Matura WOS 13. Społeczeństwo obywatelskie

Opis wymaganych pojęć

W życiu publicznym powinno się postępować zgodnie z wartościami, czyli cnotami obywatelskimi. Chociaż pojęcie cnót obywatelskich może obecnie wydawać się anachroniczne to jednak cnoty te już od okresu średniowiecza odgrywały dużą rolę w określaniu wzorów osobowych. Są one niezwykle ważne, gdyż wiele cech i postaw człowieka sprzyja dobremu funkcjonowaniu jednostki w społeczeństwie, pozwala unikać konfliktów, często też wzbudza podziw. Na wstępie tematu powiemy o takich właśnie postawach obywatelskich¹ , są to aktywność, odpowiedzialność, wrażliwość społeczna, solidarność, odwaga cywilna, krytycyzm, profesjonalizm, otwartość umysłu, dyscyplina wewnętrzna, uczciwość, prawdomówność i tolerancja. Społeczeństwo obywatelskie charakteryzuje się również tym, że jego obywatele łączą się, aby żyć lepiej i realizować wspólne dobro, ale potrafią też działać niezależnie od instytucji państwowych. Społeczeństwo obywatelskie bez impulsu ze strony władzy państwowej przejawia zdolność do samorealizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów. Powstały dwie tradycje rozumienia pojęcia społeczeństwa obywatelskiego klasyczna² (Arystoteles, Cyceron, Platon oraz Machiavelli i Rousseau), według której społeczeństwo obywatelskie to polityczna wspólnota obywateli oraz nowożytna³ . W nowożytnej wersji społeczeństwa obywatelskiego państwo zaczęto odróżniać od obywateli (przedstawiciele nowożytnej teorii to: Locke, Mill, de Tocqueville). Dzisiaj uważamy, że społeczeństwo ma charakter obywatelski, jeżeli jego członkowie są zdolni do samoorganizowania się, tworzenia pozapaństwowych instytucji, organizacji, zrzeszeń i ruchów obywatelskich. Są one niezależne od państwa i dobrowolne. Warunkiem ich zaistnienia jest kapitał społeczny⁴ . Kapitał zwykle kojarzymy jako pojęcie ekonomiczne, ale w tym znaczeniu na kapitał składa się zaufanie, więzi społeczne i normy społeczne. Najliczniejszymi podmiotami tego kapitału są organizacje pozarządowe - skrót NGO⁵ . Wśród nich występują fundacje (np. W.O.Ś.P.) i stowarzyszenia - musisz rozróżniać rejestrowane (wpisane o rejestru stowarzyszeń) i zwykłe. Działają one jako organizacje pożytku publicznego (OPP⁶ ). Zanik aktywności społecznej to zjawisko atrofii⁷ . Cele i potrzeby poszczególnych grup w społeczeństwie obywatelskim są najczęściej realizowane przez organizacje określane jako grupy nacisku⁸ . Ich celem jest ochrona tych interesów m.in. przez lobbing⁹ . Mimo istnienia regulacji prawnych dotyczących rejestrowania zawodowych lobbystów, często pojawiają się podejrzenia, że ich współpraca z politykami i urzędnikami nie zawsze jest uczciwa. Obywatele mogą manifestować swoje niezadowolenie w różnych formach np. w formie strajku. W niektórych sytuacjach obywatele mogą przeciwstawić się niesprawiedliwym przepisom lub decyzjom władz drogą obywatelskiego nieposłuszeństwa¹⁰ . Termin wprowadził w XIX wieku Amerykanin Henry David Thoreau, który zaproponował strategię walki bez przemocy (non-violence)-wykorzystali ją w praktyce w XX wieku Mahatma Gandhi i biorący z niego przykład-Martin Luther King. Celem takich działań jest zmiana niesłusznych przepisów, a charakter tych działań jest pokojowy, jawny i publiczny. Takim przykładem były wydarzenia tzw. pomarańczowej rewolucji na Ukrainie., gdzie po ogłoszeniu wyników wyborów prezydenckich 21.XI.2004 roku opozycjoniści prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza wezwali do obywatelskiego nieposłuszeństwa. Odpowiedzią na to były kilkutysięczne wiece poparcia dla powtórzenia wyborów prezydenckich na Ukrainie. Do pokojowych metod zwracania uwagi na jakiś problem należą również: manifestacja, pochód, pikieta, happening, ekotaż(sabotaż ekologiczny polegający np. na przykuwaniu się do drzew, które mają zostać wycięte), lub często wykorzystywana forma protestu - blokada drogi.

Wymagane wizerunki

Jacek Kuroń
polski polityk, jeden z przywódców opozycji w okresie PRL, historyk, współzałożyciel KOR, dwukrotny minister pracy i polityki socjalnej.

Jerzy Owsiak
polski dziennikarz radiowy i telewizyjny, działacz charytatywny i społeczny, założyciel i prezes Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Mahatma Gandhi
indyjski działacz polityczny, propagator pacyfizmu jako środka walki politycznej

Martin Luther King
amerykański pastor baptystyczny, działacz na rzecz równouprawnienia, zniesienia dyskryminacji rasowej, laureat pokojowej Nagrody Nobla z 1964 r.

Pytania egzaminacyjne

Matura próbna z Operonem - listopad 2011 - poziom rozszerzony

Zadanie 13. (2 pkt)

Na podstawie opisu przykładu obywatelskiego nieposłuszeństwa rozpoznaj osobę. Wpisz w tabeli jej nazwisko.

Pokaż odpowiedzi

Niestety zdarzały się błędne odpowiedzi np. Martin Luther lub Mahatma.

Matura próbna z Operonem - listopad 2012 rok - poziom podstawowy

Zadanie 4. (1 pkt)

Przeanalizuj ilustrację. Podaj definicję zjawiska przedstawionego na rysunku satyrycznym.

Strajk włoski to strajk w czasie którego pracownicy wykonują swoje obowiązki mało wydajnie, w sposób skrajnie drobiazgowy, aby utrudnić funkcjonowanie zakładu/instytucji.

Matura próbna - styczeń 2010 rok - poziom podstawowy

Zadanie 9. (4 pkt)

W zadaniu 9 rozstrzygnij, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe).

Matura z maja 2013 roku-poziom rozszerzony

Zadanie 3. (1 pkt)

Do każdej fotografii oraz informacji o osobie stosującej obywatelskie nieposłuszeństwo dopisz jej imię i nazwisko.

Przeciwnik segregacji rasowej w USA,
laureat Pokojowej Nagrody Nobla,
organizator marszu na Waszyngton,
zamordowany w 1968 roku w Memphis.

Martin Luther King

Współorganizator ruchów opozycyjnych
w okresie PRL-u, m.in. Komitetu Obrony
Robotników; po 1989 roku dwukrotny
minister pracy i polityki socjalnej RP.

Jacek Kuroń

Pokaż odpowiedź

Niestety niektórzy wpisali błędnie Martin lub Martin Luther/Luter.

Matura ze stycznia 2006 roku - poziom podstawowy

Zadanie 1. (1 pkt)

Spośród poniższych cech wybierz tę, która nie należy do postaw prospołecznych.

Pokaż odpowiedzi

Próbna matura - wydawnictwo Nowiny- styczeń 2012 rok - poziom podstawowy

Zadanie 24. (2 pkt)

Na podstawie tekstu źródłowego i w oparciu o wiedzę własną odpowiedz na pytania.

Zadanie 25. (15 pkt)

Przedstaw czynniki społeczne, polityczne, ekonomiczne i kulturowe sprzyjające rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Wykorzystaj dane źródłowe z zadania 24.

Przypisy

1. Postawy obywatelskie - Więź jaka łączy jednostkę z państwem nazywamy obywatelstwem. Postawy zaś są elementem osobowości, wyznaczają gotowość jednostki do określonego zachowania. Wiele postaw i cech sprzyja dobremu funkcjonowaniu jednostki w społeczeństwie. Dobrego obywatela cechuje posiadanie cnót obywatelskich. Katalog tych cnót jest bardzo duży. Najważniejszą z nich jest gotowość przedkładania dobra wspólnego nad dobro jednostki. Cnoty obywatelskie są fundamentem państwa. Źle żyje się w społeczeństwie, w którym jest dużo oszustów, egoistów, ludzi nieodpowiedzialnych i nielojalnych czy nietolerancyjnych. Dobremu funkcjonowaniu państwa nie sprzyja również brak aktywności społecznej. Podstawowe zatem cnoty obywatelskie, które powinny być przejawiane w zachowaniu człowieka to: uczciwość, solidarność odpowiedzialność, tolerancja, wrażliwość społeczna, ale też słowność, punktualność i uspołecznienie (czyli podejmowanie inicjatyw społecznych).

2. Klasyczne pojęcie społeczeństwa obywatelskiego - To co obecnie nazywamy społeczeństwem obywatelskim w przeszłości nazywano społeczeństwem cywilnym. Idea społeczeństwa cywilnego zrodziła się już w starożytności. Jej prekursorem był filozof grecki Arystoteles, który uważał państwo za najwyższą formę istnienia ludzkiej zbiorowości. Mówca rzymski Cyceron (stracony w 43 r. p.n.e. przez Marka Antoniusza za wygłoszenie przeciwko niemu mowy tzw. Filipiki) uważał społeczeństwo obywatelskie za synonim państwa rządzącego się prawem. Natomiast Platon upatrywał przyczyny powstania państwa w skłonności każdej jednostki do wspólnego życia. Myśliciele epoki oświecenia podkreślali niezależność społeczeństwa od instytucji państwa, były to koncepcje społeczeństwa obywatelskiego w jego przednowoczesnej formie . Natomiast Machiavelli (1469-1527) filozof włoski w traktacie o sprawowaniu władzy pt. ,,Książę' zawarł słynną maksymę, że cel uświęca środki. Niektórzy badacze tego dzieła zwracają uwagę, że w wielu miejscach, tego najbardziej rozpoznawalnego dzieła Machiavellego podkreśla on, że okrucieństwo i terror należy stosować, ale rozsądnie i tylko w miarę potrzeby. Rozumiał on państwo jako twór złożony z władcy i podporządkowanych mu jednostek, a nie zajmował się społeczeństwem choć podkreślał przydatność wiedzy psychologicznej przy analizie działania w danym ustroju politycznym. Jego nowatorstwo polegało natomiast na tym, że traktował państwo jako twór całkowicie ludzki bez pierwiastka boskiego. XVIII wieczny genewski pisarz Jean-Jacques Rousseau autor koncepcji swobodnego wychowania oraz interesującego nas tutaj traktatu politycznego ,, Umowa społeczna', opisał demokrację idealną. Idea ta była klasyczną utopią , gdyż zakładała, iż można ponownie założyć państwo już istniejące-wystarczy jedynie zebrać wszystkich obywateli i unieważnić w drodze głosowania istniejącą tradycję narodową, a następnie drogą umowy dokonać przebudowy społecznej w każdej dziedzinie. Taka umowa społeczna miała znieść nierówności społeczne, będące przyczyną zła i stworzyć państwo na warunkach uznanych przez ogół. W tak stworzonym społeczeństwie jedną z podstawowych zasad jest prawo ogółu przed którym jednostki nie chronią żadne prawa. To prowadziło do przyjęcia założenia. że prawowita jest tylko republika, rządy co ciekawe miały być sprawowane w sposób bezpośredni, czyli zgromadzony w jednym miejscu lud miał orzekać o sprawach istotnych dla państwa. W teorii Rousseau rewolucja jest celem samym w sobie i brakuje w niej wizji przyszłego społeczeństwa.

3. Nowożytna teoria społeczeństwa obywatelskiego - Fundamenty tej koncepcji można odnaleźć w myśli społecznej w XVII i XVIII. W ówczesnym ujęciu społeczeństwo było przeciwstawiane stanowi natury. John Locke uznawał wprawdzie, że człowiek należy do ustanowionego przez Boga porządku natury, ale również do innego, który powstaje w wyniku umowy społecznej, a na tym właśnie porządku wspiera się społeczeństwo obywatelskie. Z jednej zatem strony Locke przedstawia indywiduum, które samo ma bronić siebie i swojej wolności-to stan natury, z drugiej natomiast, przedstawia je w zbiorowości, w której chroniona jest wolność-to właśnie społeczeństwo obywatelskie. Reprezentantem tej teorii był też Johan Stuart Mill, który stwierdzał; (...) jednostka nie jest odpowiedzialna przed społeczeństwem za czyny, które wyłącznie jej dotyczą (...) jednostka jest odpowiedzialna za czyny szkodzące interesom drugich i może ponieść społeczną i prawną karę, jeśli społeczeństwo uzna, że jedna lub druga jest potrzebna dla jego ochrony. W XIX wieku ideę społeczeństwa obywatelskiego rozwinął Georg Wilhem Friedrih Hegel, który dostrzegał konieczność współpracy wszystkich obywateli, którzy będą działać nie tylko w imię własnych celów, ale również interesu ogółu. Francuski filozof Charles Alexis de Tocqueville w latach 30 XIX wieku podkreślał umiejętność zrzeszania się obywateli w różne organizacje oraz podejmowania działań w celu samodzielnego rozwiązywania problemów społeczności lokalnej. Idea społeczeństwa otwartego brytyjskiego filozofa Karla Poppera (1902-1994) powstała w opozycji do funkcjonowania społeczeństwa w państwach totalitarnych. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego jest jednym z ważnych celów Unii Europejskiej, która realizowała w latach 2007-2013 program Europa dla obywateli, którego celem było wspieranie działań i organizacji promujących aktywne obywatelstwo europejskie.

4. Kapitał społeczny - Kapitał społeczny ma duże znaczenie dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Na gruncie socjologicznym jest to pojęcie oznaczające życie w zorganizowanym społeczeństwie, którego wartość opiera się na zbiorze zbiór norm i wartości akceptowanych przez daną zbiorowość, wzajemnych relacjach społecznych i zaufaniu jednostek, które dzięki niemu mogą osiągnąć więcej korzyści z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia. Kapitał społeczny ułatwia więc poszczególnym grupom podejmowanie inicjatyw na rzecz społeczności lokalnej lub dla dobra wspólnego, pozwala też skuteczniej rozwiązywać problemy np. fundacja, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i mają dużo znajomości, łatwiej mogą pomóc zebrać fundusze na kosztowną zagraniczną operację dla chorego niż osoby anonimowe w środowisku. Przykładem na działanie kapitału społecznego, jako sieci wzajemnego zaufania i umiejętności współpracy międzyludzkiej może być prowadzona w od kilkunastu lat ogólnopolska akcja pod nazwą Szlachetna paczka. Polega ona na tym, że wolontariusze szukają rodzin w potrzebie, spotykają się z nimi i podejmują decyzję o włączeniu do projektu, a darczyńcy przygotowują konkretną pomoc dla konkretnej rodziny.

5. Organizacje pozarządowe - Organizacje pozarządowe (w skrócie NGO) to założone przez obywateli organizacje działające z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu publicznego i niedziałające dla osiągnięcia zysku. Organizacje pozarządowe obok sektora publicznego (władz i administracji publicznej) i sektora rynkowego czyli biznesu- bywają nazywane trzecim sektorem. Jest tak dlatego, że NGO podobnie jak organizacje biznesowe powstają z inicjatywy osób prywatnych, ale w odróżnieniu od biznesu, a podobnie jak władze publiczne - działają w interesie publicznym a nie prywatnym. Pojęcie organizacji pozarządowych w Polsce zawarte jest w ustawie z 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w myśl której organizacjami pozarządowymi są niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustawy, w tym stowarzyszenia i fundacje. Należy jednak pamiętać, że pojęcie NGO nie jest równoznaczne z pojęciem organizacja społeczna bo np. związek zawodowy czy partia polityczna jest organizacją społeczną ale nie pozarządową. Do NGO nie należą również organizacje będące jednostkami sektora finansów publicznych czy fundacje partii politycznych. A zatem NGO mogą być stowarzyszenia. Są one formą aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządowym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, samodzielnie określającym swoje programy działania i struktury organizacyjne, a jego działalność opiera się na pracy społecznej członków . Zasady tworzenia stowarzyszeń są uregulowane ustawowo. Stowarzyszenie, które ma osobowość prawną przez wpisanie do rejestry stowarzyszeń, może być utworzone już przez 15 osób, które uchwalają statut i powołują komitet założycielski. Takimi stowarzyszeniami są np. Polski Czerwony Krzyż, ,,Caritas' Polska czy Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Prawo przewiduje też możliwość założenia tzw. stowarzyszenia zwykłego, które są uproszczoną formą i może zostać założone nawet przez trzy osoby, ale nie ma osobowości prawnej, a środki takiego stowarzyszenia pochodzić mogą wyłącznie ze składek członkowskich. Fundacja to organizacja ustanowiona przez jej założycieli dla realizacji określonych zadań (np. dla ochrony zdrowia, rozwoju nauki, oświaty, popierania współpracy młodzieżowej z zagranicą). Mogą ją założyć zarówno osoby fizyczne , jak i prawne. Do założenia fundacji wymagane jest złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego lub testamentu Fundacja ma osobowość prawną i jest wpisana do rejestru. Fundację tworzy się przeważnie w celu gromadzenia funduszy na określony cel, fundacja ma zarząd, ale należy pamiętać, że nie ma członków. Wśród działających w Polsce fundacji do najliczniejszych należą te, które zajmują się problemami osób niepełnosprawnych np. ,,Mimo wszystko' założona prze aktorkę Annę Dymną. Od 2004 roku ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie wprowadziła możliwość uzyskania przez organizację pozarządową-stowarzyszenie lub fundację-statusu organizacji pożytku publicznego (OPP). Celem organizacji, która ma status OPP jest działalność charytatywna, działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, bezrobotnych, ochrona kultury i tradycji, edukacja, działalność na rzecz mniejszości narodowych i społeczności lokalnych, upowszechniania kultury fizycznej i sportu, ochrona środowiska, przeciwdziałanie patologiom społecznym lub działanie na rzecz obronności kraju Organizacjom Pożytku Publicznego przysługuje zwolnienie od niektórych podatków w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz prawo przekazywania na ich rzecz 1% podatku dochodowego przez obywateli. Do takich organizacji należą np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Polska Akcja Humanitarna, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Caritas Polska. Organizacje pozarządowe stanowią bardzo ważną formę aktywnego uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Zjawisko odwrotne polegające na powszechnym zaniku aktywności społecznej nosi nazwę atrofii.

6. Organizacje pozarządowe - Organizacje pozarządowe (w skrócie NGO) to założone przez obywateli organizacje działające z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu publicznego i niedziałające dla osiągnięcia zysku. Organizacje pozarządowe obok sektora publicznego (władz i administracji publicznej) i sektora rynkowego czyli biznesu- bywają nazywane trzecim sektorem. Jest tak dlatego, że NGO podobnie jak organizacje biznesowe powstają z inicjatywy osób prywatnych, ale w odróżnieniu od biznesu, a podobnie jak władze publiczne - działają w interesie publicznym a nie prywatnym. Pojęcie organizacji pozarządowych w Polsce zawarte jest w ustawie z 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w myśl której organizacjami pozarządowymi są niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustawy, w tym stowarzyszenia i fundacje. Należy jednak pamiętać, że pojęcie NGO nie jest równoznaczne z pojęciem organizacja społeczna bo np. związek zawodowy czy partia polityczna jest organizacją społeczną ale nie pozarządową. Do NGO nie należą również organizacje będące jednostkami sektora finansów publicznych czy fundacje partii politycznych. A zatem NGO mogą być stowarzyszenia. Są one formą aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządowym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, samodzielnie określającym swoje programy działania i struktury organizacyjne, a jego działalność opiera się na pracy społecznej członków . Zasady tworzenia stowarzyszeń są uregulowane ustawowo. Stowarzyszenie, które ma osobowość prawną przez wpisanie do rejestry stowarzyszeń, może być utworzone już przez 15 osób, które uchwalają statut i powołują komitet założycielski. Takimi stowarzyszeniami są np. Polski Czerwony Krzyż, ,,Caritas' Polska czy Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Prawo przewiduje też możliwość założenia tzw. stowarzyszenia zwykłego, które są uproszczoną formą i może zostać założone nawet przez trzy osoby, ale nie ma osobowości prawnej, a środki takiego stowarzyszenia pochodzić mogą wyłącznie ze składek członkowskich. Fundacja to organizacja ustanowiona przez jej założycieli dla realizacji określonych zadań (np. dla ochrony zdrowia, rozwoju nauki, oświaty, popierania współpracy młodzieżowej z zagranicą). Mogą ją założyć zarówno osoby fizyczne , jak i prawne. Do założenia fundacji wymagane jest złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego lub testamentu Fundacja ma osobowość prawną i jest wpisana do rejestru. Fundację tworzy się przeważnie w celu gromadzenia funduszy na określony cel, fundacja ma zarząd, ale należy pamiętać, że nie ma członków. Wśród działających w Polsce fundacji do najliczniejszych należą te, które zajmują się problemami osób niepełnosprawnych np. ,,Mimo wszystko' założona prze aktorkę Annę Dymną. Od 2004 roku ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie wprowadziła możliwość uzyskania przez organizację pozarządową-stowarzyszenie lub fundację-statusu organizacji pożytku publicznego (OPP). Celem organizacji, która ma status OPP jest działalność charytatywna, działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, bezrobotnych, ochrona kultury i tradycji, edukacja, działalność na rzecz mniejszości narodowych i społeczności lokalnych, upowszechniania kultury fizycznej i sportu, ochrona środowiska, przeciwdziałanie patologiom społecznym lub działanie na rzecz obronności kraju Organizacjom Pożytku Publicznego przysługuje zwolnienie od niektórych podatków w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz prawo przekazywania na ich rzecz 1% podatku dochodowego przez obywateli. Do takich organizacji należą np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Polska Akcja Humanitarna, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Caritas Polska. Organizacje pozarządowe stanowią bardzo ważną formę aktywnego uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Zjawisko odwrotne polegające na powszechnym zaniku aktywności społecznej nosi nazwę atrofii.

7. Organizacje pozarządowe - Organizacje pozarządowe (w skrócie NGO) to założone przez obywateli organizacje działające z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu publicznego i niedziałające dla osiągnięcia zysku. Organizacje pozarządowe obok sektora publicznego (władz i administracji publicznej) i sektora rynkowego czyli biznesu- bywają nazywane trzecim sektorem. Jest tak dlatego, że NGO podobnie jak organizacje biznesowe powstają z inicjatywy osób prywatnych, ale w odróżnieniu od biznesu, a podobnie jak władze publiczne - działają w interesie publicznym a nie prywatnym. Pojęcie organizacji pozarządowych w Polsce zawarte jest w ustawie z 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w myśl której organizacjami pozarządowymi są niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustawy, w tym stowarzyszenia i fundacje. Należy jednak pamiętać, że pojęcie NGO nie jest równoznaczne z pojęciem organizacja społeczna bo np. związek zawodowy czy partia polityczna jest organizacją społeczną ale nie pozarządową. Do NGO nie należą również organizacje będące jednostkami sektora finansów publicznych czy fundacje partii politycznych. A zatem NGO mogą być stowarzyszenia. Są one formą aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządowym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, samodzielnie określającym swoje programy działania i struktury organizacyjne, a jego działalność opiera się na pracy społecznej członków . Zasady tworzenia stowarzyszeń są uregulowane ustawowo. Stowarzyszenie, które ma osobowość prawną przez wpisanie do rejestry stowarzyszeń, może być utworzone już przez 15 osób, które uchwalają statut i powołują komitet założycielski. Takimi stowarzyszeniami są np. Polski Czerwony Krzyż, ,,Caritas' Polska czy Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Prawo przewiduje też możliwość założenia tzw. stowarzyszenia zwykłego, które są uproszczoną formą i może zostać założone nawet przez trzy osoby, ale nie ma osobowości prawnej, a środki takiego stowarzyszenia pochodzić mogą wyłącznie ze składek członkowskich. Fundacja to organizacja ustanowiona przez jej założycieli dla realizacji określonych zadań (np. dla ochrony zdrowia, rozwoju nauki, oświaty, popierania współpracy młodzieżowej z zagranicą). Mogą ją założyć zarówno osoby fizyczne , jak i prawne. Do założenia fundacji wymagane jest złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego lub testamentu Fundacja ma osobowość prawną i jest wpisana do rejestru. Fundację tworzy się przeważnie w celu gromadzenia funduszy na określony cel, fundacja ma zarząd, ale należy pamiętać, że nie ma członków. Wśród działających w Polsce fundacji do najliczniejszych należą te, które zajmują się problemami osób niepełnosprawnych np. ,,Mimo wszystko' założona prze aktorkę Annę Dymną. Od 2004 roku ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie wprowadziła możliwość uzyskania przez organizację pozarządową-stowarzyszenie lub fundację-statusu organizacji pożytku publicznego (OPP). Celem organizacji, która ma status OPP jest działalność charytatywna, działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, bezrobotnych, ochrona kultury i tradycji, edukacja, działalność na rzecz mniejszości narodowych i społeczności lokalnych, upowszechniania kultury fizycznej i sportu, ochrona środowiska, przeciwdziałanie patologiom społecznym lub działanie na rzecz obronności kraju Organizacjom Pożytku Publicznego przysługuje zwolnienie od niektórych podatków w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz prawo przekazywania na ich rzecz 1% podatku dochodowego przez obywateli. Do takich organizacji należą np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Polska Akcja Humanitarna, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Caritas Polska. Organizacje pozarządowe stanowią bardzo ważną formę aktywnego uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Zjawisko odwrotne polegające na powszechnym zaniku aktywności społecznej nosi nazwę atrofii.

8. Grupy nacisku - Grupy nacisku to określenie celów, aspiracji i potrzeb poszczególnych grup w społeczeństwie obywatelskim realizowane przez organizacje społeczne. Należą do nich m.in. zrzeszenia przemysłowe i organizacje pracodawców, które reprezentują interesy kapitału. Natomiast związki zawodowe reprezentują interesy pracowników. Do grup interesu należą również zrzeszenia rolnicze, izby rzemieślnicze, izby wolnych zawodów, organizacje konsumenckie a nawet organizacje kombatanckie, kościoły czy organizacje humanitarne. Grupy interesu realizują swoje cele m.in. przez lobbing. Jest to forma nacisku wywierana na ciała ustawodawcze w interesie określonych warstw. Polega on na podejmowaniu działań zmierzających do osiągnięcia decyzji organów władzy państwowej korzystnych dla danej grupy społecznej, głównie są to działanie polegające na rozmowach z członkami parlamentu, urzędnikami, przekazywaniu im własnych analiz i ekspertyz. Zajmują się tym wyspecjalizowani przedstawiciele różnych grup-lobbyści. Po wejściu w życie w 2006 roku ustawy o działalności lobbingowej lobbyści zawodowi mają obowiązek rejestrowania oraz publikowania projektów ustaw, co umożliwia lobbystom jawne i legalne uczestniczenie w procesie ustawodawczym. W każdym społeczeństwie istnieją różne często sprzeczne interesy grupowe, a najkorzystniejszą formą ich pogodzenia jest kompromis. Polega on na znalezieniu takiego rozwiązania problemu, które będzie do zaakceptowania przez wszystkich uczestników sporu np. gdy zachodzi konieczność zabrania rolnikowi przez wywłaszczenie ziemi pod budowę drogi, ważne jest osiągnięcie porozumienie co do wysokości należnego mu odszkodowania. Zaliczane do grup nacisku związki zawodowe, które są dobrowolnymi i samorządowymi organizacjami, powołanymi do reprezentowania i obrany praw pracowników zawodowych i najemnych. Ogólnokrajowe organizacje związkowe (Solidarność, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych) mają prawo opiniowania założeń ustaw dotyczących np. warunków pracy, płac ochrony socjalnej lub świadczeń emerytalnych. Mają też możliwość prowadzenia rokowań i zawierania układów zbiorowych w imieniu wszystkich pracowników danej branży. Gdy związek zawodowy jest w sporze z pracodawcą, a rokowania nie przynoszą efektów, pracownicy mają prawo do strajku. Jednym z popularnych form takiego protestu jest strajk okupacyjny (pasywny), polegający na pozostaniu pracowników w miejscu pracy, ale z odmową podjęcia pracy. Prawo do strajku nie przysługuje pracownikom administracji państwowej, pracownikom sądów, prokuratury, wojska, policji i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu Wojskowego. W celu obejścia przepisów ograniczającym prawo do strajku te grupy zawodowe (np. służby mundurowe) stosują czasami inny rodzaj strajku tzw. strajk włoski (aktywny). Polega on na wykonywaniu przez pracowników obowiązków służbowych w sposób skrajnie drobiazgowy, co powoduje blokadę działania np. strajk celników, którzy strajkując po włosku kontrolują drobiazgowo każdy samochód powodując wielokilometrowe kolejki do odprawy.

9. Grupy nacisku - Grupy nacisku to określenie celów, aspiracji i potrzeb poszczególnych grup w społeczeństwie obywatelskim realizowane przez organizacje społeczne. Należą do nich m.in. zrzeszenia przemysłowe i organizacje pracodawców, które reprezentują interesy kapitału. Natomiast związki zawodowe reprezentują interesy pracowników. Do grup interesu należą również zrzeszenia rolnicze, izby rzemieślnicze, izby wolnych zawodów, organizacje konsumenckie a nawet organizacje kombatanckie, kościoły czy organizacje humanitarne. Grupy interesu realizują swoje cele m.in. przez lobbing. Jest to forma nacisku wywierana na ciała ustawodawcze w interesie określonych warstw. Polega on na podejmowaniu działań zmierzających do osiągnięcia decyzji organów władzy państwowej korzystnych dla danej grupy społecznej, głównie są to działanie polegające na rozmowach z członkami parlamentu, urzędnikami, przekazywaniu im własnych analiz i ekspertyz. Zajmują się tym wyspecjalizowani przedstawiciele różnych grup-lobbyści. Po wejściu w życie w 2006 roku ustawy o działalności lobbingowej lobbyści zawodowi mają obowiązek rejestrowania oraz publikowania projektów ustaw, co umożliwia lobbystom jawne i legalne uczestniczenie w procesie ustawodawczym. W każdym społeczeństwie istnieją różne często sprzeczne interesy grupowe, a najkorzystniejszą formą ich pogodzenia jest kompromis. Polega on na znalezieniu takiego rozwiązania problemu, które będzie do zaakceptowania przez wszystkich uczestników sporu np. gdy zachodzi konieczność zabrania rolnikowi przez wywłaszczenie ziemi pod budowę drogi, ważne jest osiągnięcie porozumienie co do wysokości należnego mu odszkodowania. Zaliczane do grup nacisku związki zawodowe, które są dobrowolnymi i samorządowymi organizacjami, powołanymi do reprezentowania i obrany praw pracowników zawodowych i najemnych. Ogólnokrajowe organizacje związkowe (Solidarność, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych) mają prawo opiniowania założeń ustaw dotyczących np. warunków pracy, płac ochrony socjalnej lub świadczeń emerytalnych. Mają też możliwość prowadzenia rokowań i zawierania układów zbiorowych w imieniu wszystkich pracowników danej branży. Gdy związek zawodowy jest w sporze z pracodawcą, a rokowania nie przynoszą efektów, pracownicy mają prawo do strajku. Jednym z popularnych form takiego protestu jest strajk okupacyjny (pasywny), polegający na pozostaniu pracowników w miejscu pracy, ale z odmową podjęcia pracy. Prawo do strajku nie przysługuje pracownikom administracji państwowej, pracownikom sądów, prokuratury, wojska, policji i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu Wojskowego. W celu obejścia przepisów ograniczającym prawo do strajku te grupy zawodowe (np. służby mundurowe) stosują czasami inny rodzaj strajku tzw. strajk włoski (aktywny). Polega on na wykonywaniu przez pracowników obowiązków służbowych w sposób skrajnie drobiazgowy, co powoduje blokadę działania np. strajk celników, którzy strajkując po włosku kontrolują drobiazgowo każdy samochód powodując wielokilometrowe kolejki do odprawy.

10. Obywatelskie nieposłuszeństwo - Obywatelskie nieposłuszeństwo to celowe działania polegające na otwartym sprzeciwianiu się decyzjom rządu lub naruszeniu konkretnego przepisu prawa, które poszkodowana grupa uznaje za niesłuszny, połączone ze świadomością możliwości poniesienia negatywnych konsekwencji prawnych. Idea obywatelskiego nieposłuszeństwa jest formą walki bez użycia siły. Pewną namiastkę obywatelskiego nieposłuszeństwa możemy znaleźć w Polsce już w XVI wieku w instytucji szlacheckiego prawa rokoszu (na jego podstawie szlachta mogła wypowiedzieć posłuszeństwo panującemu wówczas władcy Henrykowi III Walezemu, gdy ten jej zdaniem nie przestrzegał prawa). Współcześnie prawo obywatelskiego nieposłuszeństwa nie może dotyczyć interesów osobistych np. niepłacenie podatków jest przestępstwem nawet jeśli zamiarem podatnika był sprzeciw przeciwko ustawie podatkowej. Obywatelskie nieposłuszeństwo może natomiast dotyczyć wyższych wartości jak np. prawa człowieka, niepodległość i suwerenność państw. Powstanie idei obywatelskiego nieposłuszeństwa związane jest z postacią amerykańskiego pisarza Henry Davida Thoreau, który w 1849 roku napisał esej o tym tytule. Do słynnych przykładów obywatelskiego nieposłuszeństwa należy działalność Mahatmy Gandhiego, który w 1913 roku zorganizował marsz protestacyjny przeciw podatkom nałożonym na Hindusów. Innym przykładem walki bez użycia siły na rzecz zniesienia segregacji rasowej w Stanach Zjednoczonych jest działalność Martina Luther Kinga, który w jednej ze swoich akcji spowodował bojkot środków komunikacji (był to protest przeciwko aresztowaniu Murzynki, która odmówiła ustąpienia miejsca w autobusie białemu mężczyźnie). W Polsce przykładem obywatelskiego nieposłuszeństwa jest powstanie w 1980 roku ,,Solidarności' wielomilionowego ruchu społecznego, które skonsolidowało społeczeństwo polskie podczas stanu wojennego: powstały nielegalne drukarnie i wydawnictwa, aktorzy odmawiali występów w reżimowej telewizji. Jednym z przywódców tej opozycji był Jacek Kuroń.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz