Matura 18. Zjednoczenie Królestwa Polskiego

2017-10-01 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

Temat wymaga znajomości kolejnych książąt próbujących zjednoczyć Polskę w XIII wieku, czynniki zjednoczeniowe, kolejnych królów Polski, osiągnięć Łokietka (ziemie stracone i zjednoczone)oraz znajomości polityki zagranicznej i wewnętrznej Kazimierza Wielkiego -zwróć uwagę na pojęcia i fundację Akademii Krakowskiej.

Opis wymaganych pojęć

Mapa Polski za czasów Przemysła II

W XIII wieku próby zjednoczenia ziem polskich podjęli książęta śląscy: Henryk I Brodaty, Henryk II Brodaty i Henryk IV Probus. Zjednoczyli oni Śląsk, Małopolskę i Wielkopolskę jednak nie doprowadzili swojego dzieła do końca. W drugiej połowie XIII wieku pojawiły się siły społeczne dążące do centralizacji władzy w Polsce - byli to możni, kupcy oraz duchowieństwo. Kościół zachował jedną metropolię arcybiskupią, walczył o utrzymanie wśród duchowieństwa języka polskiego oraz stworzył na potrzeby zjednoczeniowe kult świętego Stanisława. Wśród czynników jednoczących Polaków w różnych dzielnicach oprócz języka, prawa, tradycji historycznej i kultury wytworzyła się pod wpływem napływu osadników z zewnątrz świadomość narodowa. Również sami Piastowie dążyli do zjednoczenia w oparciu o niepodzielną ziemię krakowską - spowodowało to pod koniec XIII wieku ostrą rywalizację książąt małopolskich, śląskich i wielkopolskich. Po śmierci w 1290 roku księcia śląskiego Henryka IV Probusa na czoło rywalizacji zjednoczeniowej wysunął się ostatni z linii Piastów wielkopolskich - książę Przemysł II¹ . Książę ten zawarł układ sukcesyjny z księciem Pomorza Gdańskiego - Mszczujem II; w wyniku którego zajął po śmierci księcia pomorskiego jego dzielnicę (1294 rok). W oparciu o posiadane Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie rozpoczął zabiegi o koronę; zakończone koronacją 26 czerwca 1295 roku w Gnieźnie, koronę założył mu arcybiskup Jakub Świnka. Był to pierwszy król Polski pieczętujący się białym orłem. Już jednak w 1296 roku zostaje zamordowany przez Brandenburczyków w Rogoźnie. Na krótko zagościli na tronie polskim przedstawiciele czeskiej dynastii Przemyślidów. Król z tej dynastii - Wacław II² , najpierw odebrał hołd od książąt śląskich, potem opanował kolejno Małopolskę, Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie.

W 1300 roku arcybiskup Jakub Świnka koronuje go w Gnieźnie na króla Polski. Wobec czeskich rządów wystąpiła silna opozycja skupiona wokół księcia kujawskiego Władysława Łokietka; Wacław II wprowadził w Polsce urząd starosty³ . Po śmierci w 1305 roku Wacława II -tytuły króla Czech i Polski przeszły na jego 16-letniego syna Wacława III, który w drodze do Polski zostaje zasztyletowany w 1306 roku. Książę kujawski Władysław Łokietek,⁴ działając w oparciu o sojusz z Węgrami opanował w 1306 roku Małopolskę, jednak jego kandydatem do korony polskiej był nowy król czeski Jan Luksemburski⁵ , który miał licznych zwolenników, na czele z biskupem krakowskim Janem Muskatą. W 1308 roku Brandenburczycy najechali Pomorze gdańskie i oblegli Gdańsk. O pomoc dla jego załogi poprosił Łokietek Krzyżaków ⁶ - ci po wygnaniu Brandenburczyków opanowali miasto, a w 1309 roku całe Pomorze Gdańskie (rok 1308-jest przełomową data w stosunkach polsko-krzyżackich). Łokietek, chociaż zajęty tłumieniem buntu mieszczan niemieckich w Krakowie, już w latach 1312-1314 opanowuje całą Wielkopolskę. 20 stycznia 1320 roku koronuje się w Krakowie, co symbolicznie kończy rozbicie dzielnicowe. W latach 1319-1321 odbył się sąd papieski na Kujawach nad Zakonem, nakazujący zwrot Pomorza-jednak Krzyżacy odwołali się od wyroku. Wspólnie z Czechami rozpoczęli w latach 1327-1332 wojnę z Polską. W 1329 roku zajęli ziemię dobrzyńską, w 1331 roku Łokietek stoczył z nimi bitwę pod Płowcami, a w 1332 utracił Kujawy. Władysław I Łokietek zmarł w 1333 roku i w tym samym roku odbyła się koronacja jego syna Kazimierza III Wielkiego ⁷ (1333-1370).Władca ten prowadził pokojową politykę-zawarł pokój z Brandenburgią i Luksemburgami (zjazdy w Wyszehradzie-1335,1339). Po procesie warszawskim w 1339 r.; doprowadził do podpisania pokoju w Kaliszu w 1343 r. z Zakonem (zwrot ziemi dobrzyńskiej i Kujaw, Pomorze jałmużną króla polskiego dla Krzyżaków). Odziedziczył ziemię płocką, sieradzką, łęczycką; Mazowsze stało się lennem Polski, w latach 1340-1349 opanował Ruś Halicką; za jego panowania odbył się zjazd monarchów w Krakowie w 1364 r. Kazimierz ("zastał Polskę drewnianą , zostawił murowaną") - dokonał licznych reform⁸ : administracyjną (podział na ziemie, urzędy ziemskie i centralne), prawa (1346/7-statuty wiślicko-piotrkowskie), wojska (poszerzenie pospolitego ruszenia, podział na chorągwie, budowa zamków, fortyfikacja miast), gospodarczą (stałe dochody - żupy solne, srebrne grosze, zaludnianie pustek, lokacje miast - prawo składu, przymus drożny, cechy, spichlerze), szkolnictwa (fundacja Akademii Krakowskiej⁹ - 1364 r.) Za jego panowania wytworzyła się monarchia stanowa¹⁰ (Korona Królestwa Polskiego), pisał kolejny kronikarz - Janko z Czarnkowa¹¹ . Wobec braku syna podpisał Kazimierz układ sukcesyjny w Budzie -przekazując tron polski swemu siostrzeńcowi Ludwikowi. Śmierć władcy w 1370 r. zakończyła zasiadanie Piastów na tronie Polski. Zapamiętaj argumenty uzasadniające jego przydomek Wielki. (I nie pomylcie jego postaci z Karolem Wielkim - co niektórym się zdarza...).

Wymagane daty

1295r. - koronacja Przemysła II, dziedziczny książę Wielkopolski władający też Pomorzem Gdańskim został koronowany w Gnieźnie przez arcybiskupa Jakuba Świnkę, przedstawiciela kościoła w Polsce, który jako instytucja nie uległ podziałowi jak państwo. Kościół był jednym ze spoiw scalającym dzielnice kraju. Wydarzenie o tyle doniosłe, że po ponad 200 latach Polska znów posiadała koronowanego władcę dając impuls do ponownej centralizacji państwa.
1308r. - zajęcia Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków. Gdańsk zagrożony przez oblegające go wojska brandenburskie, wezwał na pomoc Zakon Krzyżacki. Ten natomiast likwidując zagrożenie, sam stał się agresorem zajmując Gdańsk a rok później całe Pomorze Gdańskie, którym władał aż do wojny trzynastoletniej.

1320r. - koronacja Władysława Łokietka przeprowadzona po raz pierwszy nie w Gnieźnie lecz w Krakowie z uwagi na roszczenia czeskie do Wielkopolski. Był to też wybieg prawny, aby otrzymać zgodę papieża na koronację nie naruszając praw Jana Luksemburskiego.

1331r.- bitwa pod Płowcami w czasie wojny polsko-krzyżackiej. Polacy starali się powstrzymać agresję zakonu. Wojna skończyła się stratami terytorialnymi, jednak sama bitwa przeszła do historii z uwagi na to, że po raz pierwszy zakon nie pokonał w walnej bitwie rycerstwa polskiego. W rezultacie dużych strat, obie wykrwawione strony wycofały się z pola bitwy.

1335r,1339r- zjazdy w Wyszehradzie, na terenie Węgier dwukrotnie spotykały się koronowane głowy: Kazimierz III Wielki, Jan Luksemburski oraz gospodarz Karol Robert. Król Polski osiągnął swój cel rozbijając sojusz czesko-krzyżacki i bardziej się związał politycznie i dynastycznie z władcą Węgier, dzięki czemu Polska uzyskała suwerenność i znaczenie w tej części Europy.

1343r- pokój w Kaliszu z Zakonem Krzyżackim. Postanowienia sądu papieskiego nie były respektowane przez Krzyżaków, natomiast zbrojne dochodzenie praw nie przynosiło rezultatów. Pokój był najlepszym w tej sytuacji rozwiązaniem, Polska odzyskała Kujawy a Pomorze Gdańskie oddano jako "wieczystą jałmużnę". Pokój z Krzyżakami pozwalał Kazimierzowi Wielkiemu na przeniesienie ciężaru walk na Ruś zdobywając nowe terytoria.

1364r- powołanie Akademii Krakowskiej. Pierwsza uczelnia wyższa w Polsce i druga w tej części Europy po Pradze. Założona staraniem króla Polski przy czynnym udziale Janka z Czarnkowa, kształciła na wydziale prawa, astronomii i nauk wyzwolonych. Uczelnia nie posiadała wydziału teologi oraz podupadła po śmierci Kazimierza Wielkiego.

1370r- śmierć Kazimierza Wielkiego- koniec dynastii Piastów na tronie polskim. Schorowany w wyniku urazu nogi i wysokiej gorączki, król zmarł na Wawelu nie pozostawiając męskiego spadkobiercy. Na mocy porozumienia z Andegawanami na tron Polski wstąpił jego siostrzeniec Ludwik Węgierski.

Przypisy

1. Przemysł II (1257-1296) - syn Przemysła I, urodzony po śmierci swojego ojca, wychowywany był przez swego stryja Bolesława Pobożnego, księcia Wielkopolski. Książę nie mając potomka męskiego, przygotowywał Przemysła na swego następcę. Porywczy młodzieniec, uwikłany w walki z Brandenburczykami, nauczony przez stryja dyplomacji w czasie samodzielnej władzy w Wielkopolsce, współpracował z księciem śląskim Henrykiem IV Probusem (później rywalizował obaj o koronę, choć w swym testamencie Henryk IV zapisał ziemię krakowską Przemysłowi II), zawarł korzystny sojusz sukcesyjny z władcą Pomorza Gdańskiego Mściwojem II. Miał dobre relacje z wieloma książętami dzielnicowymi. Był protektorem Jakuba Świnki, konsekrowanego w roku 1283 na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Kościół pod zwierzchnictwem Jakuba Świny czynił starania zjednoczenia ziem polskich pod jednym berłem. W roku 1295, arcybiskup Jakub Świnka, koronował w katedrze gnieźnieńskiej Przemysła II na króla Polski. Ogłosił się on zwierzchnikiem wszystkich książąt polskich, w swym bezpośrednim władaniu posiadał, Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. W roku 1296 padł ofiarą zamachu Brandenburczyków w Rogoźnie, zagrożonych wzrostem jego władzy. Akt koronacji miał donośne znaczenie, to była pierwsza koronacja po ponad 200 latach, oprócz dużego udziału kościoła w proces zjednoczenia, znaczenie też miała świadomość różnicy kulturowej, odrębności języka, zwyczajów, własnej historii, zwłaszcza w okresie nasilającego się osadnictwa niemieckiego na ziemiach polskich.

2. Wacław II (1271-1305)- syn Przemysła Ottokara II z dynastii Przemyślidów, lennika cesarza Niemiec, opanował Małopolskę po śmierci Henryka IV. Król Czech, mając duże poparcie mieszczan niemieckich na ziemiach polskich, został koronowany w Gnieźnie na króla Polski w roku 1300. Panował do swej śmierci w roku 1305. Sukcesję tronu objął na krótko jego syn Wacław III, panując w Polsce i Czechach do roku 1306, kiedy to został zamordowany.

3. starosta - urząd wprowadzony w Polsce przez Wacława II. Mianowany przez króla namiestnik prowincji, ziemi lub grodu. Starosta sprawował władzę w imieniu króla, zarządzał jego dobrami.

4. Władysław Łokietek (ok. 1260-1333) - syn Kazimierza, księcia kujawskiego. Dzięki swym zdolnościom i ambicjom rosły jego wpływy i posiadane ziemie podzielonego państwa polskiego. Popadł w konflikt o władzę z Wacławem II i musiał opuścić kraj w roku 1299, schronił się na Węgrzech. W roku 1304 lub na początku 1305 powrócił do kraju i zajął Sandomierz, jednocześnie w królestwie wybuchła fala niezadowolenia z rządów Wacława II (krytyka proniemieckiej polityki personalnej przy obsadzania urzędów). Łokietek zdobywał coraz większe wpływy w czym znacznie pomogła mu śmierć Wacława II w roku 1305. Musiał się jednak zmagać z opozycją wewnętrzną, głównie w Małopolsce w postaci biskupa krakowskiego Jana Muskaty, zwolennika wpływów czeskich i Jana Luksemburskiego. Dzięki pomocy sędziwego Jakuba Świnki, Łokietkowi udało się pozbawić władzy biskupa Muskatę i wypędzić go z Małopolski na okres 1309-1317. W roku 1311 powstał nowy kryzys w Krakowie, bunt miejscowego patrycjatu przeciw Łokietkowi. Mieszczanie popierali Jana Luksemburskiego. Kryzys zażegnano dzielną obroną Wawela i pomocą węgierską. Władysław Łokietek został koronowany w Krakowie na króla Polski 20 stycznia 1320r. W tym czasie władał Wielkopolską, Małopolską, Kujawami, Ziemią Łęczycką, Sieracką, Dobrzyńską. Pomorze Gdańskie zostało zajęte przez Zakon Krzyżacki w roku 1309. Królestwo Polskie było otoczone trzema wrogimi siłami: Brandenburgia, Zakon Krzyżacki i Czechy Jana Luksemburskiego. Polska nie była w stanie militarnie wystąpić przeciw tym siłom jednocześnie. Władysław Łokietek wykazał się zręczną dyplomacją i sojuszami dynastycznymi z Litwą i Węgrami. Zmarł 2 marca 1333r na Wawelu, gdzie został pochowany.

5. Jan Luksemburski (1296-1346) - król czeski w latach 1310-1346, syn cesarza Henryka VII, ożeniony się z Elżbietą, córką króla Czech Wacława II. Dzięki temu małżeństwu, miał prawo do ubiegania się o koronę czeską, jak również rościł sobie prawa do sukcesji po Przemyślidach w Polsce Głównie chodziło o Wielkopolskę i pomorze Gdańskie jako własność dziedziczna Przemysła II, jego potomnych - córki Ryksy wydanej za króla Czech i Polski Wacława II. (Pamiętać, należy aby nie nie mylić Piasta - Przemysła II z dynastią czeską Przemyślidów do której należeli Wacław II i Wacław III). Roszczenia Jana Luksemburskiego stały się przyczyną jego konfliktów z Władysławem Łokietkiem i Kazimierzem Wielkim. Ostatni Piastowie mieli jednak silnego sojusznika w węgierskich Andegawenach. Ludwig Luksemburski współpracował natomiast z zakonem krzyżackim. W wyniku walk Polska utraciła ziemię dobrzyńską i Kujawy na rzecz zakonu, a Mazowsze i Śląsk zhołdował król Czech. Dopiero Kazimierzowi Wielkiemu dzięki dyplomacji i wsparciu króla Węgier Karola Roberta udało się odkupić za dużą kwotę roszczenie Jana Luksemburskiego do korony polskiej. Zginął w bitwie pod Crecy (1346) walcząc po stronie króla Francji.

6. Krzyżacy w XIV w - w tym czasie zakon był największą potęgą, z powodzeniem toczył boje z Królestwem Polskim i Litwą. Miał poparcie cesarstwa i rycerstwa zachodniego, przeciwstawiał się dyplomacji papieskiej. Budował zamki, miasta, zaludniał ziemie kolonistami. Ostatni Piastowie nie pogodzili się z utratą Pomorza Gdańskiego stąd starcia militarne i dyplomatyczne. W latach 1319-1321 odbył się sąd papieski na Kujawach, Krzyżakom nakazano zwrot Pomorza Gdańskiego. Zakon tego nie respektował i wspólnie z Janem Luksemburskim podjął działania ekspansywne militarne przeciw Łokietkowi. W roku 1331 doszło do bitwy pod Płowcami, starcie było na tyle ważne, że po raz pierwszy w walnej bitwie rycerstwo polskie nie zostało pokonane przez zakon. Bitwa nie miała swego zdecydowanego rozstrzygnięcia, obie wykrwawione strony wycofały się z pola. Syn Łokietka, Kazimierz zdając sobie sprawę z przewagi militarnej zakonu, postawił na dyplomatyczne rozstrzygnięcia sporów. Nadal powoływał się na sąd papieski i szukał sojuszników dla sprawy. W roku 1343 zawarł z Krzyżakami pokój w Kaliszu, w wyniku którego, zakon zwrócił Kujawy a Pomorze Gdańskie zostało darowane jako "królewska jałmużna" pozostawiając tym sposobem możliwość przyszłych roszczeń.

7. Kazimierza III Wielkiego (1310-1370) - syn Władysława Łokietka i Jadwigi Bolesławówny (córki Bolesława Pobożnego ks. Wielkopolski). W młodości przebywał na dworze królewskim na Węgrzech u swojej siostry Elżbiety, królowej Węgier. Koronowany w Krakowie w roku 1333, władał niewielkim państwem niemal zewsząd otoczonym wrogimi sąsiadami. Prowadził politykę pokojową a cele swe osiągał głównie dyplomacją. Na dwóch zjazdach w Wyszehradzie w 1335 i 1339 roku, w których uczestniczyli Kazimierz Wielki, Jan Luksemburski (król Czech) i Karol Andegaweński (król Węgier), król Czech za 20 tys. kop grzywien zrzekł się praw do korony polskiej. Postanowieniem drugiego zjazdu, król polski w zamian za ustępstwa względem Śląska i Mazowsza pozyskał Czechów w sprawie przeciw Krzyżakom na sądzie papieskim. Dodatkowo, aby mieć możliwość przyszłego roszczenia do księstwa halicko-włodzimierskiego, porozumiał się z królem Węgier, w zamian deklarując Andegawenom koronę polską w razie swojej bezpotomnej (brak spadkobiercy w linii męskiej) śmierci. Jerzy II Trojdenowicz (linia Piastów Mazowieckich) zmarł w 1440r. To otworzyło drogę królowi Polski do ekspansji na wschód na Ruś Halicko-Włodzimierską. Dzięki swym mądrym decyzjom w chwili śmierci pozostawił państwo kilkukrotnie większe, liczące się na arenie międzynarodowej z rozwiniętą gospodarką dorównującą państwom zachodnim i pełnym skarbcem królewskim. W pełni zasłużenie otrzymał przydomek Wielki, o tym jak bardzo różniło się królestwo w chwili objęcia tronu od tego jakim je pozostawił wymownie obrazuje powiedzenie "zastał Polskę drewnianą a pozostawił murowaną". Największym niepowodzeniem wielkiego króla był to, iż mimo kilku małżeństw, nie doczekał się męskiego potomka, kończąc w roku 1370 dynastię Piastów w Polsce.

8. reformy Kazimierza Wielkiego - król Polski oprócz wielkiej polityki międzynarodowej, prowadził też aktywną politykę wewnętrzną. Zajął się reformą prawa (statuty w Piotrkowie i Wiślicy), uporządkował prawa i obowiązki poszczególnych stanów, ujednolicił prawo w całym królestwie. Dbał o rozwój miast i handlu nadając przywilej składu (obowiązek wykładania towarów na sprzedaż przez kupców przejeżdżających przez miasta), obowiązek drożny (kupcy musieli się poruszać wytyczonymi szlakami handlowymi). Miasta otaczano murami, budowano w nich kościoły i ratusze. Budowano nowe zamki obronne (szlak Orlich Gniazd). Zwiększono wpływy do skarbca królewskiego dzięki sprawnej administracji centralnej i lokalnej, skuteczniejszemu ściąganiu podatków i utworzeniu królewskich kopalni soli w Wieliczce(statut żup solnych). Król zreformował siły zbrojne, rycerstwo zobowiązane do służby było dobrze uzbrojone, mieszczanie mieli obowiązek obrony miast a chłopi mogli być powoływani do pospolitego ruszenia. Wojsko było zorganizowane w chorągwie pod wspólnym znakiem możnych rodów lub ziem z których pochodzili.

9. Akademia Krakowska - pierwszy uniwersytet na ziemiach polskich założony przez Kazimierza Wielkiego w roku 1364. Funkcjonowały trzy wydziały: nauk wyzwolonych, prawa i medycyny. W wyniku sporu z kościołem nie powstał wydział teologiczny pozwalający na pełny status Uniwersytetu. Monarsze jednak przede wszystkim chodziło o uczelnię kształcącą prawników dla rozwoju państwa. Po śmierci władcy uczelnia podupadła, dopiero staraniem królowej Jadwigi Andegaweńskiej znów odżyła w roku 1400.

10. monarchia stanowa - w odróżnieniu od monarchii patrymonialnej pierwszych Piastów, władcy koronowani po dłuższej przerwie czyli od czasu Przemysła II musieli się liczyć ze zdaniem przede wszystkim dostojników kościelnych i możnowładztwa. Do znaczenia dochodził też bogaty patrycjat miejski. Do dużego ustępstwa na korzyć rycerstwa doszło za panowania Ludwika Andegaweńskiego, który chcąc zapewnić sukcesję tronu polskiego potomkom w linii żeńskiej, ustanowił przywilej w Koszycach w roku 1374. Instytucja Rady Królewskiej, składająca się z wpływowego otoczenia króla, którego skład wynikał z pełnionych funkcji w państwie. Kraj za czasów Kazimierza Wielkiego był monarchią niepodzielną i suwerenną. Zaczęła funkcjonować nazwa Korona Królestwa Polskiego, funkcjonująca do ostatniego rozbioru Polski. Królestwo Polskie nie było już prywatną i wyłączną własnością władcy, który sam musiał respektować ustanowione przez siebie prawa i przywileje.

11. Janko z Czarnkowa (ok. 1320-1386/7) - podkanclerzy koronny, kronikarz Polski. Dostojnik kościelny, studiował prawo, zajmował się organizowaniem Akademii Krakowskiej. Spisał kronikę Polski z lat 1377-1384, których był świadkiem.

Etykiety:

matura Przemysł II Wacław II Władysław Łokietek Krzyżacy

Podziel się!

Przeczytaj również...