Renesans europejski - rys ogólny

2017-05-06 | Autor: Rysiek Hałas

Od połowy XIV stulecia światopogląd Europejczyków zaczął się zmieniać. Dotąd stłamszeni, przygnębieni ciągłymi klęskami żywiołowymi, wojnami i doktryną Kościoła, zaczęli skłaniać się ku nowym ideą. W miejsce ascezy i pokory pojawiła się chęć zabawy, wolności i radości. Niestety nikt nie był w stanie wymyślić nowego świata, toteż zwrócono swoje spojrzenie ku temu co minęło - ku antykowi. Pierwszym, który spojrzał w tym kierunku był włoski poeta Francesco Petrarka (1304-1374), kolekcjoner dzieł antycznych, od dziecka zaznajomiony z kulturą starożytności.

Francesco Petrarka

Wokół Petrarki powstał krąg ludzi, którzy zdecydowali się pójść jego śladem, i przywrócić dziedzictwo odległej epoki na światło dzienne. Poświęcili się oni poszukiwaniu pism autorów antycznych, studiom i tłumaczeniom ich na język włoski, a przede wszystkim rozpropagowaniu ich we Włoszech. Tak więc grono zwolenników Petrarki przeszukiwało europejskie biblioteki klasztorne, wykupywali antyczne dzieła z rąk prywatnych ludzi, przez co niejednokrotnie popadali w długi. Lecz osiągnęli swój cel - przywrócili antyczny świat do życia. Dumni z osiągnięć, nazwali swe czasy "renesansem - odrodzeniem".

Zachwyt nad antykiem wkrótce powiększył się, przekroczył granice Italii, by zawładnąć umysłami Europejczyków. W centrum zainteresowania postawiono człowieka, a także wszystkie przejawy jego wyjątkowości. Dlatego zwolennicy nowego prądu umysłowego, nazwali się humanistami (z łac. "humanus" - ludzki, dotyczący człowieka). Humanistów interesowało ludzkie postępowanie, budowa ludzkiego ciała, jego przeżycia duchowe, a także ustroje państwowe.

W średniowieczu w centrum zainteresowania stał Bóg, którego powszechnie się bano. Był On kimś tajemniczym, obcym, niepojętym, a przez to bardzo groźnym. Powszechnie traktowano Go jak surowego sędziego, karzącego Ojca, co dobitnie znalazło oddźwięk w przejawach średniowiecznej sztuki malarskiej. Ludzie odczuwali Boski ogrom jako swoją niedoskonałość, małość, znikomość swej roli w otaczającym świecie. Renesans zmienił te odczucia. Nagle człowiek stał się ważnym, i najważniejszym elementem świata. Stosunek do Boga również uległ zmianie - wszak Bóg stworzył cudowny świat, pełen harmonii, a przez to, nie mógł być kimś surowym. Poeci i artyści zaczęli sławić całe piękno boskiego stworzenia, a tym samym zaczęli odczuwać do Boga wdzięczność, miłość i szacunek naznaczony miłością. Sam Bóg stał się w oczach humanistów najdoskonalszym z artystów świata.

Człowiek nowej epoki stał się istotą stojącą w centrum zainteresowania. Zauważono, że skoro ludzkość jest tworem Boga, i został stworzony na Jego podobieństwo, to musi być czymś/kimś wyjątkowym. Nic przeto dziwnego, że ludzie zaczęli wierzyć w siebie, stali się autorami dzieł, artystami i uczonymi, którzy nie musieli być jak dawniej anonimowi. Świadomość swojego znaczenia i geniuszu, stało się podstawą niezwykłej siły twórczej, dotąd drzemiącej w ludziach.

Leonardo da Vinci

XV-wieczny filozof i humanista Giovanni della Mirandola (1463-1494) uważał człowieka za istotę fascynującą, rozpływał się nad jego wolną wolą oraz wolnością. Polski teolog i humanista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jan z Trzciany, głosił w połowie XVI wieku, że człowiek jako istota najdoskonalsza z boskiego stworzenia, ma cały świat sobie podległy.

Największy geniusz, jakim był Leonardo da Vinci (1452-1519), stanowił ideał człowieka epoki. Nie tylko sprawdzał się jako wybitny malarz, rzeźbiarz czy architekt, był również odkrywcą, anatomem, rysownikiem i w jakimś stopniu filozofem. Jego życie i twórczość było najdoskonalszym przykładem zachwytu nad człowiekiem - zachwytem nad nieograniczonymi możliwościami człowieka.

Odrodzenie bardzo szybko z Włoch przeniknęło do innych państw kontynentu. Włoscy uczeni, a zwłaszcza poeci i artyści, całą masą wędrowali do Francji, Niemiec, na Wyspy Brytyjskie czy do Rzeczypospolitej, wszędzie głosząc chwałę literatury antycznej, a także niosąc ze sobą dorobek włoskiego odrodzenia. Dzięki wynalazkowi druku, dzieła autorów starożytnych stały się łatwiej dostępne, zwłaszcza dla ludzi wykształconych. Nowe utwory poetyckie i filozoficzne szybciej wędrowały do szerszego grona odbiorców. Pomimo silnych oddziaływań włoskich, renesans w każdym państwie europejskim przybrał swój własny charakter narodowy1.

Rzesza niemiecka

Rozpropagowaniu ideałów renesansu najbardziej sprzyjał wynalazek Jana Gutenberga z Moguncji (ok. 1398-1468), który "stworzył" ruchomą czcionkę. Co interesujące, wcześniej pojawiali się wynalazcy, którzy potrafili, z gorszym bądź lepszym skutkim, zastąpić ręczne przepisywanie ksiąg odbijaniem drewnianych stempli, lecz metoda ta nie przyjęła się. Dzięki Gutenbergowi można było szybko i dosyć sprawnie składać poszczególne fragmenty tekstów, i wielokrotnie odbijać je na papierze.

Hans Holbein Młodszy

W Rzeszy niemieckiej idee odrodzenia początkowo głoszono tylko na uniwersytetach, gdzie dominowali synowie zamożnych mieszczańskich rodzin. Wraz z rozwojem ruchu renesansowego, wśród Niemców zaczęło rosnąć zainteresowanie dziejami własnego kraju, regionu i wreszcie całego cesarstwa. Tutaj działał przede wszystkim Albrecht Dürer, jeden z najlepszych drzeworytników swych czasów. Jego twórczość nastawiona była na ukazywanie wewnętrznych przeżyć ludzkich. Jego geniusz objawił się najpełniej w pełnych symbolicznych przedstawieniach śmierci, grozy i tajemnic istnienia. W tym czasie tworzyli również malarz Lucas Cranach Starszy (1472-1553) oraz Hans Holbein Młodszy (1497/1498-1543), słynący przede wszystkim z tworzenia cudownych

Niderlandy

Erazm z Rotterdamu

W Niderlandach tworzył i propagował nowe idee Erazm z Rotterdamu (1467-1536). Ten tytan pracy, zwany "Księciem filozofów" miał przeogromny wpływ na rozwój humanizmu w większości krajów europejskich. Największą sławę przyniosła mu "Pochwała głupoty", utwór przetłumaczony na wiele języków jeszcze w czasie życia Erazma. W dziele tym potępiał rozwiązłość i głupotę stanu duchownego, przekupstwo i małostkowość przedstawicieli Kościoła rzymskokatolickiego. Choć sam nie był przeciwny samej instytucji Kościoła, co udowodnił wkrótce, gdy pojawił się ruch reformacyjny, który zwalczał, to domagał się zmiany obyczajów samego duchowieństwa i reformy Kościoła.

W Niderlandach tworzyło wielu słynnych malarzy, ale najważniejszym był Piotr Brueghel Starszy (1525-1569). Tworzył on liczne obrazy o tematyce religijnej, malował portrety, a także dokumentował życie codzienne wsi i miasteczek. Dla niego pejzaż stał się tematem najważniejszym. W centrum zainteresowań Brueghela była wieś. Dlatego często bywał na wiejskich weselach, malował rolników pracujących w polu. Chyba najbardziej znanym jego obrazem były "Żniwa" z 1565 roku. Ukazał na nim mężczyzn koszących zboże i kobiety wiążące słomę w snopki. W cieniu pod drzewem przebywała grupa wieśniaków, szukająca wypoczynku i schronienia przed skwarem dnia. Z obrazu aż czuć gorącą duszność tamtej chwili, która niemal tłamsi nasz oddech. Godnym następcą i naśladowcą Piotra, był jego syn Jan Brueghel Młodszy (1564-1638).

Anglia

W kraju tym odrodzenie znamionowało się przede wszystkim bujnym rozwojem literatury oraz filozofii. I tak najwybitniejszym humanitą, który zyskał szeroki rozgłos w Europie, był Tomasz Morus (1478-1535), wzięty prawnik i mąż stanu na dworze Henryka VIII. Jego najważniejszym dokonaniem było napisanie "Utopii". W dziele tym podjął się ukazania stanu idealnego, bezkonfliktowego społeczeństwa na wyspie Utopii, gdzie bytowała wspólnota oparta na zasadach demokracji. Celem tego utworu była chęć naprawy stosunków społecznych w państwie, tak skłóconym jak jego rodzinna Anglia (wszak niedawno zakończyła się krwawa wojna domowa - Wojna Dwóch Róż).

William Szekspir

W tym czasie swój świetny rozkwit przeżywał dramat i teatr, którego najświatlejszym przedstawicielem był William Szekspir (1564-1616), aktor, dramatopisarz, który stworzył liczne dramaty historyczne, tragedie i komedie, będące do dziś kanonem literatury. Szekspirowskie dzieła po mistrzowsku ukazywały ludzkie namiętności, miłość, żądzę władzy czy nieumiejętność podjęcia decyzji.

Francja

François Rabelais

Najważniejszym ośrodkiem francuskiego odrodzenia była Collége de France w Paryżu oraz dwór królewski. Tutaj na zamówienie monarchów, możnych oraz francuskich miast, tworzyli liczni artyści włoscy. Wedle projektów włoskich architektów wznoszono przepiękne budowle w stylu renesansowym, czego najdoskonalszym przykładem są liczne zamki położone nad Loarą i Sekwaną, a także francuskie ratusze. W poezji odznaczył się Piotr Ronsard (1524-1585), autor Miłości Kasandry, zaś w prozie - François Rabelais (1494-1553), autor Gargantua i Pantagruela.

Rzeczpospolita

Jan Kochanowski

Na ziemie Rzeczypospolitej prąd odrodzenia pojawił się w 2 połowie XV stulecia, przy czym objął tylko warstwy najbogatsze - wyższe duchowieństwo, bogate mieszczaństwo, później zaś przedstawicieli polskiej szlachty. Król Kazimierz Jagiellończyk był pod silnym wpływem ruchu odrodzenia, które popierał i propagował wśród swych szlacheckich poddanych. Co ciekawe, sam nie posiadał takiego wykształcenia. Dzięki królewskiemu mecenatowi, bardzo szybko podniósł się poziom polskiej oświaty, znacznie wzrosła liczba polskich uczonych, pisarzy politycznych i poetów. Najwybitniejszymi przedstawicielami polskiego renesansu byli Mikołaj Rej (1505-1569) i Jan Kochanowski (1530-1584).

Etykiety:

Renesans Renesans w Polsce Renesans w Europie

Podziel się!

Przeczytaj również...