Mezopotamia w III tysiącleciu

Nie tylko Sumer w I poł. III tys. p.n.e. przeżywał okres burzliwego rozwoju. Również w środkowej Mezopotamii i Syrii istniały państwa będące ważnymi graczami na arenie politycznej a także ośrodkami cywilizacji. Mari, miast-państwo nad środkowym Eufratem dominowało w okresie wczesnodynastycznym w Mezopotamii Środkowej. Był to ważny ośrodek metalurgii, przebiegał tu także szlak handlowy do Syrii, z którego mieszkańcy miasta czerpali korzyści finansowe. Władcy Mari figurują wśród dynastii w sumeryjskiej Liście królów. Ludność Mari była w przeważającej części semicka, znajdowały się tu ważne świątynie Isztar i Szamasza oraz pałac królewski będący ośrodkiem władzy tutejszych królów. Król Mari, Iliszu (około 2500 p.n.e.) utrzymywał stosunki dyplomatyczne z królami Ur. Jego następcy, m.in. Ikunszamasz i Lamgimari (między 2500 p.n.e. a 2350 p.n.e.) rządzili spokojnie a ich wpływy sięgały aż do wschodniej Syrii. Król Iblulil (ok. 2450 p.n.e.) zwycięsko wojował z Eblą zajmując wiele pogranicznych miast. Panował on mniej więcej współcześnie z Eanatumem z Lagasz. Jego następca (lub jeden z jego następców), Ennadagan (ok. 2350 p.n.e.) wspomniany jest w listach z Ebli. Starał się on naciskać na monarchów Ebli żądając danin i utrzymać ich w zależności od Mari. Innym ważnym ośrodkiem politycznym tej epoki było państwo Ebla w Syrii. Miasto Ebla kontrolowało w III tys. p.n.e. znaczną część Syrii i rywalizowało z Mari. Zamieszkiwała je ludność zachodniosemicka mówiąca tutejszym językiem eblaickim zapisywanym w piśmie klinowym. Miasto było potężnie ufortyfikowane, posiadało pałac, świątynię Isztar i bogate archiwum tabliczek klinowych. Czczono tu bogów zachodniosemickich: Baala, Lima, Rassapa i Ela. Podstawą gospodarki miasta był wyrób tekstyliów wełnianych i ubrań, będących ważnym towarem eksportowym. Ebla utrzymywała kontakty handlowe z Iranem, Mezopotamią i Egiptem (o czym świadczy dzban z imieniem faraona Pepiego I znaleziony podczas wykopalisk). Miasto stało się ośrodkiem życia artystycznego i intelektualnego Syrii. Tutejsi władcy rządzący około 2500-2340 lat p.n.e.- Arennum, Ibrium i Ibbi-zikir byli zwierzchnikami wielu królów w Syrii, nosili tytuł malikum (eblaickie-„król”). Prowadzili oni ze zmiennym szczęściem wojny z Mari. Ibbi-zikir został pokonany przez Sargona Wielkiego, co przerwało pierwszy okres pomyślności Ebli około 2340 roku p.n.e.

Na wybrzeżu Syrii rozwijało się portowe miasto Byblos, którego mieszkańcy handlowali z Egiptem i Mezopotamią oraz z Azją Mniejszą i Kretą. Tutejsi kupcy mieli do zaoferowania swym klientom drewno cedrowe, smołę, wino, miód i niewolników. Byblos było potężnie ufortyfikowane, znajdowały się tu też dwie świątynie. Kontakty handlowe z Egiptem sięgały być może czasów króla Chasehemwi (ok. 2754 p.n.e.).

Sargon Wielki, zwycięzca Sumerów

Około 2350 roku p.n.e. Sumerem rządził niepodzielnie król Ummy i Uruk Lugalzagesi. Ta sytuacja miała się jednak rychło zmienić. Oto bowiem podczaszy na dworze króla Kisz, Urzababy, człowiek niskiego pochodzenia, który przybrał imię Sargon (akadyjskie-„król prawowity”) zzucił z tronu Urzababę i przejął władzę nad Kisz w roku 2334 p.n.e. Zaraz potem Sargon (2334-2279 p.n.e.), nazwany później Wielkim, pomaszerował ze swą armią na Uruk, pokonał Lugalzagesiego i odesłał go w klatce do świątyni Enlila w Nippur. Dotarł do Eninkimar, portu nad Zatoką Perską (nazywaną w starożytności Morzem Dolnym) i objął panowanie nad wszystkimi miastami sumeryjskimi. Następnie założył blisko Kisz nową stolicę swego państwa- Agade, która stała się ważnym ośrodkiem handlowym. Mianował też swą córkę Enheduannę kapłanką boga księżyca Nanny w Ur. Poprowadził wyprawę wzdłuż Eufratu do Syrii, podporządkowując sobie Mari, Tuttul, Jarmuti i Eblę, dotarł aż do Gór Amanus i Morza Śródziemnego. Odbył kilka kampanii przeciw irańskim państwom Awan i Warahsze. W Suzie założył administracyjną stolicę tutejszej prowincji, co przyczyniło się do wzrostu znaczenia tego drugorzędnego, jak dotąd miasta. Pod koniec swego panowania przeprowadził Sargon prawdopodobnie jeszcze jedną wyprawę do Anatolii w celu obrony kupców akadyjskich przez samowolą władcy Puruszandy. Musiał też stłumić bunt w samej południowej Mezopotamii i pokonać najeżdżających ją Subartejczyków. Osiągnięcia Sargona mają ogromne znaczenie w dziejach. Był on twórcą pierwszego w historii imperium. To państwo terytorialne, choć jeszcze nietrwałe, było pierwszym scentralizowanym organizmem na tak wielką skalę. Swą przewagę militarną zawdzięczali Akadowie użyciu łuku i lekkich oszczepów. Ich formacje lekkozbrojnych były skuteczniejsze na polu walki niż ciężkozbrojna piechota sumeryjska. Następcy Sargona musieli tłumić coraz wyraźniejszy opór ze strony podbitych miast sumeryjskich. Jego syn, Rimusz (2279-2270 p.n.e.) krwawo stłumił powstanie Sumerów z Lagasz, Ur, Kazallu, Ummy, Adab i Zabalam. Zbuntowali się też Elamici z Warahsze, nad którymi ostatecznie odniósł Rimusz zwycięstwo. Został zamordowany przez swych urzędników. Brat Rimusza, Manisztusu (2270-2255 p.n.e.) walczył z Anszanem i Szerihum, przeprowadził też morską inwazję na Magan (Oman). Za jego panowania odłączyły się od imperium państewka syryjskie i północnomezopotamskie (Urkisz i Nawar). Ostatni okres potęgi przeżyło państwo akadyjskie za panowania wnuka Sargona, Naramsina (2255-2218 p.n.e.). Król ten prowadził wiele kampanii wojennych pragnąc odbudować prestiż państwa. Wyprawił się do Syrii zdobywając Halab i Eblę (którą ograbił i spalił), zniszczył tez miasto Mari. Zwycięsko walczył z Hurytami w północnej Mezopotamii, z Lulubejami w górach Zagros. Postępowanie króla w dziedzinie religii i ideologii władzy budziło jednak jak najgorsze uczucia w jego poddanych. Naramsin ogłosił się „bogiem Agade”, nie przywiązywał żadnej uwagi do znaków wróżebnych, którym w tym czasie świecie wierzono. Co gorsza sprofanował świątynię Enlila w Nippur, co wzbudziło powszechną konsternację w Sumerze. Postępek ten zapisał się bardzo niechlubnie w biografii króla, którego odtąd pamiętano jako władcę bezbożnego, gwałcącego tradycję i nie szanującego religii.

Po śmierci Naramsina znacznie wzrosło zagrożenie ze strony Gutejów i Lulubi najeżdżających Mezopotamię od wschodu. Szarkaliszarri (2218-2193 p.n.e.), następca Naramsina walczył z koczowniczymi ludami zalewającymi jego królestwo, nie zdołał jednak powstrzymać upadku państwa. Posłuszeństwo wypowiedział mu namiestnik Suzy, Puzurinszuszinak, który ogłosił niezależność. W roku 2193 p.n.e. Agade zostało zniszczone przez najeźdźców gutejskich, w południowym Dwurzeczu nastał chaos. Do roli królów Akadu pretendowało wielu ludzi (m.in. Iggi, Nanum i Elulu, którzy rządzili trzy lata), państwo Sargona zostało zredukowane do obszarów wokół zburzonej stolicy.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Strona nie została odnaleziona!

Niestety szukana przez Ciebie strona nie została odnaleziona, czyli wystąpił znienawidzony przez wszystkich błąd 404. Istnieją dwa wytłumaczenia; możliwe, iż szukana strona została usunięta lub przesunięta, albo po prostu źle wpisałeś/aś adres URL. Ale niestety istnieje też ryzyko, iż to my coś 'sknociliśmy' (oby nie!) w kodzie strony i zakradł się tzw. "bug", czyli po polsku robal. Koniecznie daj nam o tym znać; skopiuj link z paska przeglądarki i wyślij go na adres: naczelny[malpa]histurion.pl    Wspólnie oczyśćmy histuriona ze wszelkich błędów/robaków!