Matura WOS 15. Geneza i zasady demokracji

Opis wymaganych pojęć

Według słynnej formuły prezydenta USA Abrahama Lincolna, demokracja to rządy ,,ludu, przez lud i dla ludu' (of the people, by the people and for the people). Ustrój, w którym wszelka władza pochodzi z wyborów i jest kadencyjna, źródło władzy stanowi wola większości obywateli, a obywatele cieszą się nieograniczonymi prawami i swobodami obywatelskimi to demokracja¹ . Genezy demokracji szukamy w starożytnych Atenach - tam powstała właśnie pod przywództwem Klejstenesa w latach 508-507 roku p.n.e. Stąd też Klejstenesa nazywa się niekiedy "ojcem demokracji ateńskiej". Demokracja ateńska² miała formę demokracji bezpośredniej. Charakteryzowała się: losowym wyborem obywateli na niektóre urzędy administracyjne i sądowe oraz istnieniem ciała prawodawczego o nazwie Zgromadzenie Ludowe (eklezja). Zgromadzenie to składało się ze wszystkich obywateli ateńskich poza kobietami, niewolnikami, cudzoziemcami i chłopcami poniżej 20 roku życia. Demokracja ateńska była bezpośrednia, ponieważ decyzje były tam podejmowane przez wszystkich obywateli na Zgromadzeniu Ludowym, proces polityczny był pod ciągłym ich nadzorem i wielu obywateli było stale zaangażowanych w publiczną działalność. Zabezpieczeniem ustroju był ostracyzm - sąd skorupkowy³ , który skazywał domniemanych wrogów demokracji na 10-letnie wygnanie z Aten. Przykładami ograniczonej demokracji były też republika rzymska⁴ i polska demokracja szlachecka⁵ . Podstawę rozwoju współczesnej demokracji stanowiła demokracja burżuazyjna⁶ . Ta forma ustroju państwowego kształtowała się po zwycięstwach rewolucji burżuazyjnych w Anglii w XVII wieku i we Francji w XVIII wieku. Z historią demokracji amerykańskiej⁷ wiąże się Deklaracja Niepodległości z 1776 roku (dzień ogłoszenia deklaracji 4 lipca jest tam obchodzony jako Dzień Niepodległości). Istotą współczesnego demokratycznego państwa jest udział obywateli w życiu publicznym. Może on przybierać formę bezpośrednią i pośrednią. Demokracja bezpośrednia⁸ rozwinęła się w starożytnej Grecji i polega na tym, że obywatele bezpośrednio i aktywnie uczestniczyli w podejmowaniu decyzji politycznych. Dziś pozostały jedynie ograniczone formy demokracji bezpośredniej np. referendum, inicjatywa ludowa czy weto ludowe. Natomiast w demokracji pośredniej⁹ (przedstawicielskiej, reprezentacyjnej) władza polityczna sprawowana jest pośrednio poprzez wybieranych przedstawicieli. Dominujący jest model demokracji pośredniej, w którym funkcjonują bierne¹⁰ i czynne prawa wyborcze¹¹ . Obydwie formy stanowią przejaw suwerenności narodu, który jest suwerenem czyli stanowi władzę niezależną. W państwach demokratycznych mogą wystąpić różne systemy wyborcze¹² . Podczas wyborów mandaty do parlamentu mogą być rozdzielone wg systemu proporcjonalnego¹³ (jak w Polsce) lub większościowego¹⁴ ( jak w Wielkiej Brytanii). System proporcjonalny, żeby utrudnić rozdrobnienie w parlamencie wprowadza próg wyborczy¹⁵ (klauzulę zaporową). Obecnie w Polsce w wyborach do Sejmu stosuje się próg 5% głosów dla partii oraz 8% dla koalicji partii. Bardzo ważne są zasady demokracji¹⁶ , a szczególnie zasada trójpodziału władz wprowadzona w XVIII wieku przez Karola Monteskiusza, która dzielił władzę na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Prawne i faktyczne relacje pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą określane są mianem formy rządów. Wyróżniamy najczęściej dwa warianty podziału władz - system parlamentarny¹⁷ - (uosabiany przez model brytyjski) i prezydencki¹⁸ - zastosowany w USA. Różnice w tych systemach ograniczają się tylko do władzy wykonawczej i ustawodawczej. W systemie parlamentarnym występuje rozdział funkcji szefa rządu i głowy państwa, głowa państwa może skrócić kadencję parlamentu, a parlament odwołać rząd. Ten system występuje też w Polsce i w większości państw europejskich. W systemie prezydenckim istnieje wyraźna separacja władzy wykonawczej i ustawodawczej. Są również różne odmiany pośrednie tych systemów jak system kanclerski¹⁹ w Niemczech, gdzie premier ma więcej uprawnień czy system półprezydencki²⁰ (semiprezydencki we Francji (łączy on cechy systemów parlamentarno-gabinetowego i prezydenckiego). Konstytucjonalizm natomiast polega na tym, że funkcjonowanie państwa oparte jest na konstytucji (ustawie zasadniczej). Dziś w większości państw dominują konstytucje pisane, niepisane mają nieliczne np. Wielka Brytania i Izrael. Ze względu na procedurę powstania konstytucje dzielimy na uchwalane i oktrojowane (konstytucje narzucone przez władzę zwierzchnią). Do cech demokracji zaliczamy też pluralizm oznaczający istnienie wielu sił politycznych. W demokracji ważna jest też kontrola społeczna władzy poprzez jawność podejmowania decyzji politycznych ( transparentność).

Pytania egzaminacyjne

Matura poprawkowa z sierpnia 2010 roku - poziom podstawowy

Zadanie 1. (3 pkt)

Podaj nazwy opisanych form demokracji bezpośredniej.

Matura z maja 2011 roku - poziom podstawowy

Zadanie 1. (2 pkt)

Uzupełnij tekst, wpisując w odpowiednie miejsca określenia rodzajów demokracji.

Matura z czerwca 2011 roku - poziom podstawowy

Zadanie 1. (1 pkt)

Podkreśl nazwę formy demokracji bezpośredniej obowiązującej w Polsce.

Zadanie 3. (1 pkt)

Podaj nazwę rodzaju prawa wyborczego, do którego odnosi się podany fragment Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Matura z czerwca 2011 roku - poziom rozszerzony

Zadanie 19. (2 pkt)

Na podstawie tekstu oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Matura poprawkowa - sierpień 2011 rok - poziom rozszerzony

Zadanie 5. (2 pkt)

Na podstawie poniższego opisu jednej z zasad wyborczych i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Matura poprawkowa z sierpnia 2011 roku - poziom podstawowy

Zadanie 3 (2 pkt)

Podkreśl dwa opisy charakteryzujące państwo demokratyczne.

Przypisy

1. Demokracja - Demokracja jest formą ustroju państwa, w którym obywatele sprawują władzę bezpośrednio lub za pośrednictwem wybranych przez siebie przedstawicieli. Pojęcie demokracji wywodzi się ze starożytnej Grecji od słów demos - lud i kratos - władza. Podstawowymi wartościami w demokracji są wolność - równość - sprawiedliwość. Wolność to brak przymusu, sytuacja, w której możemy dokonywać wyborów spośród wszystkich dostępnych opcji. Możemy mówić o dwóch formach wolności - pozytywnej (wolność do czegoś np. wolność zgromadzeń) i negatywną (wolność od czegoś np. od niewolnictwa, przymusowej pracy). Równość w sferze społecznej oznacza taki układ stosunków społecznych, który zapewnia równe szanse życiowe. Pojęcie równości wiąże się z pojęciem sprawiedliwości. Przy tych wartościach możemy mówić o egalitaryzmie, koncepcji głoszącej że podstawą sprawiedliwego ustroju społecznego powinna być zasada równości obywateli w aspekcie prawnym i dostępu do dóbr materialnym, oznaczająca przekonanie że wszyscy obywatele są równi i powinni mieć jednakowe prawa. Mówiąc o państwie demokratycznym zakładamy, że ogól obywateli nie wykorzystuje swej władzy przeciwko mniejszościom, których prawa powinny być uznawane. Przed dyktaturą większości chronią przepisy prawa oraz podział i równowaga władz. W demokratycznym życiu politycznym ważne jest rozstrzyganie konfliktów bez użycia siły, drogą porozumienia (konsensusu), którego osiągnięcie często jest możliwe przez kompromisy.

2. Demokracja ateńska - Demokracja ateńska jako forma rządów powstała i rozwinęła się w starożytnych Atenach. Podwaliny pod rozwój ustroju demokratycznego położyli Solon i Klejstenes w VI w. p.n.e. Władza należała do ludu, czyli mężczyzn od 20 roku życia, którzy byli ludźmi wolnymi, mieszkańcami Aten. Każdy z nich mógł osobiście uczestniczyć w sprawowaniu władzy przez uczestnictwo w Zgromadzeniu Ludowym. Zgromadzenie to wybierało Radę Pięciuset, która stanowiła organ wykonawczy, przygotowujący wnioski ustawodawcze dla zgromadzenia. Powołano też organ sądowniczy - Trybunał Ludowy, do którego sędziowie wybierani byli na daną kadencję przez Zgromadzenie Ludowe. W wynikiem głosowania można też było wygnać z miasta człowieka uważanego za wroga demokracji na 10 lat (tzw. ostrakon).

3. Demokracja ateńska - Demokracja ateńska jako forma rządów powstała i rozwinęła się w starożytnych Atenach. Podwaliny pod rozwój ustroju demokratycznego położyli Solon i Klejstenes w VI w. p.n.e. Władza należała do ludu, czyli mężczyzn od 20 roku życia, którzy byli ludźmi wolnymi, mieszkańcami Aten. Każdy z nich mógł osobiście uczestniczyć w sprawowaniu władzy przez uczestnictwo w Zgromadzeniu Ludowym. Zgromadzenie to wybierało Radę Pięciuset, która stanowiła organ wykonawczy, przygotowujący wnioski ustawodawcze dla zgromadzenia. Powołano też organ sądowniczy - Trybunał Ludowy, do którego sędziowie wybierani byli na daną kadencję przez Zgromadzenie Ludowe. W wynikiem głosowania można też było wygnać z miasta człowieka uważanego za wroga demokracji na 10 lat (tzw. ostrakon).

4. Demokracja rzymska - W republice rzymskiej (509-27 p.n.e.) ustrój nie był całkiem demokratyczny. Władza w republice była podzielona między różne osoby i instytucje: senatorów, konsulów, trybunów, cenzorów oraz uprzywilejowanych patrycjuszy i Senat. Teoretycznie jednak władza należała do ludu rzymskiego, panowały rządy prawa, stworzone zostało precyzyjne, skodyfikowane prawo, a rzymskie obywatelstwo i republika były wysoko cenione.

5. Demokracja szlachecka - Demokracja szlachecka w Polsce pojawiła się w drugiej połowie XVI wieku, a jej wyjątkowy charakter polegał na tym, że przyznawała szerokie prawa ekonomiczne, polityczne jednemu stanowi - szlachcie. Takie przywileje generalne (dotyczące całej szlachty) zostały wydane m. in. w Koszycach w 1374 roku (szlachta uzyskała wyłączność sprawowania urzędów kasztelana i wojewody i zwolniona została ze wszystkich powinności na rzecz państwa za wyjątkiem podatku gruntowego), przywileje jedleńsko-krakowskie z 1430 i 1433 roku, gwarantowały szlachcie nietykalność osobistą i majątkową, a w statutach cerkwicko-nieszawskich z 1454 roku król zobowiązał się nie nakładać podatków i zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików. Sejm Walny z 1493 roku składający się z rady królewskiej i delegatów szlacheckich uznaje się za narodziny demokracji stanowej. Sejm był zwoływany przez króla i składał się z Senatu obradującego pod przewodnictwem króla i Izby poselskiej. Pozycja króla uległa osłabieniu przez przyznawanie szlachcie dalszych przywilejów: w 1505 roku przywileju pod nazwą nihil novi (nic nowego bez zgody szlachty), wprowadzenie wyboru króla drogą wolnej elekcji oraz potwierdzenie w 1573 roku (artykułach henrykowskich) wszystkich dotychczasowych przywilejów. Król pozostał najwyższym, dożywotnio wybieranym urzędnikiem w państwie, ale szlachta mogła mu wypowiedzieć posłuszeństwo w razie nieprzestrzegania przywilejów szlacheckich. Przełomem była uchwalona 3 maja 1791 roku przez reprezentację narodu tzw. Sejm Wielki, konstytucja, która stworzyła szanse na rozwój demokracji. Wprowadziła ona zasadę trójpodziału władzy, zwierzchności narodu, reorganizację parlamentu przez podejmowanie decyzji większością głosów, a także spowodowała nadanie praw majątkowych i osobistych mieszczanom . Zawarte w tej konstytucji idee były powoływane w działalności państwowotwórczej w czasie pozostawania Polski pod zaborami. Po wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1919 roku, znalazła się w nim spora reprezentacja polskiego społeczeństwa - ugrupowania konserwatywne, narodowe ale też ludowe i lewicowe. W wyborach po raz pierwszy mogły uczestniczyć kobiety co niewątpliwie było przejawem demokratyzacji życia. Przyjęta 17 marca 1921 roku liberalno-demokratyczna konstytucja wprowadzała zasadę równości obywateli wobec prawa i nadawała im obszerny katalog praw i wolności obywatelskich. Po zamachu stanu dokonanego przez Józefa Piłsudskiego konstytucję znowelizowano, a następnie w 1935 roku uchwalono tzw. Konstytucję kwietniową. Zmiany te spowodowały wprowadzenie w Polsce systemu autorytarnego (zerwanie z monteskiuszowskim podziałem władzy i umocnienie władzy prezydenta odpowiedzialnego ,,przed Bogiem i historią').

6. Demokracja burżuazyjna - Demokracja burżuazyjna to forma ustroju, która ukształtowała się po zwycięstwie rewolucji w Anglii w XVII i Francji w XVIII wieku. Do najważniejszych zasad demokracji burżuazyjnej należy trójpodział władzy według jej twórcy Charlesa-Louisa Montesquieu (Karola Monteskiusza) na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz przeświadczenie, że władza w państwie nie pochodzi od Boga, ale jest sprawowana z woli i za przyzwoleniem obywateli. Nastąpił również rozwój gwarancji praw obywatelskich. W programowym dokumencie rewolucji francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku zawarto równości wobec prawa, nietykalności osobistej, wolności sumienia, wyznania, słowa i również prawo do własności. Choć zasady zawarte w deklaracji pozostały w dużej mierze gołosłowne, a kwestia praw kobiet i niewolnictwa przemilczana, odegrała ona ważną rolę w dalszym rozwoju demokracji przez powstanie konstytucji pisanych i upowszechnienie prawa wyborczego.

7. Demokracja amerykańska - Demokracja amerykańska związana jest podobnie jak francuska z instytucjonalnym rozwojem gwarancji praw obywatelskich, a mianowicie z deklaracją Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 roku. Po raz pierwszy podstawą porządku politycznego państwa i prawną gwarancją praw obywatelskich stała się konstytucja. Bardzo ważnym elementem tej demokracji był system reprezentacji społeczeństwa, opierający się na działalności partii politycznych, które w XIX wieku stały się nieodłącznym elementem życia politycznego.

8. Demokracja bezpośrednia - Demokracja bezpośrednia wywodzi się z tradycji demokracji antycznej. Do form demokracji bezpośredniej należą: referendum, zgromadzenie, inicjatywa ludowa.Referendum to powszechne głosowanie obywateli, mających czynne prawo wyborcze w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Do najważniejszych referendów w ostatnich latach w naszym kraju należały referenda o przyjęciu konstytucji z dnia 25 maja 1997 roku i referendum akcesyjne z 7-8 czerwca 2003 roku dotyczące zgody na przystąpienie RP do Unii Europejskiej. W Polsce podstawy prawne przeprowadzenia referendum zawiera konstytucja. Referendum ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Ze względu na zasięg terytorialny obok referendum ogólnokrajowego możemy wyróżnić referendum lokalne. Taka forma jest przewidziana w Polsce w ustawie o samorządzie gminnym. . Mieszkańcy danej jednostki samorządu lokalnego mogą w referendum, które odbywa się za pomocą głosowania wyrazić swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy mieszczącej się w zakresie kompetencji organu danej jednostki samorządu lokalnego Do bezpośrednich form demokracji należy też inicjatywa ludowa, która polega na przyznaniu określonej liczbie obywateli możliwości zgłoszenia projektu ustawy czyli tzw. inicjatywy ustawodawczej . Konstytucja RP daje takie prawo 100 tysiącom obywateli. W niektórych krajach np. w Szwajcarii występuje prawo veta ludowego, które jest odmianą referendum służącym do wyrażania sprzeciwu wobec ustawy uchwalonej przez parlament. Polega ono na tym, że na wniosek określonej grupy obywateli domagających się zniesienia lub przyjęcia jakiegoś przepisu przeprowadzane jest referendum (ta forma występuje np. w Szwajcarii i Włoszech). Inną formą demokracji bezpośredniej jest zgromadzenie, polegające na zebraniu się w jednym miejscu wszystkich lub większości osób posiadających prawo do podejmowania decyzji w ramach określonej jednostki terytorialnej np. zebrania w sołectwach czy osiedlach mieszkaniowych. Wśród form demokracji bezpośredniej możemy też wyróżnić recall, czyli prawo odwołania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych, po zebraniu odpowiedniej liczby podpisów np. w niektórych stanach USA oraz państwach Ameryki Południowej. Plebiscyt jest formą demokracji bezpośredniej, występującą głównie w stosunkach międzynarodowych i jest formą rozwiązywania sporów terytorialnych i realizacją prawa narodów do samostanowienia. Jest to głosowanie ludności danego terytorium, w którym określana jest chęć przynależności lub statusu międzynarodowego tego terytorium.

9. Demokracja pośrednia - Demokracja pośrednia (przedstawicielska, reprezentacyjna) jest najbardziej rozpowszechnioną formą sprawowania władzy. Ważne dla państwa lub społeczności lokalnej decyzje podejmują osoby, które w drodze wyborów otrzymały mandat do sprawowania władzy w imieniu obywateli. Drogą głosowania wybierany jest w Polsce prezydent, posłowie, senatorowie, posłowie do parlamentu Europejskiego, radni do rad gmin, powiatów, sejmików województw oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast. W ramach demokracji pośrednich obywatelom przysługuje bierne prawo wyborcze, polegające na prawie do kandydowania do różnych organów przedstawicielskich oraz czynne prawo wyborcze polegające na prawie do wybierania kandydatów do różnych organów przedstawicielskich. Prawo wyborcze jest powszechne, bo wszyscy obywatele państwa, którzy osiągnęli odpowiedni wiek, mają prawo do uczestnictwa w wyborach. Równość prawa wyborczego oznacza, że każdy wyborca ma równą liczbę głosów tej samej wartości. Wyborcy głosują w warunkach gwarantujących , że treść ich głosów nie zostanie ujawniona co gwarantuje im zasada tajności prawa wyborczego.

10. Demokracja pośrednia - Demokracja pośrednia (przedstawicielska, reprezentacyjna) jest najbardziej rozpowszechnioną formą sprawowania władzy. Ważne dla państwa lub społeczności lokalnej decyzje podejmują osoby, które w drodze wyborów otrzymały mandat do sprawowania władzy w imieniu obywateli. Drogą głosowania wybierany jest w Polsce prezydent, posłowie, senatorowie, posłowie do parlamentu Europejskiego, radni do rad gmin, powiatów, sejmików województw oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast. W ramach demokracji pośrednich obywatelom przysługuje bierne prawo wyborcze, polegające na prawie do kandydowania do różnych organów przedstawicielskich oraz czynne prawo wyborcze polegające na prawie do wybierania kandydatów do różnych organów przedstawicielskich. Prawo wyborcze jest powszechne, bo wszyscy obywatele państwa, którzy osiągnęli odpowiedni wiek, mają prawo do uczestnictwa w wyborach. Równość prawa wyborczego oznacza, że każdy wyborca ma równą liczbę głosów tej samej wartości. Wyborcy głosują w warunkach gwarantujących , że treść ich głosów nie zostanie ujawniona co gwarantuje im zasada tajności prawa wyborczego.

11. Demokracja pośrednia - Demokracja pośrednia (przedstawicielska, reprezentacyjna) jest najbardziej rozpowszechnioną formą sprawowania władzy. Ważne dla państwa lub społeczności lokalnej decyzje podejmują osoby, które w drodze wyborów otrzymały mandat do sprawowania władzy w imieniu obywateli. Drogą głosowania wybierany jest w Polsce prezydent, posłowie, senatorowie, posłowie do parlamentu Europejskiego, radni do rad gmin, powiatów, sejmików województw oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast. W ramach demokracji pośrednich obywatelom przysługuje bierne prawo wyborcze, polegające na prawie do kandydowania do różnych organów przedstawicielskich oraz czynne prawo wyborcze polegające na prawie do wybierania kandydatów do różnych organów przedstawicielskich. Prawo wyborcze jest powszechne, bo wszyscy obywatele państwa, którzy osiągnęli odpowiedni wiek, mają prawo do uczestnictwa w wyborach. Równość prawa wyborczego oznacza, że każdy wyborca ma równą liczbę głosów tej samej wartości. Wyborcy głosują w warunkach gwarantujących , że treść ich głosów nie zostanie ujawniona co gwarantuje im zasada tajności prawa wyborczego.

12. Systemy wyborcze - Systemy wyborcze w państwach demokratycznych dzielą się na większościowe i proporcjonalne. Większościowy system wyborczy polega na tym, że mandaty otrzymują kandydaci, bądź tylko jeden kandydat, którzy uzyskali większość głosów w danym okręgu wyborczym (ten system występuje np. w Wielkiej Brytanii). Wśród systemów większościowych ze względu na rodzaj wymaganej większości do zwycięstwa w wyborach wyróżniamy: systemy większości względnej i systemy większości absolutnej. Zarówno w systemach większości względnej jak i absolutnej występują jednomandatowe i wielomandatowe okręgi wyborcze. W systemach większości absolutnej zarówno w jednomandatowych okręgach wyborczych, jak i w wielomandatowych okręgach wyborczych występują : wybory składające się z dwóch tur i głosowanie alternatywne. Proporcjonalny system wyborczy polega na tym, że podział mandatów między partie odbywa się proporcjonalnie do liczby głosów zebranych przez każdą z nich (taki system występuje np. w Polsce). Żeby uniemożliwić uzyskanie mandatów przez ugrupowania marginalne, a co za tym idzie utrudnić rozdrobnienie w parlamencie wprowadza się próg wyborczy (klauzulę zaporową) - minimalny procent poparcia wyborców uprawniający komitet wyborczy do uczestnictwa w rozdziale mandatów (w Polsce wprowadzony w 1993 roku w wyborach do Sejmu, a od 1998 roku także w wyborach samorządowych). Obecnie w Polsce w wyborach do Sejmu stosuje się (w skali kraju) próg 5% głosów dla partii i dla komitetów wyborczych wyborców oraz 8% dla koalicji partii. W wyborach samorządowych w 1998 i 2002 roku próg wynosił 5% głosów (w skali danej rady).

13. Systemy wyborcze - Systemy wyborcze w państwach demokratycznych dzielą się na większościowe i proporcjonalne. Większościowy system wyborczy polega na tym, że mandaty otrzymują kandydaci, bądź tylko jeden kandydat, którzy uzyskali większość głosów w danym okręgu wyborczym (ten system występuje np. w Wielkiej Brytanii). Wśród systemów większościowych ze względu na rodzaj wymaganej większości do zwycięstwa w wyborach wyróżniamy: systemy większości względnej i systemy większości absolutnej. Zarówno w systemach większości względnej jak i absolutnej występują jednomandatowe i wielomandatowe okręgi wyborcze. W systemach większości absolutnej zarówno w jednomandatowych okręgach wyborczych, jak i w wielomandatowych okręgach wyborczych występują : wybory składające się z dwóch tur i głosowanie alternatywne. Proporcjonalny system wyborczy polega na tym, że podział mandatów między partie odbywa się proporcjonalnie do liczby głosów zebranych przez każdą z nich (taki system występuje np. w Polsce). Żeby uniemożliwić uzyskanie mandatów przez ugrupowania marginalne, a co za tym idzie utrudnić rozdrobnienie w parlamencie wprowadza się próg wyborczy (klauzulę zaporową) - minimalny procent poparcia wyborców uprawniający komitet wyborczy do uczestnictwa w rozdziale mandatów (w Polsce wprowadzony w 1993 roku w wyborach do Sejmu, a od 1998 roku także w wyborach samorządowych). Obecnie w Polsce w wyborach do Sejmu stosuje się (w skali kraju) próg 5% głosów dla partii i dla komitetów wyborczych wyborców oraz 8% dla koalicji partii. W wyborach samorządowych w 1998 i 2002 roku próg wynosił 5% głosów (w skali danej rady).

14. Systemy wyborcze - Systemy wyborcze w państwach demokratycznych dzielą się na większościowe i proporcjonalne. Większościowy system wyborczy polega na tym, że mandaty otrzymują kandydaci, bądź tylko jeden kandydat, którzy uzyskali większość głosów w danym okręgu wyborczym (ten system występuje np. w Wielkiej Brytanii). Wśród systemów większościowych ze względu na rodzaj wymaganej większości do zwycięstwa w wyborach wyróżniamy: systemy większości względnej i systemy większości absolutnej. Zarówno w systemach większości względnej jak i absolutnej występują jednomandatowe i wielomandatowe okręgi wyborcze. W systemach większości absolutnej zarówno w jednomandatowych okręgach wyborczych, jak i w wielomandatowych okręgach wyborczych występują : wybory składające się z dwóch tur i głosowanie alternatywne. Proporcjonalny system wyborczy polega na tym, że podział mandatów między partie odbywa się proporcjonalnie do liczby głosów zebranych przez każdą z nich (taki system występuje np. w Polsce). Żeby uniemożliwić uzyskanie mandatów przez ugrupowania marginalne, a co za tym idzie utrudnić rozdrobnienie w parlamencie wprowadza się próg wyborczy (klauzulę zaporową) - minimalny procent poparcia wyborców uprawniający komitet wyborczy do uczestnictwa w rozdziale mandatów (w Polsce wprowadzony w 1993 roku w wyborach do Sejmu, a od 1998 roku także w wyborach samorządowych). Obecnie w Polsce w wyborach do Sejmu stosuje się (w skali kraju) próg 5% głosów dla partii i dla komitetów wyborczych wyborców oraz 8% dla koalicji partii. W wyborach samorządowych w 1998 i 2002 roku próg wynosił 5% głosów (w skali danej rady).

15. Systemy wyborcze - Systemy wyborcze w państwach demokratycznych dzielą się na większościowe i proporcjonalne. Większościowy system wyborczy polega na tym, że mandaty otrzymują kandydaci, bądź tylko jeden kandydat, którzy uzyskali większość głosów w danym okręgu wyborczym (ten system występuje np. w Wielkiej Brytanii). Wśród systemów większościowych ze względu na rodzaj wymaganej większości do zwycięstwa w wyborach wyróżniamy: systemy większości względnej i systemy większości absolutnej. Zarówno w systemach większości względnej jak i absolutnej występują jednomandatowe i wielomandatowe okręgi wyborcze. W systemach większości absolutnej zarówno w jednomandatowych okręgach wyborczych, jak i w wielomandatowych okręgach wyborczych występują : wybory składające się z dwóch tur i głosowanie alternatywne. Proporcjonalny system wyborczy polega na tym, że podział mandatów między partie odbywa się proporcjonalnie do liczby głosów zebranych przez każdą z nich (taki system występuje np. w Polsce). Żeby uniemożliwić uzyskanie mandatów przez ugrupowania marginalne, a co za tym idzie utrudnić rozdrobnienie w parlamencie wprowadza się próg wyborczy (klauzulę zaporową) - minimalny procent poparcia wyborców uprawniający komitet wyborczy do uczestnictwa w rozdziale mandatów (w Polsce wprowadzony w 1993 roku w wyborach do Sejmu, a od 1998 roku także w wyborach samorządowych). Obecnie w Polsce w wyborach do Sejmu stosuje się (w skali kraju) próg 5% głosów dla partii i dla komitetów wyborczych wyborców oraz 8% dla koalicji partii. W wyborach samorządowych w 1998 i 2002 roku próg wynosił 5% głosów (w skali danej rady).

16. Cechy ustroju demokratycznego - Cechy ustroju demokratycznego możemy zawrzeć w kilku zasadach: zasada suwerenności narodu, zasada poszanowania praw mniejszości, trójpodział władz, państwo prawa oraz pluralizmu. Zasada suwerenności narodu, oznacza, że najwyższą władzą w państwie jest władza narodu. W praktyce naród powierza władzę w państwie swoim przedstawicielom, którzy są wyłaniani w drodze powszechnego głosowania uprawnionych do tego obywateli. Naród dzięki nim ma wpływ na władzę, oraz uczestniczy w jej sprawowaniu. Jako obywatele mamy do dyspozycji różne możliwości oddziaływania na rządzących: możemy wypowiadać swoje zdanie w drodze referendum, posiadamy prawo inicjatywy ludowej, pełnoletni obywatele mają czynne i bierne prawo wyborcze oraz możemy działać w partiach politycznych czy stowarzyszeniach. Zasada poszanowania praw mniejszości wyraża się tym, że władza większości społeczeństwa została ograniczona przez przyznanie mniejszościom praw polegających głównie na możliwości zachowania i praktykowania swojej religii, prawie do swobody wypowiedzi czy posiadania możliwości udziału w życiu publicznym i politycznym państwa. Trójpodział władz i równowaga władz to zasada bardzo ważna w ustroju demokratycznm, bo połączenie władzy może przekształcić się w tyranię. Koncepcja trójpodziału władzy została spopularyzowana w Europie w XVIII wieku przez francuskiego filozofa Karola Monteskiusza. Zakładała, że władza w państwie miała być podzielona na trzy władze - wykonawczą (egzekutywa), ustawodawczą (legislatywa) i sądowniczą. Każda z nich miała być sprawowana przez inny organ, jednak przy wzajemnym kontrolowaniu się. Zadaniem władzy ustawodawczej winno być tworzenie przepisów prawa. Władza wykonawcza była odpowiedzialna za wprowadzenie go w życie, a władza sądownicza miała być odpowiedzialna za sprawdzenie, czy rzeczywiście przyjęte prawo jest respektowane i przestrzegane. Państwo prawa to idea, która pochodzi jeszcze z czasów starożytnych. Współcześnie nie oznacza ona tylko i wyłącznie przestrzegania prawa, ale także podporządkowanie się normom prawnym oraz posłuszeństwo im przez wszystkich obywateli państwa również tych, którzy sprawują władzę. Cechy państwa prawa to: nadrzędność prawa w stosunku do władzy publicznej, działanie organów władzy oparte na prawie co chroni jednostkę przed działaniami tych władz, prawo daje gwarancje równości i wolności wszystkich obywateli. Państwo prawa to państwo konstytucyjne. W państwie tym stosunki pomiędzy organami władzy państwowej a obywatelami i ich organizacjami, opierają się o stabilne normy prawne, zbudowane na konstytucji. Wówczas mówimy o konstytucjonalizmie. Konstytucja jest podstawowym aktem prawnym o najwyższej mocy, regulującym najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odróżnia się od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko jedną konstytucję (choć może się ona składać z kilku aktów prawnych), natomiast liczba innych ustaw może być nieograniczona. Zasada konstytucjonalizmu polega zatem na tym, że każde państwo demokratyczne powinno mieć konstytucję i zapewnione mechanizmy do jej obrony, poprawnego przestrzegania i stosowania. Konstytucje możemy podzielić według różnych kryteriów. Ze względu na formę możemy mówić o konstytucjach: - pisanych (to jeden lub kilka aktów prawnych o szczególnej mocy, szczególnej treści i specjalnym trybie uchwalania jej zmian - takie konstytucje występują w większości współczesnych państw, w tym w Polsce) - niepisanych, na które składają się zarówno akty prawne jak i normy niepisane występujące w postaci zwyczajów czy precedensów - takie konstytucje są np. w Wielkiej Brytanii, Nowej Zelandii, Izraelu. Możemy też mówić o konstytucjach sztywnych (mają one moc wiążącą wyższą niż ustawa zwykła i trudniejszy tryb zmiany np. w Polsce) oraz o konstytucjach elastycznych, które mogą być zmieniane w takim samym trybie jak inne ustawy, a wyróżnia je tylko treść regulacji (konstytucja elastyczna jest np. w Wielkiej Brytanii). Ze względu na procedurę powstawania wyróżnimy konstytucję uchwalaną (przyjmowaną przez organ przedstawicielski lub naród w drodze referendum - większość współczesnych konstytucji w tym Polski) oraz o konstytucję oktrojowaną czyli narzuconą przez głowę państwa bez udziału organów np. konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 roku czy Królestwa Polskiego z 1815 roku nadana przez Cara Rosji). Państwa mogą mieć konstytucję jednolitą (cała treść w jednym akcie) i złożoną (kilka aktów do odrębnych kwestii np. Izrael, Kanada). Pluralizm oznacza istnienie oraz poszanowanie różnych idei, poglądów politycznych czy obyczajów. Zapewnia on obywatelowi danego państwa swobodny wybór spośród wielu ewentualności. Możemy mówić o pluralizmie społecznym, politycznym i ekonomicznym.Pluralizm społeczny - dotyczy życia społecznego; przejawem społecznego pluralizmu jest istnienie złożonej struktury społecznej, w której mamy do czynienia z różnorodnymi klasami, grupami czy warstwami. Pluralizm polityczny - zapewnia możliwość działania partiom politycznym, reprezentującym różne ideologie i polityczne programy; w państwie w którym obowiązuje zasada pluralizmu politycznego działa legalnie opozycja polityczna; zasada ta dotyczy także obywateli, którzy mogą swobodnie wyrażać swoje polityczne poglądy oraz mogą być członkami różnych partii politycznych, z których programem się utożsamiają. Konstytucje mogą jedynie zabraniać rozpowszechniania szkodliwych ideologii np. faszystowskiej. Pluralizm ekonomiczny - zapewnia swobodę działania w państwie różnym podmiotom gospodarczym dzięki czemu powstają warunki konkurencyjności rynku, a dzięki temu konsumenci mogą wybierać z ofert konkurujących producentów.

17. System parlamentarny - System parlamentarny to taki, w którym rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania). Władza wykonawcza ma prawo wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli narodu mających większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie rządu. Ten system rządów rozpowszechniony obecnie we Włoszech, w Hiszpanii, w Danii, Szwecji, Norwegii oraz w krajach Beneluksu i byłego bloku wschodniego (m.in. w Polsce, Czechach, na Słowacji i Węgrzech oraz w krajach bałtyckich). Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy) o którym niżej lub system gabinetowo-parlamentarny występujący w Wielkiej Brytanii i (jego cechami charakterystycznymi są m.in. przewaga gabinetu nad parlamentem, pełnienie przez głowę państwa jedynie funkcji reprezentacyjnych oraz istnienie systemu dwupartyjnego, co ciekawe każdy członek rządu ma swojego odpowiednika w partii opozycyjnej tzw. gabinet cieni).

18. System prezydencki - System prezydencki charakteryzuje się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. Prezydentowi przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie od odpowiedzialności przed parlamentem, ale nie ma on możliwości ustawodawczych. Taki system obowiązuje np. w Stanach Zjednoczonych.

19. System kanclerski - System kanclerski to odmiana systemu parlamentarno-gabinetowego, w którym funkcję szefa rządu pełni kanclerz (premier) mający w państwie silną pozycję gdyż należy do niego cała władza wykonawcza. Na wniosek kanclerza głowa państwa powołuje rząd i może odwołać poszczególnych ministrów. Typowym przykładem tego systemu są Niemcy.

20. System semiprezydencki - System semiprezydencki (inaczej system półprezydencki lub parlamentarno- prezydencki) - to forma rządów charakterystyczna dla Francji, w którym występują trzy ośrodki władzy: parlament, rząd i prezydent. Prezydent wybierany w wyborach powszechnych jest głową państwa. Określa kierunki polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje i odwołuje on także premiera, a na jego wniosek powołuje ministrów. Może też wydawać dekrety z mocą ustawy. W systemie semiprezydenckim rząd i poszczególni jego członkowie ponoszą odpowiedzialność przed parlamentem. Taki system rządów występuje obecnie np. we Francji, Finlandii, Portugalii czy Rumunii.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz