Oprócz rządowych instytucji musisz znać również organizacje pozarządowe. Jako instytucje niezależne od rządów poszczególnych państw są one czynnikiem obiektywnej kontroli jakości przestrzegania praw człowieka i pełnią funkcję wywierania nacisku na państwa w sytuacjach kolizyjnych. Najstarszą z nich jest Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża¹¹ , a jedną z największych Amnesty International¹² . Należałoby też wiedzieć trochę o Międzynarodowej Helsińskiej Federacji Praw Człowieka¹³ , Human Rights Watch¹⁴ oraz o - założonej przez Janinę Ocholską - Polskiej Akcji Humanitarnej¹⁵ . Pamiętaj też, iż ze strefą standardów prawa humanitarnego w ścisłym związku pozostaje także działalność Międzynarodowego Trybunału Karnego¹⁶ . Na koniec, będąc przy temacie sądownictwa, warto zapoznać się z mało znanym terminem probacji¹⁷ .

Ostatni akapit, wymagany przy maturze rozszerzonej stanowi znajomość przykładów rodzajów łamanych praw (uchodźca¹⁸ , ksenofobia¹⁹ ) oraz państw gdzie są łamane²⁰ wraz z umiejętnością oceny skuteczności współczesnego systemu ochrony praw człowieka.

2. Osoby związane z prawami człowieka

Należy znać Rzecznia Praw Obywatelskich, urzędującego Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz wybranych laureatów pokojowej nagrody nobla

Irena Lipowicz
Rzecznik Praw Obywatelskich

Emily O'Reilly
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

Liu Xiaobo
Laureat Nagrody Nobla za walkę o prawa człowieka w Chinach

Jasir Arafat
Laureat Nagrody Nobla za wysiłki na rzecz pokoju w Palestynie

3. Pytania egzaminacyjne

Matura z maja 2010 roku poziom rozszerzony

Zadanie 7. (2 pkt)

Podaj nazwy organów (organizacji) upoważnionych przez ONZ do:

podejmowania działań na rzecz ochrony dzieci, przezwyciężania przeszkód w ich rozwoju, takich jak bieda, przemoc, choroby i dyskryminacja.

UNICEF

zapewniania międzynarodowej ochrony uchodźcom i poszukiwania trwałych rozwiązań problemu uchodźców na świecie.

Wysoki Komisarz ONZ ds. Uchodźców

Pokaż odpowiedzi

Często maturzyści mają problem z podaniem pełnej nazwy drugiej organizacji

Zadanie 8. (1 pkt)

Uporządkuj chronologicznie wymienione dokumenty dotyczące ochrony praw i wolności człowieka. Dokument uchwalony najwcześniej oznacz numerem 1, kolejne 2, 3.

Arkusz próbny matura z Nowinami ze stycznia 2012 roku - poziom rozszerzony

Zadanie 9. (2 pkt)

Wśród podanych praw człowieka wskaż te, które zaliczamy do I generacji poprzez wypisanie numerów, które oznaczają:

Arkusz maturalny z maja 2013 - poziom podstawowy

Zadanie 17. (2 pkt)

Podkreśl dwie nazwy praw lub wolności człowieka, które w Konstytucji Rzeczypospolitej określone są jako prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

Pokaż odpowiedź

Aby tego typu pytania nie sprawiały trudności, warto przeczytać Konstytucję , która w artykułach od 64 do 80 wymienia te prawa.

Zadanie 23. (3 pkt)

Na podstawie ilustracji i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

A. Podaj nazwę problemu, który został zilustrowany na plakacie.

łamanie praw człowieka w Chinach oraz wobec ludności tybetańskiej, przymusowe wysiedlenia obywateli w ramach przygotowań do igrzysk olimpijskich w Pekinie.

B. Sformułuj dwa merytoryczne argumenty za udziałem w akcji mającej na celu zaprotestowanie przeciwko temu problemowi.

- prawa człowieka są prawami powszechnymi, przyrodzonymi i niezbywalnymi
- działania państwa chińskiego (represje wobec ludności) były przeciwne wobec idei olimpijskiej, której przyświeca idea pokoju

Arkusz próbny maturalny Operonu z listopada 2010 - poziom rozszerzony

Zadanie 12. (1 pkt)

Podaj pełną nazwę opisanej organizacji międzynarodowej.

Pokaż odpowiedź

Podanie skrótu OBWE jest niewystarczające

Arkusz próbny ze stycznia 2009 roku - poziom rozszerzony

Zadanie 1. (1 pkt)

Do trzeciej generacji praw człowieka zaliczamy

Analiza materiałów źródłowych z maja 2014 r. - poziom rozszerzony

Zadanie 17. (1 pkt)

Rozstrzygnij, czy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ma charakter wiążący. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do obu materiałów źródłowych.

Pokaż odpowiedź

Pamiętaj, że Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, chociaż odegrała dużą rolę w dalszym unormowaniu praw człowieka, nie stanowiła mocy wiażącej dla rządów państw-sygnatariuszy.

Zadanie 18. (1 pkt)

Na podstawie tekstu źródłowego podaj dwa zarzuty tytułowego bohatera artykułu wobec przeciwników poglądu o uniwersalności praw człowieka.

Zadanie 20. (1 pkt)

Rozpoznaj osoby znane z działalności na rzecz rozwoju praw człowieka i nagrodzone za tę działalność Pokojową Nagrodą Nobla ? podpisz fotografie.

Zwierzchnik Buddyzmu tybetańskiego; od 1959 roku przebywający na uchodźstwie.

Dalajlama

Założycielka zgromadzenia Misjonarek Miłości; błogosławiona Kościoła katolickiego.

Matka Teresa z Kalkuty

Pokaż odpowiedzi

liczne odpowiedzi Matka Teresa lub Święta matka Teresa były błędne

Na koniec jedno wypracowanie związane z prawami człowieka, które pojawiło się na maturze w 2014 roku

Zadanie 24. (20 pkt)

Wybierz jeden z podanych tematów i napisz wypracowanie. Wykorzystaj materiały źródłowe zamieszczone w II części arkusza.

Przypisy

1. Prawa człowieka - Prawa człowieka to podstawowe normy przysługujące każdemu z nas, wynikające z samego faktu bycia człowiekiem. Są to prawa, które obowiązują i występują z wyłącznie w relacjach jednostki z władzą.

2. Cechy praw człowieka -

3. Generacje praw człowieka - Wśród praw człowieka wyróżnia się prawa I, II, i III generacji. Należy pamiętać, że prawa człowieka każdej z tych generacji nie są traktowane jednakowo. Najważniejsze są oczywiście prawa I generacji i uznaje się je za bezwzględnie obowiązujące. Do katalogu tych praw należą wolności osobiste i wolności polityczne oraz pewne prawa (np. do życia, do azylu, wolności czy prywatności). Z praw tych nie wynika, aby państwo miało obowiązek zapewniania czegoś obywatelom, ale prawa te określają czego państwo nie może czynić obywatelom. W tej grupie jest również prawo do własności, korzystania z owoców swojej pracy, prawo do sądu, czy ostatnio dodane prawo do ochrony danych osobowych. Niespełnienie praw I generacji to łamanie praw człowieka. Prawa II generacji są też ważne, ale na ich realizację stać tylko państwa zamożne. Znajdziemy wśród nich prawa dotyczące sfery pracy (prawo do pracy, odpoczynku, BHP, zrzeszania się pracowników), jak i prawa ze sfery socjalnej (np. do opieki socjalnej, do nauki czy uczestnictwa w życiu kulturalnym). A zatem prawa II generacji dotyczą tego co powinno państwo zapewnić obywatelowi. Prawa III generacji są natomiast ogólnikowymi deklaracjami dążeń ludzkości. Są one nazywane ogólnie jako prawa do rozwoju (do samorealizacji, zdrowego środowiska naturalnego, twórczości, jak również do pomocy humanitarnej czy pokoju). Niekiedy wymienia się również prawa mniejszości jako prawa IV generacji.

4. Karta Narodów Zjednoczonych - Podpisało ją na konferencji w San Francisco, 26 czerwca 1945 roku blisko 40 organizacji pozarządowych. Zaapelowano w niej o poświęcenie większej uwagi przestrzeganiu praw człowieka. Treść artykułów Karty ma moc prawa międzynarodowego, a więc jest dokumentem prawnie wiążącym wszystkich członków Narodów Zjednoczonych. Przyjęto w niej zasadę bezwarunkowego poszanowania praw człowieka oraz daleko idącej współpracy z Narodami Zjednoczonymi i innymi państwami w tym zakresie. Karta nie wyszczególnia praw człowieka i nie zawiera wyraźnych wskazówek odnośnie wdrożenia jej postanowień do krajowego porządku prawnego państw ? członków.

5. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - Została opracowana przez powołaną przez Narody Zjednoczone w 1946 roku Komisję Praw Człowieka i przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne 10 grudnia 1948 roku w Paryżu. Wskazując na przyrodzoną godność ludzką oraz niezaprzeczalność prawa do wolności i równości. Deklaracja była aktem bezprecedensowym. Stworzyła pierwszy filar praw człowieka oraz stanowiła swego rodzaju kamień węgielny, w oparciu o który dokonywał się proces ewolucyjnego powstawania międzynarodowego prawa specjalizującego się w ochronie praw człowieka. Chociaż deklaracja jest wyrazem woli politycznej, a nie prawnie wiążącym dokumentem, uzyskała ona powszechną akceptację ze strony państw członkowskich. Deklarację przyjęto bez sprzeciwu, ale 8 państw w tym Polska wstrzymało się od głosowania.

6. Europejska Konwencja Praw Człowieka - Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nazywana w również Europejską Konwencją Praw Człowieka (EKPC) lub Konwencją Europejską została zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy w 1950 roku w Rzymie, weszła w życie w 1953 roku (przez Polskę ratyfikowana w 1992 roku). Oprócz dokumentu wyjściowego wielokrotnie poszerzano zakres przedmiotowy konwencji, włączając protokoły dodatkowe. Wymienia chronione praw i wolności człowieka; prawo do życia, wolności, nietykalności, tajemnicy korespondencji, wolność przekonań i publikacji, sumienia i wyznania. Zapewnia również wolność wyborów, swobodę przemieszczania się, wprowadza zakaz tortur, pracy przymusowej oraz znosi karę śmierci. Jej rola polega nie tylko na ustaleniu katalogu praw, ale na ustanowieniu procedury kontrolnej polegającej na zbudowaniu w Europie zbiorowego systemu ochrony praw człowieka zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw. Wykonywanie tej funkcji powierzono najpierw Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka (utworzonemu w 1959 r,). Trybunał nie jest organem Rady Europy ale organem sądowniczym, mającym swoją siedzibę w Strasburgu. Zgodnie z postanowieniami Konwencji w przypadku naruszenia jej postanowień państwa ? strony oraz indywidualni skarżący mogą występować ze skargami do Trybunału, którego wyroki są wiążące.

7. MPPOiP - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony został przez ONZ w 1966 roku (wszedł w życie 23 marca 1976 roku). Polska ratyfikowała go w 1977 roku. Dokument ten ma wiążący charakter prawny, wymienia prawa i wolności człowieka oraz zobowiązania państwa ? strony wobec obywateli. Na straży przestrzegania postanowień Paktu powołany został Komitet Praw Człowieka, którego szczegóły działania określone zostały w Pierwszym Protokole Fakultatywnym do Paktu. W 1989 roku wydano również Drugi Protokół Fakultatywny, w którym postulowano zniesienia kary śmierci (przez Polskę został on podpisany 21 marca 2000 r., ale nie ratyfikowany). Obywatele państw, które ratyfikowały Pierwszy Protokół Fakultatywny (Polska uczyniła to 7 listopada 1991 roku) mogą składać do Komitetu Praw Człowieka skargi oraz interwencje w razie złamania postanowień Paktu. Orzeczenia Komitetu nie mają mocy wiążącej dla państw z uwagi jednak międzynarodowy autorytet w praktyce są przestrzegane.

8. MPPGSiK - Międzynarodowy Pakiet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych to dokument przyjęty przez ONZ w 1966 roku, który wszedł w życie 3 stycznia 1976 roku. Przez Polskę ratyfikowany w 1977 roku. Pakt konkretyzuje i rozszerza katalog praw człowieka i jako umowa międzynarodowa jest obowiązujący dla państw, które go ratyfikowały. Zawiera m. in. prawo narodów do samostanowienia, do pracy czy tworzenia związków zawodowych. Kontrolę przestrzegania swoich postanowień Traktat powierza Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ, zaś państwa zobowiązuje do składania sprawozdań z realizacji Paktu do powołanego Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. W dniu 5 maja 2013 roku wszedł w życie uchwalony w 2008 roku Protokół Fakultatywny do Paktu, który przewiduje również możliwość składania do komitetu skarg.

9. Karta Praw Podstawowych UE - Została ogłoszona i podpisana 7 grudnia 2000 roku w trakcie szczytu w Nicei. Treścią KPP są zagadnienia praw obywatelskich, które są gwarantowane we wszystkich państwach UE. Karta miała stanowić integralną część traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Po upadku traktatu konstytucyjnego (odrzuconego w referendach we Francji i Holandii) Karta została włączona do traktatu lizbońskiego i zaczęła obowiązywać po jego ratyfikowaniu. Nie we wszystkich krajach postanowienia karty zaczęły obowiązywać w pełni, gdyż rządy Wielkiej Brytanii i Polski ograniczyły zakres obowiązywania karty poprzez przyjęcie tzw. protokołu brytyjskiego (chodziło o kwestie ograniczające ingerencję Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w orzecznictwo krajowe). Karta Praw Podstawowych składa się z 7 rozdziałów (Godność, Swobody, Równość, Solidarność, Prawa Obywatelskie, Sprawiedliwość, Postanowienia Ogólne) i z 54 artykułów, w których są sformułowane prawa społeczne, polityczne i ekonomiczne przysługujące każdemu obywatelowi Unii. Karta ustanawia również prawo obywateli do kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego i skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Dokument wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku.

10. Ważniejsze konwencje ONZ - Od 1948 roku w ONZ przyjęto blisko 60 traktatów i deklaracji. Oto niektóre z nich: Konwencje: 1. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948 r.) 2. dotycząca statusu uchodźców (1965 r.) 3. w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1973 r.)4. o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu (1979 r.)5. przeciwko torturom (1989 r.) 6. o prawach dziecka (1990 r.) Deklaracje: 1. o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym (1960 r.) 2. w sprawie wszelkich form dyskryminacji kobiet ( 1967 roku) 3. o azylu terytorialnym, o prawie do rozwoju (1992 r.) 4. o prawach osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych ( 1992 r.)

11. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża to największa i najbardziej poważana na świecie grupa pozarządowych organizacji humanitarnych. Powstała staraniami szwajcarskiego kupca Jeana Henri Dunanta, który będąc świadkiem bitwy pod Solferino w czasie wojny francusko-austriackiej był wstrząśnięty losem rannych. W 1864 roku został zawarty traktat międzynarodowy zwany Konwencją Genewską o ,,polepszeniu losu rannych w armiach czynnych??. Czerwony krzyż został wówczas uznany za znak wojskowej służby zdrowia. Jego odpowiednikiem muzułmańskim jest czerwony półksiężyc. W 1901 roku Dunant został laureatem pokojowej Nagrody Nobla.

12. Amnesty International - Międzynarodowa organizacja pozarządowa, której założeniem jest zapobieganie naruszeniom praw człowieka wszelkimi pokojowymi sposobami. Początki jej istnienia datowane są na 1960 rok, a inicjatorem był prawnik brytyjski Peter Benenson. Organizacja była laureatem pokojowej Nagrody Nobla w 1977 roku. Organizacja walczy o zniesienie kary śmierci, zaprzestania tortur i uwalniania więźniów politycznych. Publikuje artykuły na temat stopnia przestrzegania praw człowieka w poszczególnych krajach i organizuje akcje protestacyjne mające na celu ochronę represjonowanych.

13. Międzynarodowa Helsińska Federacja Obrony Praw Człowieka - Międzynarodowa Helsińska Federacja Obrony Praw Człowieka - organizacja założona w 1982 roku zrzeszała ponad 20 Komitetów Helsińskich. Powołane one zostały do kontrolowania respektowania praw człowieka przez państwa ? sygnatariuszy Aktu Końcowego KBWE. Członkowie działającego w Polsce od 1982 roku Komitetu Helsińskiego po zmianie ustroju politycznego założyli Helsińską Fundację Praw Człowieka z siedzibą w Warszawie, która jest raczej instytutem naukowo-badawczym działającym w dziedzinie ochrony praw człowieka.

14. Human Rights Watch - Zajmuje się monitorowaniem przestrzegania praw człowieka w różnych rejonach świata. Skupia się przede wszystkim na obronie wolności słowa i przekonań, zwalczaniu cenzury, zapewnieniu oskarżonym prawa do uczciwego procesu i ewentualnego azylu, przeciwdziała zabójstwom politycznym, zapobiega torturom i arbitralnemu pozbawianiu wolności, ochronie praw kobiet (w tym prawa do aborcji) i praw dziecka, zwalczaniu przekazywania broni reżimom i partyzantom naruszającym prawa człowieka. Jej siedziba mieści się w Nowym Jorku.

15. Polska Akcja Humanitarna - Polska Akcja Humanitarna - organizacja humanitarna założona w 1994 roku i prowadzona przez Janinę Ochojską. Jest organizacją pożytku publicznego. Misją jej jest ,,uczynić świat lepszym przez zmniejszenie cierpienia i niesienie wartości humanitarnych??. Jedne z najsłynniejszych akcji PAH'u to Program Pajacyk - dożywianie dzieci oraz Kampania Wodna - zebranie funduszy na pomoc ludziom nie mającym dostępu do wody pitnej.

16. Międzynarodowy Trybunał Karny - Międzynarodowy Trybunał Karny to stały, niezawisły organ sądowy z siedzibą w Hadze, który utworzono w 1998 roku (w praktyce rozpoczął funkcjonowanie w 2003 roku). Jest on właściwy w zakresie sądzenia najpoważniejszych zbrodni prawa międzynarodowego, w szczególności ludobójstwa, przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz zbrodni agresji. Funkcjonują też trybunały powołane do rozpatrywania zbrodni na określonych terytoriach np. Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Zbrodni w b. Jugosławii, Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Zbrodni w Rwandzie czy Sąd Specjalny dla Sierra Leone.

17. Probacja - Probacja - ogólna nazwa instytucji służących resocjalizacji i prewencji kryminalnej, opierająca się na założeniu, iż efekt resocjalizacyjny można osiągnąć w warunkach kontrolowanej wolności, nakładając na sprawcę stosowne obowiązki i poddaniu go dozorowi kuratora.

18. Uchodźca - Uchodźca - osoba, która musi opuścić teren na którym mieszka z powodu narażenia życia, zdrowia czy wolności. Sytuacja taka spowodowana może być działaniami zbrojnymi, prześladowaniami na tle religijnym, rasowym czy politycznym. Termin pochodzi z konwencji genewskiej ws. Uchodźców z 1951 roku.

19. Ksenofobia - Ksenofobia to niechęć, strach wobec obcych, przesadne wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców. Jej źródłem jest często bezkrytyczne podejście do stereotypów etnicznych.

20. Przykłady łamania praw człowieka na świecie - Według raportu Amnesty International w 2012 roku naruszono prawa milionów osób, które uciekły przed konfliktami i prześladowaniami, czy też migrowały w poszukiwaniu pracy i lepszego życia. Organizacja oskarża rządy na całym świecie o to, że są one bardziej zainteresowane ochroną swoich granic niż ochroną ludzi i przysługujących im praw człowieka. W 2012 roku od Korei Północnej po Mali, Sudan i Demokratyczną Republikę Kongo, doszło do szeregu nadzwyczajnych wydarzeń, które zmusiły wiele osób do ucieczki ze swoich domów w nadziei na znalezienie bezpiecznego schronienia. W dalszym ciągu dochodzi do ataków wojska syryjskiego na ludność cywilną, która przeciwstawia się rządowi. Również uzbrojone ugrupowania dokonują tortur, egzekucji i bezprawnych przetrzymań. Do innych wydarzeń należało w ostatnich latach dokonywanie gwałtów przez zbrojne ugrupowania w Mali, Czadzie, Sudanie czy Kongo. W Afganistanie i Pakistanie talibowie dokonują egzekucji na kobietach i dziewczynkach. Również na Bałkanach zmalało prawdopodobieństwo, że niektóre ofiary zbrodni wojennych z lat 90 doczekają się sprawiedliwości. Nadzieję na polepszenie tej sytuacji daje podpisanie w marcu 2013 rolu traktatu ONZ o handlu bronią. Może to zapobiec przepływom broni do krajów, w których zostałaby ona użyta w celu popełnienia zbrodni. Traktat zobowiązuje bowiem wszystkie rządy do oceny ryzyka transferu broni do innego kraju. Ponadto przeciwwagą dla bierności i zasłaniania się suwerennością jest wolność słowa. Pomimo, że dalej staje się ona celem ataków i ograniczeń przez władze na całym świecie, zmieniające się media dają szansę na ujawnienie przypadków łamania praw człowieka. Dzięki stronom internetowym i blogom, każda osoba może dotrzeć do tysięcy ludzi na całym świecie i uaktywnić społeczność międzynarodową w obronie praw człowieka.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz