Państwa Europy Środkowej

2017-06-20 | Autor: Rysiek Hałas

Czechy

Już w połowie X stulecia księstwo czeskie dostało się pod wpływ cesarstwa niemieckiego. Rządzący nim Przemyślidzi niemal dobrowolnie uznali zwierzchność monarchy Niemiec, za co już w 2. połowie XII wieku otrzymali prawo do uczestnictwa w wyborze króla niemieckiego. Wespół z władcami Rzeszy, Czesi uczestniczyli w wyprawach zbrojnych na Polskę. W pewnym momencie udało się im najechać Wielkopolskę, wywieźć tamtejsze relikwie świętych (bowiem państwo czeskie takowych jeszcze nie posiadało), a także przyłączyć na jakiś czas tereny Śląska.

Przemysł Ottokar II

Gdy zmarł cesarz Henryk VI w cesarstwie wybuchły walki o władzę. Chwilowe zamieszanie postanowił wykorzystać ambitny książę czeski, Przemysł Ottokar I. Szybko umocnił swą władzę w państwie, osłabił czeską opozycję, a w 1203 roku koronował się nawet na króla. Jego następca Przemysł Ottokar II (1253-1278) kontynuował politykę swego poprzednika, dążąc jednocześnie do podporządkowania sobie okolicznych księstw. Stanął do rywalizacji z Habsburgami i odebrał im Austrię, Styrię, Karyntię i Krainę. Władca Czech nie nacieszył się długo swymi zdobyczami. Już w 1278 roku w starciu pod Suchymi Krutami z wojskami habsburskimi, poniósł dotkliwą porażkę i sam stracił życie. Batalia ta przesądziła zarazem o przynależności tych ziem do dynastii habsburskiej, która zacznie coraz bardziej dążyć do rozbudowania swojej potęgi w Europie Środkowej.

Wacław II

Chwilowa porażka nie złamała potęgi Czech. Następca Przemysła Ottokara II na tronie praskim, Wacław II (1278-1305) zwrócił swój wzrok ku Polsce, będącej w szczytowym momencie rozbicia dzielnicowego. Nie napotykając większych przeszkód, Wacław zdołał podporządkować sobie większą część księstw polskich. Jedynie książę brzesko-kujawski, Władysław Łokietek, starał się z nim rywalizować. Na nic się to zdało, gdyż książę nie posiadał dostatecznego autorytetu wśród poddanych. Brakowało mu również pieniędzy i wojska, dzięki którym mógłby skutecznie stawiać czoła czeskiemu oponentowi. W toku walk Władysław Łokietek został wygnany, a Wacław II przy pomocy polskich biskupów koronował się na króla Polski. Nie narządził się zbyt długo, bowiem w 1305 roku król czeski zmarł. Jego miejsce zajął niemrawy Wacław III, który po niecałym roku rządów został zamordowany. Tak więc w 1306 roku dwór w Pradze stał się celem rywalizacji pomiędzy potężnymi Luksemburgami i wytrwałymi Habsburgami. Tymczasem wykorzystując zamieszanie w Czechach, Łokietek zdołał wrócić do Polski i zjednoczyć ją pod swą władzą. Równocześnie z walki o władzę w Czechach zwycięsko wyszedł przedstawiciel Luksemburgów, Jan Luksemburczyk, który bynajmniej nie zamierzał odrzucić pretensji do korony polskiej, co stało się przyczyną konfliktów czesko-polskich, które zakończył dopiero Kazimierz Wielki.

Próby zdobycia okolicznych ziem w połowie XIII stulecia była wynikiem szybkiego rozwoju gospodarczego władztwa Przemyślidów. Tak jak inne kraje Środkowej Europy, teren księstwa czeskiego był celem osadnictwa niemieckiego, który znacznie zurbanizował kraj. Wprawdzie w 1241 roku wojska tatarskie dokonały spustoszenia części terytorium czeskiego, ale nie miało to większych negatywnych konsekwencji dla Czech. Po najeździe władcy czescy jeszcze silniej dążyli do skolonizowania spustoszonych ziem. Koloniści z Niemiec przynosili do Czech nowe technologie uprawy ziemi, a także nowe rodzaje upraw. Rozwój gospodarczy przyspieszyło wydobycie różnych dóbr kopalnych (na przykład srebra, żelaza, ołowiu) znajdujących się w pasmie górskim Sudetów.

Wydobycie górnicze bardzo wpłynęło na rozwój miast, dzięki czemu już w XIII stuleciu Praga stała się największym ośrodkiem miejskim środkowej części kontynentu. Szybko goniła ją pod tym względem górnicza Kutna Hora. Kupcy czescy brali udział w większości zagranicznych jarmarków. Szczególnie silne kontakty handlowe łączyły ich z kupcami z górnych Niemiec, Śląska i Małopolski. Wszystko to sprawiło, że królestwo czeskie stało się w tym stuleciu najbardziej rozwiniętym gospodarczo krajem w Europie Środkowo-Wschodniej.

Węgry

Święty Stefan I

Gdy król niemiecki Otton I zwyciężył wojska madziarskie w bitwie na Lechowym Polu, wkrótce Węgrzy pod rządami dynastii Arpadów, dojrzeli do przyjęcia chrztu w obrządku rzymskokatolickim. Inicjatorem centralizacji i chrystianizacji państwa węgierskiego stał się książę Stefan (997-1038), późniejszy król i święty. Po śmierci tegoż władcy na Węgrzech rozgorzały walki o władzę, do których mieszali się władcy niemieccy. W wyniku tego, przejściowo Węgry stały się zależne politycznie od Niemiec. Gdy u schyłku XI stulecia wybuchł pomiędzy cesarstwem i papiestwem spór o inwestyturę, władcy węgierscy dojrzeli w tym świetną okazję do zrzucenia obcego zwierzchnictwa. Co też stało się faktem.

Andrzej II

Węgrzy przystąpili również do podboju okolicznych ziem słowiańskich, położonych pomiędzy Niemcami a cesarstwem bizantyjskim i Rusią Kijowską. W ten sposób zdołali zająć Chorwację, część późniejszej Słowenii i Dalmację. Na północy podporządkowali sobie tereny obecnej Słowacji, zaś na wschodzie - Siedmiogród.

Ziemie władztwa Arpadów były szczególnie zasobne w bogactwa mineralne. Przez Węgry przebiegały również bardzo ważne szlaki handlowe, łączące Kijów, Perejasław z Pragą i miastami południowych Niemiec. Ponadto tędy podążali kupcy z Konstantynopola pragnący dostać się na zachód Europy. Państwo Arpadów było słabo zaludnione, i znaczna część jego mieszkańców znajdowała się nadal w stadium koczownictwa. Najpóźniej, bo na przełomie XI i XII wieku do osiadłego trybu życia przeszli mieszkańcy dawnej Panonii. Od połowy XII stulecia na ziemie węgierskie zaczęli napływać koloniści niemieccy oraz Walonowie. Rozwój tego osadnictwa, a co za tym idzie rozwój gospodarczy, zostały częściowo zahamowane przez niszczycielski najazd Batu-chana, wnuka Czyngis-chana w 1241 roku.

Najwięcej uwagi władcy węgierskich poświęcali nie zwalczaniu wpływów niemieckich, lecz walce o osłabienie potęgi możnowładców. Najzacieklejsze walki z możnowładztwem miały miejsce na przełomie XII-XIII wieku. Niewiele brakowało, aby jedność królestwa została złamana. W wyniku walk, w 1222 roku król Andrzej II (1205-1235) został zmuszony do wydania tzw. Złotej Bulii. Przywilej ten przyznawał im prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa władcy, jeśli uznają, że monarcha łamie ich przywileje. W ten sposób węgierscy możni zdobyli te same przywileje, co ich odpowiednicy w innych krajach zachodniej Europy. Niestety, było to chwilowe zawieszenie broni. Pod koniec XIII wieku walki wybuchły z ponowną siłą. Zaciętość walk wewnętrznych niemalże doprowadziła do rozpadu Węgier na kilka niezależnych państw rządzonych przez Arpadów i lokalne dynastie możnowładcze. W 1301 roku ostatecznie wygasła dynastia Arpadów, a ich miejsce, przy znacznej pomocy papiestwa, zdobył Karol Robert Andegawen, należący do neapolitańskiej gałęzi tego potężnego francuskiego rodu. Pod rządami Andegawenów Węgry stały się jedną z najpotężniejszych monarchii Europy.

Władztwo węgierskie cechowała wielka różnorodność etniczna. Poza dominującymi politycznie Węgrami, kraj zamieszkiwali również: Chorwaci, Słoweńcy, Słowacy, Pieczyngowie, Wołosi, Niemcy, Walonowie, Polacy, Czesi, Żydzi, itd. Ścierały się tutaj również wpływy kulturalne z Bizancjum, monarchii francuskiej, Niemiec i miast-państw Italii. Przybywali tutaj liczni kupcy żydowscy, niemieccy, greccy i muzułmańscy.

Ruś Kijowska

Jarosław Mądry

Pod koniec X wieku zasięg terytorialny Rusi Kijowskiej był w zasadzie ustalony. W państwie ustaliła się władza dynastii Rurykowiczów. W 988 roku Włodzimierz Wielki postanowił przyjąć chrzest w obrządku greckim. Krok ten stał się głównym fundamentem jedności państwa, bowiem kler zainteresowany był w utrzymaniu silnej władzy wielkoksiążęcej. Nowa religia dała pretekst władcom Rusi, którzy obok władców bizantyjskich, zaczęli aspirować do przodownictwa w świecie prawosławnym.

Olbrzymie przestrzenie tego państwa nie były silnie ze sobą powiązane. Co rusz liczni potomkowie wielkich książąt usiłowali wybić się na niezależność, co leżało zwłaszcza w interesie miejscowego możnowładztwa. Nic przeto dziwnego, że Ruś stała się terenem silnego rozbicia dzielnicowego, a przez rywalizację ambitnych książąt, także areną nieprzerwanych wojen o przewodnictwo na Rusi. Najważniejszymi ośrodkami zjednoczeniowymi były ośrodki w Kijowie i Nowogródzie Wielkim.

W połowie XI stulecia władzę zwierzchnią zdobył książę nowogrodzki, Jarosław Mądry, który starał się umocnić władzę wielkiego księcia. Niestety rezultat tych starań był mizerny. Gdy w 1054 roku Jarosław Mądry zmarł, Ruś ponownie została podzielona pomiędzy przedstawicieli dynastii Rurykowiczów. Tym razem ostatecznie. Bezustanne walki o Kijów doprowadziły do upadku jego znaczenia. Ułatwiło to awans ośrodkowi w Haliczu, obejmującemu tereny od Podlasia po Bukowinę oraz na północy Rusi Zaleskiej.

Ziemie Rusi Kijowskiej, pomimo rozbicia dzielnicowego, rozwijały się niemal równoległe, zarówno pod względem kulturalnym, jak i społecznym. Było to wynikiem przemożnego wpływu kultury cesarstwa bizantyjskiego, jaki wywierało ono przed najazdem mongolskim. Zresztą początkowo większa część ruskiego duchowieństwa pochodziła właśnie z Bizancjum! Ponadto pierwsi władcy ruscy, czerpali z Konstantynopola wiele wzorców kulturalnych, zwłaszcza w zakresie budownictwa. Wpływ kultur zachodnioeuropejskich był znacznie mniejszy, i w zasadzie objął tylko ziemie księstwa halickiego i Nowogrodu Wielkiego.

Bardzo prężnie rozwijała się literatura w języku ruskim. Był to nie tylko język ludu, ale i język duchowieństwa, kultury i polityki. Dzięki temu każdy miał dostęp do wiedzy, czego nie można było powiedzieć o państwach zachodniej Europy, gdzie językiem kultury była łacina, ograniczająca rozwój kulturalny poza szeregi wyższego duchowieństwa i możnowładztwa. Twórcami dzieł literackich, podobnie jak na Zachodzie, byli duchowni, ale tworzone przez nich kroniki i żywoty świętych, były łatwiejsze w odbiorze dla szerszego kręgu ludności ruskiej, właśnie dzięki używaniu ojczystego języka ruskiego.

Aleksander Newski

Rozwój polityczny, gospodarczy i kulturalny Rusi został zahamowany wraz z pojawieniem się w Europie Mongołów. W latach 1237-1240 ziemie ruskie, poza Nowogrodem Wielkim, stały się celem najazdów hord mongolskich. Zniszczenia były ogromne. Bogata dotąd kultura ruska została zahamowana, a gospodarka znacznie podupadła. Większe znaczenie zachował tylko Nowogród Wielki, który bez walki uznał zwierzchnictwo mongolskie, i zobowiązał się do płacenia chanom corocznego trybutu. W tym czasie książęta Nowogrodu Wielkiego przyjęli na siebie uderzenie wojsk szwedzkich i krzyżackich, dążących do podporządkowania sobie terenów północnej Rusi. W 1240 roku książę zaleski, Aleksander Newski rozbił wojska szwedzkie, a w 1242 roku na zamarzniętym jeziorze Pejpus zadał decydującą klęskę wojskom krzyżackim. Sukcesy te, a także przejęcie władzy w Nowogrodzie przez tamtejszych kupców sprawiło, że księstwo nowogrodzkie przeżywało swój największy rozkwit kulturalny i gospodarczy.

Etykiety:

Czechy Węgry Ruś Kijowska Jarosła Mądry

Podziel się!

Przeczytaj również...