Matura 9. Narodziny wczesnośredniowiecznej Europy

2017-09-22 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

Temat wprowadzający do średniowiecza wymaga znajomości trzech ówczesnych centrów cywilizacyjnych - szczególnie zwróć uwagę na rozpoznawanie postaci Justyniana Wielkiego, Mahometa, Chlodwiga, Karola Wielkiego, Ottona I i Ottona III; poznasz również liczne pojęcia i daty - poćwicz je przed przystąpieniem do zadań. Naucz się też przyporządkowywać władców do dynastii.

Opis wymaganych pojęć

Na ukształtowanie się wczesnośredniowiecznej Europy wpływ miały trzy ośrodki cywilizacyjne. Pierwszym z nich było Bizancjum - czyli cesarstwo wschodniorzymskie¹ , ze stolicą w Konstantynopolu, funkcjonujące w latach 395-1453. Jego tereny łączyły rzymskie prawa i administracja oraz grecka kultura i język. Funkcjonował tu cezaropapizm² - cesarz (basileus) współzarządzał kościołem. Zapamiętujesz postać cesarza Justyniana I Wielkiego³ , który podjął próbę odbudowy Imperium Rzymskiego, zbudował świątynię Hagia Sophia⁴ oraz skodyfikował prawo rzymskie - Kodeks Justyniana⁵ . Jednak później cesarstwo przechodzi do defensywy tracąc znaczne tereny na rzecz Arabów oraz Słowian. W 1054 r. doszło do schizmy wschodniej⁶ - podziału chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm⁷ . Sztukę bizantyjską charakteryzowały bazyliki, cerkwie, monastyry⁸ , mozaiki i ikony⁹ . W 1204 roku uczestnicy IV krucjaty po złupieniu Konstantynopola założyli Cesarstwo Łacińskie¹⁰ (1204-1261). Ostateczny cios zadali cesarstwu Turcy osmańscy zdobywając Konstantynopol¹¹ w 1453 roku. Drugi ośrodek stanowili Arabowie. Na początku VII wieku Mahomet¹² z Mekki (miał 13 żon) ogłosił się prorokiem i założył nową religię monoteistyczną islam¹³ , zakładającą wiarę w boga Allaha. Oparła się ona na świętej księdze - Koranie¹⁴ (114 sur). Religię zapoczątkowała ucieczka Mahometa z Mekki do Jatribu (Medyny) w 622 roku (hidżra)¹⁵ . Następcy Mahometa - jako zwierzchnicy świeccy i religijni przyjęli tytuł kalifa¹⁶ . W imię walki z niewiernymi (dżihad¹⁷ ) opanowali oni Bliski Wschód oraz północną Afrykę. Arabowie stworzyli bogatą kulturę - pamiętaj o meczetach, minaretach¹⁸ oraz arabeskach¹⁹ . Zapamiętaj też 5 filarów wiary islamu, jego symbole (szarada²⁰ i półksiężyc²¹ ), szariat oraz podział na sunnitów²³ i szyitów²⁴ . Trzecim ośrodkiem cywilizacyjnym stała się monarchia frankijska. Franków zjednoczył w końcu V wieku król Chlodwig²⁵ z dynastii Merowingów²⁶ , za jego panowania przyjęli oni 496 r. chrzest ²⁷ w obrządku katolickim. Jednak władza Merowingów była słaba i stracili ją na rzecz sprawującej ważny urząd majordoma²⁸ rodziny Karolingów²⁹ . Przedstawiciel tego rodu Karol Młot pokonał Arabów w 732 r. w bitwie pod Poitiers³⁰ , jego syn Pepin Mały ogłosił się w 751 r. królem Franków. Z jego pomocą papież utworzył w 755 r. Państwo Kościelne³¹ . Syn Pepina - Karol Wielki³² (panował w latach 772-814) rozszerzył państwo o tereny Sasów (chrystianizacja), Awarów, Longobardów oraz Katalonii po Ebro. W 800 r. Karol Wielki został koronowany³³ przez papieża Leona III w Rzymie na cesarza rzymskiego - przywrócono ten tytuł w zachodniej Europie. W swoim państwie przeprowadził on liczne reformy: administracyjną (hrabstwa z hrabiami i marchie z margrabiami), wojskową (wyodrębnia się stan rycerski), monetarną, systemu miar i wag oraz kultury (renesans karoliński). Po Karolu panował jego syn Ludwik Pobożny, jego synowie po wojnie doprowadzili do podpisania traktatu w Verdun w 843 r³⁴ . Część środkowa uległa szybko rozdrobnieniu, w części zachodniej- nazwanej Francją władzę przejęła dynastia Kapetyngów³⁵ . W państwie wschodniofrankijskim władzę przejęła dynastia Ludolfingów³⁶ (Ottonów). Kolejni władcy z tej dynastii to Henryk I Ptasznik, Otton I Wielki, Otton II, Otton III i Henryk II. Zapamiętujesz dokonania Ottona I - w 962 r. tworzy on Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego ( I Rzesza³⁷ - przetrwa do 1806 r.) oraz Ottona III³⁸ - który realizował wizję uniwersalnego imperium rzymskiego. Kolejnym czynnikiem kształtującym mapę zachodniej Europy byli Normanowie -terroryzujący swoimi najazdami od VIII do XI wieku wybrzeża Europy-kończy je powstanie chrześcijańskich królestw w Skandynawii (Danii, Norwegii i Szwecji). W 1066 r. normański książę Wilhelm Zdobywca po bitwie pod Hastings³⁹ podbija Anglię i zakłada panującą tam dynastię normańską.

Wymagane daty

496r. - chrzest Franków
622r. - hidżra Mahometa
732r. - bitwa pod Poitiers
800r. - koronacja Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego
843r. - traktat w Verdun-podział państwa frankijskiego
962r. - powstanie I Rzeszy
1066r. - bitwa pod Hastings

Przypisy

1. 1. Cesarstwo Wschodniorzymskie: termin na określenie greckojęzycznego, średniowiecznego cesarstwa rzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu.

2. Cezaropapizm: tendencja polegająca na zwierzchności państwa nad Kościołem i decydowaniu o całokształcie życia religijnego, również w kwestiach teologicznych. W wyniku dekretu Teodozjusza Wielkiego w 380 r chrześcijaństwo stało się religią oficjalną stając się narzędziem politycznym służącym do utrzymania jedności państwa. Cesarz był najwyższą władzą duchową i świecką przez co kościół został włączony w struktury państwa. System przetrwał do upadku cesarstwa Wschodniorzymskiego w roku 1453.

3. Justynian I Wielki (ok. 482-565), cesarz wschodniego imperium od 527. Siostrzeniec cesarza Justyna I, początkowo wraz z nim współrządził. Dążył do przywrócenia potęgi i zasięgu terytorialnego państwa rzymskiego.

4. Hagia Sophia- obecnie muzeum w Stambule (dawny Konstantynopol). Początkowo świątynia chrześcijańska, nosiła wówczas nazwę Kościoła Mądrości Bożej. Była to najwyższa rangą świątynia w Cesarstwie Bizantyjskim stanowiąc symbol jego kościoła. Następnie po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 roku zmieniona na meczet.

5. Kodeks Justyniana: - dokonana w latach 528-534 n.e. przez cesarza Justyniana I Wielkiego, jedna z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego.

6. Schizma wschodnia (wielka schizma wschodnia): proces trwający do XIII w powodujący rozłam w chrześcijaństwie na Kościół wschodni i zachodni. Za symboliczną datę tego wydarzenia przyjmuje się rok 1054.

7. Katolicyzm- najliczniejsze wyznanie chrześcijańskie, w 1054 roku po podziale chrześcijaństwa na wschodnie i zachodnie Kościoły wschodnie zaczęły się określać jako prawosławne, a zachodnie pozostały jako katolickie. Wyznawcy uznają prymat i nieomylność biskupa Rzymu. Jest to również termin oznaczający ogół zasad wiary i życia religijnego do których Kościół katolicki się odwołuje.

8. monastyr (monaster) tradycyjna nazwa klasztoru w Kościołach wschodnich.

9. ikony: obrazy sakralne wyobrażające sceny biblijne, postacie świętych lub liturgiczno-symboliczne, charakterystyczny dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich.

10. Cesarstwo Łacińskie początek cesarstwa rozpoczął się od zdobycia Konstantynopola. (1204-1261).

11. zdobycie Konstantynopola: szturm krzyżowców IV krucjaty na stolicę Cesarstwa Bizantyjskiego w 1204 roku. Zdobycie Konstantynopola dało początek Cesarstwu Łacińskiemu.

12. Mahomet: założyciel pierwszej wspólnoty muzułmańskiej, prorok islamu

13. islam : pod względem liczby wyznawców druga (po chrześcijaństwie) na świecie religia monoteistyczna. W języku arabskim słowo islam oznacza poddanie się woli Boga. Podstawę islamu tworzy pięć zasad i obowiązków muzułmanina: wyznanie wiary w jedynego Boga pięciokrotna modlitwa w ciągu doby, post w miesiącu ramadanie, jałmużna oraz pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w życiu.

14. Koran: święta księga islamu, zawarte w nim objawienie ma stanowić ostateczne i niezmienne przesłanie Allaha do ludzi.

15. hidżra: ucieczka Mahometa w 622 r z mekki do późniejszej Medyny z powodu prześladowań. Początek roku, w którym miała miejsce hidżra uznana została za początek ery muzułmańskiej.

16. kalifa: tytuł następców Mahometa w islamie sunnickim czyli przywódcy społeczności państwowo-religijnej, które są nazywane kalifatami.

17. dżihad: oznacza dokładanie starań i ponoszenie trudu w celu wzmocnienia wiary by trafić do lepszego miejsca.

18. minaret: wysoka smukła wieża z której muezin nawołuje wiernych do modlitwy.

19. arabeski : ornamenty roślinne i kaligraficzne , którymi ozdabiane były budowle muzułmańskie.

20. szahada: jeden z filarów wiary islamu - wyznanie wiary, które włącza formalnie do wspólnoty każdego muzułmanina.

21. półksiężyc: symbol islamu, często występujący w sztuce dekoratywnej krajów muzułmańskich.

22. sunnita: nurt w wierze muzułmańskiej , który powstał w wyniku rozłamu w islamie po śmierci Mahometa.

23. szyita: jeden z trzech nurtów islamu dokonany w wyniku sporu po śmierci Mahometa

24. Chlodwig: władca Franków, który objął tron w 481 roku i zjednoczył dzielnicowe państwo.

25. dynastia Merowingów: dynastia królów w państwie frankijskim panująca w latach 481-754

26. chrzest Franków: król Chlodwig po opanowaniu części ziem Alemanów w 496 roku został ochrzczony wraz z 3000 Franków.

27. urząd majordoma: urzędnik w państwie Franków zajmujący się m. in. ściąganiem podatków i prowadzeniem sądów. W wyniku wzmocnienia pozycji tego urzędu nastąpiło przejęcie przez Pepina Krótkiego władzy i po jego koronacji w 751 roku urząd przestał istnieć.

28. dynastia Karolinów: dynastia frankijska wywodząca się od Karola Młota, początkowo majordomowie z dynastii Merowingów.

29. bitwa pod Poitiers: bitwa pomiędzy armia arabska, a wojskami frankijskimi, uważana za jedną z najważniejszych w historii jako ta, która powstrzymała Arabów przed okupacją Europy.

30. Państwo Kościelne: założone przez króla Franków państwo istniejące od 755 do 1870 roku i rządzone przez papieży jako świeckich monarchów

31. Karol Wielki; król franków i Longobardów, cesarz rzymski, wnuk Karol Młota , w wyniku licznych wojen doprowadził do znacznego powiększenia terytorium kraju, jego celem była odbudowa cesarstwa rzymskiego. Dbał o gospodarczy i kulturalny rozwój kraju, przeprowadził reformę monetarną, sądowniczą i zapewnił stałe dochody skarbowi, zreorganizował sądownictwo, zadbał o wyższy poziom nauczania w szkołach.

32. koronacja Karola Wielkiego W 800 papież Leon III koronował Karola Wielkiego na cesarza. Aktu koronacji nie uznało cesarstwo wschodnie, co doprowadziło do wybuchu wojny z Bizancjum.

33. traktat w Verdun: w niedługim czasie po śmierci Karola Wielkiego państwo Franków uległo rozpadowi w wyniku podziału dokonanego traktatem w Verdun w 843 roku.

34. dynastia Kapetynów - przyjęta w historiografii nazwa francuskiego rodu królewskiego panującego we Francji od 987 roku do 1848, z krótką przerwą w okresie rewolucji francuskiej i w okresie I Cesarstwa.

35. dynastia Ludolfingów: ottońska dynastia władców Niemiec w latach 866-1024 i cesarzy w cesarstwie rzymskim w 962-1024

36. Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego: nazwa państwa stanowiąca kontynuację cesarstwa zachodniorzymskiego, odwołująca się do idei i kształtu politycznego średniowiecznej i wczesnonowożytnej Europy.

37. Otton III ( 980-1002)- władca niemiecki z dynastii Ludolfingów . Król Niemiec od 983, Święty Cesarz Rzymski od 996 roku.

38. bitwa pod Hastings 1066 rok: to decydujące starcie w inwazji Normanów na Anglię pod dowództwem Wilhelma Zdobywcy a pospolitym ruszeniem anglosaskim i gwardii dowodzonej przez król Harolda II. Bitwa uważana jest za jedną z decydujących bitew w dziejach świata. gdyż w jej wyniku najeźdźcy z kontynentu europejskiego opanowali cały kraj.

Etykiety:

matura cezaropapizm Hagia Sophia schizma wschodnia Cesarstwo Łacińskie

Podziel się!

Przeczytaj również...