, mierzacy 20 metrów. Nawet dla egipskich kamieniarzy majacych za soba póltora lat tradycji we wznoszeniu wielkich kamiennych konstrukcji, zadanie to bylo zatrwazajace. Posag wazyl 1000 ton i jest najwieksza znana figura wykuta z jednego bloku granitu. W czasach Ramzesa glównym zródlem granitu byl Asuan. Znajduje sie tam jeszcze wiekszy niedokonczony obelisk mierzacy 42 metry wysokosci i mogacy warzyc okolo 1200 ton.

Aby mogly powstac tak wspaniale monumenty potrzebny byl trud wielu osób pracujacych na rozkaz faraona. Najpierw kierujacy robotami wyznaczal zarys w kamiennym podlozu. Nastepnie brygady wykuwaly waskie szczeliny, z co najmniej trzech stron bloku za pomoca pieciokilogramowych bryl dolerytu (skaly twardszej nawet od granitu). Byla to syzyfowa praca, kazde uderzenie zlobilo jedynie niewielka ryse, ale godzina za godzina, tydzien za tygodniem szczeliny stawaly sie coraz wieksze. Tymczasem ich koledzy z czwartej strony przygotowywali droge przez kamieniolom oraz przystepowali do podcinania bloku, co jest jedna z najtrudniejszych operacji, z jaka maja sie zmierzyc budowniczowie. Kucajac w szczelinie o grubosci nie wiecej niz 70 centymetrów musieli oderwac caly blok od litej skaly. To zadanie na rozpalonym przez slonce kamieniu, którego temperatura mogla siegac 60 ° C. Do dokonania tego zadania wykorzystywano wlasnie róznice temperatur panujaca na pustyni. Wahania miedzy dniem a noca wynosza 50°- 60° gdy temp. Spada z 50° do 0 z nawet temperatur ujemnych. Egipcjanie wkladali kawalki drewna w wykute przez siebie niewielkie rysy pod obeliskiem, polewali je woda, która w nocy zamarzal zwiekszajac swoja objetosc i rozsadzajac granit. Byla to najniebezpieczniejsza czesc wykuwania monumentu, poniewaz wystarczylo, ze blok skalny posiadal jedna skaze, a wtedy pekniecie podazalo inna linia niz zamierzona i cala wielomiesieczna praca byla zmarnowana.

Praca ta byla bardzo ciezka. Robotnicy pracowali w skwarze afrykanskiej pustyni, w wysokich temperaturach, bez skomplikowanych narzedzi, kazda czynnosc wykonywali recznie. Z tego wzgledu kamieniarze stanowili zbieranine niewolników jenców wojennych i kryminalistów, którzy popelnili na tyle powazne przestepstwo by zeslac ich "do granitu". Wiesniacy pracowali w kamieniolomach tylko od czerwca do wrzesnia. Podczas tych miesiecy coroczny wylew Nilu uniemozliwial im prace na polach. W kamieniolomach pracowali nie tylko niewykwalifikowani robotnicy, byli tam zatrudnieni najlepsi rzezbiarze Egiptu. Ramzes osobiscie wyszukiwal takich utalentowanych ludzi zwracajac sie do nich slowami: "O wyrafinowani robotnicy, mezni ludzie o wypróbowanych talentach, rzemieslnicy obrabiajacy cenny kamien, pracujacy w granicie, znajacy kwarcyt, dobrzy towarzysze, niestrudzeni w pracy przez caly dzien. Ja jestem ten, który was nieustannie obdarowuje (...) Spichrze sa dla was pelne zboza. Zaden z was nie spedzi nocy lamentujac nad swoja nedza". Dobrze oplacana elita kamieniarzy przystepowala do pracy przy nowym posagu czy obelisku, gdy ten dopiero wylanial sie ze skaly. Czesto prawie cala rzezba, poza drobnymi szczególami, byla wykonywana w kamieniolomach, poniewaz im wiecej kamienia usunieto - tym latwiej bylo transportowac posag. Niestety nie zachowal sie z tamtych czasów zaden opis jak przemieszczano tak ogromne ciezary.

Z nubijskich kopaln naplywaly dostawy zlota, handel przynosil niezwykle dochody a sztuka osiagnela niebywaly poziom. Pod koniec niezwykle dlugiego panowania wielkiego wladcy zaczeto go utozsamiac znacznie silniej niz innych faraonów z bogiem, którego byl wcieleniem. Bez watpienia mial na to wplyw sam czas jego panowania - nieslychanie dlugi. W czasach starozytnych niewiele osób moglo sie poszczycic tak dlugim zyciem jak. Wladze sprawowal przez 67 lat, co stanowi niebywale osiagniecie. Gdy umieral nie niewiele osób, jesli w ogóle takie byly, pamietaloby na tronie Egiptu zasiadal ktos inny. Równiez liczne swiatynie ozdobione scenami zwyciestw faraona swiadczyly o jego boskim pochodzeniu. Mogloby sie wydawac, ze Ramzes bedac bogiem opiekuje sie Egiptem zapewniajac mu dobrobyt. Jak jednak wygladal czlowiek, który doprowadzil to starozytne panstwo do takiego rozkwitu? Na to pytanie po czesci odpowiedzieli naukowcy przeprowadzajac doglebne badanie mumii legendarnego wladcy. Szczatki Ramzesa przewieziono samolotem (byl on pierwszym faraonem lecacym samolotem) do Paryza. Z najwieksza ostroznoscia wykonano wiele pomiarów, zdjec rentgenowskich oraz wiele innych badan. Udalo sie odslonic wiele z tajemnic faraona. Miedzy innymi na jednym ze zdjec klatki piersiowej widac wyrazne skrzywienie kregoslupa wywolane schorzeniem zwanym artretyzmem kregoslupa. Atakuje ono polaczenia kregów i miednicy a z czasem może doprowadzic do calkowitego. Unieruchomienia tych częsci ciala. Jak przypuszczaja naukowcy starzejacy sie Ramzes nie tylko chodzil zgarbiony, ale prawdopodobnie nie mógl uniesc glowy by spojrzec prosto w oczy swemu nastepcy. Zauwazono równiez zlamanie kregoslupa, naukowcy przypuszczaja, ze nastapilo ono podczas mumifikacji. Wiemy równiez, ze Faraon cierpial na ropien szczeki - bolesne schorzenie, które moglo byc wywolane próchnica lub parodontoza. Z za grobu spoglada na nas czlowiek o orlim nosie - Ramzes Wielki.

Po smierci wspanialego przywódcy wladze objal jego 13 syn - Merenptah. Wkrótce jednak faraon musial sie zmierzyc z buntem w Kanaanie i Syrii. Po zdlawieniu rebelii pojawilo sie nowe niebezpieczenstwo. W piatym roku panowania atak Libijczyków i tak zwanych "ludów morza" naruszyl zachodnie granice imperium. I to niebezpieczenstwo zostalo odparte. Jednak wtedy wybuchlo powstanie w Nubii. Reakcja byla natychmiastowa. Bunt zostal krwawo stlumiony. Pozostala czesc dziesiecioletniego panowania Merenptaha uplynelo w spokoju. Okres, który nastapil po nim jest pelen zagadek. Najprawdopodobniej legalna sukcesja zostala zaklócona. Do wladzy doszedl niejaki Amenmessu. Jego dojscie do wladzy najpewniej odzwierciedla rywalizacje dwóch obozów walczacych o tron. Do pierwszego nalezeli potomkowie Merenptaha, drugi tworzyli wciaz liczni potomkowie plodnego (Ramzes mial miec 90 dzieci) Ramzesa. W ten oto sposób Egipt znów pograzyl sie w chaosie.

To jest tylko wstępna biografia, wymaga uzupełnienia!

14 celnych komentarzy

Dodaj komentarz

Użytkownik	Egipcjanka
	Dodano: 2007-01-23 Tekst o moim antycznym idolu. ;) Dziękuję bardzo za ten artykuł. Akurat o Ramzesie wiem sporo, ale zawsze lubię poczytać o nim. Gratulacje! Edytuj

Użytkownik	Loviatar
	Dodano: 2007-01-29 Największy wróg, a następnie sprzymierzeniec mojego króla Hetytów. Poprzedniczka uznaje go za idola, a i mnie nie jest obojętny. Praktycznie faraon o którym najwięcej czytałam i co najważniejsze chciałam czytać. Dziękuję za tekst. Edytuj

Użytkownik	Marguerite
	Dodano: 2007-02-15 Chyba obok Ramzesa II rzadko kto przechodzi obojętnie. :) Autor się spiął i napisał rzetelne opracowanie bardzo interesującego mnie tematu. Ramzes jest dla mnie dawcą pokoju i tak na niego patrzę. Inna sprawa, że bardzo interesuje mnie wszystko, co dotyczy bitwy pod Kadesz. Edytuj

Użytkownik	Georgiana
	Dodano: 2007-03-30 Świetnie! Obszerny artykuł o jednym z największych faraonów wszechczasów. Przeczytałam niejedną książkę, w której Ramzes był kluczową postacią i muszę powiedzieć, że to moja ulubiona starożytna postać historyczna. Edytuj



Strona nie została odnaleziona!

Niestety szukana przez Ciebie strona nie została odnaleziona, czyli wystąpił znienawidzony przez wszystkich błąd 404. Istnieją dwa wytłumaczenia; możliwe, iż szukana strona została usunięta lub przesunięta, albo po prostu źle wpisałeś/aś adres URL. Ale niestety istnieje też ryzyko, iż to my coś 'sknociliśmy' (oby nie!) w kodzie strony i zakradł się tzw. "bug", czyli po polsku robal. Koniecznie daj nam o tym znać; skopiuj link z paska przeglądarki i wyślij go na adres: naczelny[malpa]histurion.pl    Wspólnie oczyśćmy histuriona ze wszelkich błędów/robaków!