Kim był Neandertalczyk ?

Kim był neandertalczyk - bezmyślnym małpoludem, czy inteligentnym i "cywilizowanym" łowcą i twórcą pierwszych dzieł sztuki? Zapraszam w podróż do prehistorii.

Szkielet Neandertalczyka, Amerykańskie Museum of Natural History.

Pierwszy niezwykły szkielet tego przedstawiciela gatunku Homo sapiens odkryto w 1856 roku w Neanderthalu w Niemczech. Badacze, którzy odsłonili niezwykłe szczątki, nie mogli dojść do wniosku, czym właściwie one są. Początkowo sądzono, że to szkielet człowieka z licznymi chorobami, które wywołały deformację kości. Nikomu nie przyszło do głowy, że może to być nieznany gatunek człowieka - wszak teorię Darwina ogłoszono dopiero dwa lata później, a i teraz nie każdy ją pojmuje.

Od tamtego czasu na temat człowieka neandertalskiego powstało wiele książek, opartych na coraz nowocześniejszych metodach badań, z analizą DNA na czele. Dotychczas na świecie znaleziono około 500 szkieletów (w przybliżeniu), rozsianych od Hiszpanii po Ural i Azję Środkową. Najdalej na wschód wysuniętym stanowiskiem neandertalskim, jak do tej pory, jest Teshik Tash w Uzbekistanie i Ałtaj, co sugeruje, iż był on wytrawnym podróżnikiem.

Miejsca w Europie, gdzie odnaleziono pozostałości neandertalskie.

Ten niezbyt urodziwy w naszym pojęciu człowiek, był dość niski i krępy, z wysuniętą żuchwą, cofniętym czołem, a do tego był mocno owłosiony i niezwykle umięśniony (znajomi studenci mówią, że był to prehistoryczny Schwarzeneger). Pojemność puszki mózgowej neandertalczyka sięgała 1600 cm sześc., podczas gdy pojemność czaszki współczesnego człowieka sięga około 1500 cm sześciennych! Pomimo tego, przez dłuższy czas, również dzisiaj, wielu badaczy prehistorii, a jeszcze więcej laików, uważało neandertalczyka za istotę prymitywną, o czym świadczy niezbyt przyjemny epitet - "Ty neandertalczyku!". Sądzono, że wszystkie wyroby narzędzi, które znajdowano na stanowiskach przypisywanych neandertalczykom, były zapożyczeniami od "bardziej cywilizowanych" przedstawicieli Homo sapiens sapiens (człowiek współczesny). Jednak gdy w La-Chapelle-aux-Saints we Francji odkryto pochówek neandertalczyka, którego szczątki pokrywała ochra, zaczęto poddawać ten niesprawiedliwy osąd rewizji.

Wkrótce okazało się, że człowiek neandertalski nie tylko chował swoich ziomków, ale i umiejętnie posługiwał się ogniem. Jako pierwszy próbował tworzyć sztukę, rzeźbiąc drobne przedmioty. Badania DNA wykazały, iż neandertalczyk posiadał gen FOXP2, który występuje tylko u istot potrafiących artykułować dźwięki. Odnaleziono również kości gnykowe, będące elementem krtani, pozwalające nam mówić. Dlatego przypuszcza się, że potrafił on porozumiewać się, choć z pewnością nie w takiej formie jak my. Tezę tę popiera również dieta neandertalczyków. Otóż żywili się głównie mięsem dużych ssaków. Polowanie na tak wielkie zwierzęta, jak nosorożce włochate czy mamuty, musiało polegać na ściśle zorganizowanej współpracy kilku łowców, do czego z pewnością przydatną zdolnością musiała być mowa. Bez niej trudno sobie wyobrazić skuteczne wyprawy łowieckie.

Pod koniec 1998 roku w pobliżu Fatimy w dolinie Lapedo odkryto pozostałości prehistorycznego obozowiska, z kośćmi, narzędziami kamiennymi i śladami palenisk. Na stanowisku znaleziono szczątki dziecka liczące ok. 27 tys. lat. Chłopiec liczył około 4 lat, a jego ciało zabarwione było ochrą. Obok spoczywały: przedziurawiona muszla i zęby jelenia, służące zapewne jako ozdoby. Co zaskakujące, badania DNA potwierdziły, że chłopiec był mieszanką, a może raczej hybrydą neandertalczyka i człowieka współczesnego (kromianiończyka)!

Na stanowiskach w południowej Italii, datowanych na ok. 42 tysiące lat temu, znajdują się pozostałości kultury Uluzzian (rozwijająca się z daleka od terenów zamieszkałych przez ludzi współczesnych), wiązania z obecnością neandertalczyków. Niektóre znaleziska wykazują, że zaprzestali oni łowów na megafaunę, przerzucając się na stworzenia mniejsze, zwłaszcza ryby. Było to wynikiem zmian klimatu i tamtejszej flory oraz fauny. Zmiana środowiska wymusiła na neandertalczykach wytworzenie nowych form broni - strzałek, zapewne używanych do miotania. Co więcej - zaczęli używać kościanych ozdób i narzędzi. W Hiszpanii znaleziono barwione na czerwono muszle, liczące ok. 50 tysięcy lat, pełniące rolę biżuterii. Co interesujące, Homo sapiens sapiens wkroczył do Europy dopiero kilka tysięcy lat później.

W Mołodowie na Ukrainie ok. 44 tysięcy lat temu powstał szałas wykonany z kości mamutów (z 116 kości). Jak się okazało, został wybudowany przez neandertalczyków, co podważa dotychczasową opinię, że zamieszkiwali oni wyłącznie jaskinie. Część z kości była dekorowana rzeźbami i rysunkami wykonanymi z ochry (żółtawo-czerwony tlenek żelaza). W środku szałasu znajdowało się 15 palenisk, co może świadczyć, iż nie prowadzili oni wyłącznie koczowniczego trybu życia - mogli zamieszkiwać dany teren dłużej. Niemniej znamienny jest fakt, iż w kwestii budownictwa szałasów wyprzedzili człowieka - Homo sapiens sapiens zaczął budować podobne konstrukcje dopiero 27,5-15 tys. lat temu.

Szkielet oraz rekonstrukcja człowieka neandertalskiego.

W Polsce przez długi czas znajdowano tylko nieliczne narzędzia i ślady obecności neandertalczyka, ale nigdy żadnych szczątków. Sądzono więc, że w naszym regionie ludzie neandertalscy mogli stosować specyficzny obrządek pogrzebowy, który powodował nie zachowanie się szkieletów (np. ciała mogły być pożerane przez dzikie zwierzęta). Jednak w 2008 roku w jaskini Stajnia w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej znaleziono trzy zęby, należące do trzech istot ludzkich. Po dokładnych badaniach ustalono, że właścicielami zębów byli to dwaj mężczyźni i jeden młodzieniec. Okazało się, że neandertalczyk używał wykałaczek - sugerują to mikroślady drewna i mikrozadrapania na powierzchni znalezionych zębów. Oprócz tego, odnaleziono niewielkie noże wykonane z krzemienia nie występującego w bezpośredniej okolicy jaskini. Można więc przypuszczać, iż Homo neanderthalensis musiał go skądś transportować oraz wynaleźć skomplikowany sposób na jego obróbkę. To oznaka bardziej skomplikowanych stosunków społecznych. Dzięki temu można powiedzieć, iż byli oni znacznie mądrzejszy niż dotychczas sądziliśmy.

Badania DNA wykazują, że mieszkańcy Europy i Bliskiego Wschodu odziedziczyli część genów należących do neandertalczyków. Badacze pobrali próbki pochodzące od współczesnych ludzi i porównali je z DNA wyizolowanym ze szczątków neandertalskich ze stanowisk w Chorwacji i na Półwyspie Iberyjskim. Wynik - 1-4% naszych genów pozostawili nam neandertalczycy! Ten doniosły fakt informuje nas, że między kromaniończykami a człowiekiem neandertalskim dochodziło do krzyżówek (patrząc na niektórych polityków nie trudno w to uwierzyć).

Jednak największą zagadką tych istot jest ich zniknięcie. Nie wiadomo co spowodowało ich wymarcie, choć tez wysnuto wiele. Najciekawszą wydaje się być teoria dr Gołowanowej z Laboratorium Prehistorycznego w Petersburgu. Pani doktor sądzi, iż do zagłady Homo neanderthalensis mogły przyczynić się erupcje wulkanów we Włoszech (ok. 40 tys. lat temu) i na Kaukazie (ok. 45-40 tys. lat temu). Dwie z nich miały miejsce w pobliżu jaskini Mezmaiskaja, gdzie odkryto przedmioty neandertalskie i dwie warstwy osadów popiołu wulkanicznego. Prawdopodobnie pyły wulkaniczne odcięły dopływ światła atmosferycznego, co mogło spowodować zimę wulkaniczną - gwałtowne ochłodzenie klimatu (analogia z wybuchem wulkanu Krakatau), a w efekcie śmierć fauny i flory w niektórych regionach.

Inne teorie zrzucają winę na zbyt krótkie nogi, kłopoty z organizacją życia społecznego. Niektórzy badacze sądzą, że do jego wyginięcia przyczynili się kromaniończycy, którzy jakoby mieli wytępić swych konkurentów do panowania nad światem.

Bibliografia:

• Encyklopedia historyczna świata. Tom I. Prehistoria, oprac. Janusz K. Kozłowski, Kraków 1999.
• J. Ostoja-Zagórski, Najstarsze dzieje ziem polskich, Bydgoszcz 1996.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Gość

lunaferie

Dodano: 2014-11-12 "Pierwszy niezwykły szkielet tego przedstawiciela gatunku Homo sapiens odkryto w 1856 roku w Neanderthalu w Niemczech." Neandertalczyk nie był Homo Sapiens. W zasadzie to osobna linia ewolucji - Homo Neanderthalensis, a nie Homo Sapiens Neanderthalensis. Wydaje mi się, że większość uczonych jest zdania, że Neandertalczyk był osobnym gatunkiem, mający wspólnego przodka z Homo Sapiens. Edytuj

Redaktor	Rysiek Hałas
	Dodano: 2014-12-06 Jedno z praw ewolucji sugeruje, iż różne gatunki nie mogą się ze sobą krzyżować. Tak więc, jak to byłoby możliwe w przypadku neandertalczyka i człowieka z Cro Magnon, gdyby były oddzielnymi gatunkami? Edytuj

Gość	Irek
	Dodano: 2015-02-18 Ten mój artykuł tlumaczy ewolucję człowieka. Neandertalczycy są naszymi bezpośrednimi przodkami. Neandertalczycy to my. http://pogadanki.salon24.pl/386265,o-ewolucji-czlowieka Edytuj

Gość	gość
	Dodano: 2016-11-08 To tak nie jest. My pochodzimy z Afryki i kropka. Ale Neandertalczycy żyli tu w Europie i trochę się wymieszali z nami, więc trochę ich genów mamy :) Edytuj