Łacina na codzień

2017-10-10 | Autor: Rysiek Hałas

W Pierwszej Rzeczypospolitej każdy szlachcic, każdy mieszczanin, który chciał coś znaczyć w administracji państwowej, bądź w handlu musiał posiadać znajomość łaciny. Dzięki temu mógł porozumieć się z każdym mieszkańcem średniowiecznej, renesansowej i oświeceniowej Europy. Niestety z czasem zapomniano o tym pięknym, choć martwym już języku. Dlatego postanowiłem choć częściowo spróbować rozpowszechnić ten język. Wiele zdań tutaj zamieszczonych pochodzi z moich notatek na zajęciach z łaciny. Mam nadzieję, że przydadzą się wam, i pomogą "oświecić" wasze umysły.

Jak czytać? - otóż istnieją dwa sposoby czytania języka łacińskiego. Ze względu na mój ubogi - jeszcze - stan wiedzy w tym zakresie, oraz brak zdolności erudycyjnych, podam bez zbędnych tłumaczeń owe sposoby. Do was będzie zależało, który wybierzecie. A oto one:

I: ae - ai, oe - oi, u - ł, c - k, su - sł, qu - gł, nqu - ngł, y - i, qe - e, oe - e, au - ł, c (e, u, i, ae, eu, y) - c, c (pozostałe) - k.

II: v- w, i - j, qu - kw, su - sw, nqu - gw, ph - f, rh - r, th - t, pozostałe jak wyżej.
vocalis ante vocalem corripitur - samogłoska przed samogłoską skraca się.

Podstawowe zwroty komunikacyjne:

Certum est. Profecto. - Pewnie (że tak).
Clara res est. - Jasne (że tak).
Dependet. (a...) - To zależy. (od...)
Dic iterum. - Powiedz jeszcze raz.
Duodeviginti annos natus (nata) sum. - Mam 18 lat.
Et ita, et non. - I tak, i nie.
Fortasse. Forte. - Możliwe.
Haud dubium est. - Bez wątpienia.
Haud multum scio. - Trochę znam.
Hoc excludo. - Wykluczone.
Ignoro. - Nie wiem.
Impossibile est. - Niemożliwe.
Ita (est). - Tak (jest).
Loquerisne Latine? - Mówisz po łacinie?
Maior sum triginta annis. - Mam ponad 30 lat.
Mihi est nomen Aemilia. - Mam na imię Emilia.
Minime. - Ani trochę.
Nescio quid dicas. - Nie wiem, o co ci chodzi.
Nihil. - Nic.
Non. - Nie (jest).
Non est verum. - (To jest) Nieprawda.
(Non) Intellego. - (Nie) Rozumiem.
Non te intellexi. - Nie zrozumiałem/am cię.
Nullo modo. Nequaquam. - W żadnym razie.
Quid erat? - O co chodziło? (dosł. co to było)
Quid dicis? - Co mówisz?
Quid dixisti? - Co powiedziałeś?
Quid hoc sibi vult? - Co to znaczy? (dosł. Co to sobie chce? - idiom)
Quid loqueris? - O czym mówisz?
Quid tibi nomen est? - Jak masz na imię?
Quot annos natus (nata) es? Qua aetate es? - Ile masz lat?
Recte. Vere. Revera. Verum est. - Prawda.
Scisne linguam Latinam? - Znasz łacinę?
Sodes itera. Itera quaeso. - Proszę, powtórz.
Sunt adhuc multa sed hae post. - To zdanie jest kompletnie źle napisane.
Te audire non possum. - Nie słyszę cię.
Ubi habitas? - Gdzie mieszkasz?
Varsoviae habito. - Mieszkam w Warszawie.

Zwroty grzecznościowe

Ave! - Bądź pozdrowiony/a! (formalne)
Bene dormias! - Śpij dobrze!
Bonam noctem! Placidam noctem! - Dobrej nocy! Spokojnej nocy!
Bonum diem! Bonum vesperum! - Miłego dnia! Miłego wieczora!
Cras veniam. - Przyjdę jutro.
Cura ut valeas! - Bądź zdrów/a i żegnaj!
Decem puncta nunc sunt post tertiam. - Jest dziesięć po trzeciej.
Ecce hora! Uxor mea me necabit! - Tak późno! Żona mnie zabije!
Gratias ago. - Dziękuję.
Heus! - Hej! Cześć!
Id tibi praebet speciem lepidissimam! - Świetnie w tym wyglądasz!
Ignoscas quaeso. - Proszę o wybaczenie.
Ignosce mihi. Ignoscite mihi. - Wybacz. Wybaczcie.
Imo corde te saluto. - Witam cię serdecznie.
Licet certe. - Nie ma za co. (dosł. tak należy)
Licet-ne...? - Czy można...?
Maximas gratias ago. - Wielkie dzięki.
Mellita, domi adsum! - Kochanie, jestem w domu!
Minime senuisti! - Nic się nie postarzałeś/aś!
Molliter cubes! - Wypoczywaj spokojnie!
Multo die! - Na razie! Do zobaczenia później!
Nihil est de re dicendum. - Nie ma o czym mówić.
Nihil mihi officit/molestat. - Wcale mi (to) nie przeszkadza.
Nihil te/vobis interpello? Non te/vobis impedio? - Nie przeszkadzam ci/wam?
Nona hora est. Nona est. - Jest dziewiąta.
Nonne macescis? - Schudłeś/aś?
Non-ne sum molestus/molesta? - Czy nie przeszkadzam? (m/f)
Quae hora est? Quid horae est? - Która godzina?
Quando venies? - Kiedy przyjdziesz?
Quanti costat? - Ile to kosztuje?
Quomodo te habes? - Jak się masz? = Jak się czujesz?
Optime tibi eveniant omnia! - Powodzenia! (dosł. niech spotka cię najlepsze)
Quaeso. Quaesumus. - Proszę. Prosimy.
Salve! Salvete! - Witaj! Witajcie!
Sit vis vobiscum! - Niech moc będzie z wami!
Sodes... Sis... - Jeśli można/proszę...
Ut vales? - Jak się miewasz?
Vale! Valete! - Żegnaj! Żegnajcie!
Veniam peto. - Przepraszam.

Prowadzenie dyskusji:

Absque/sine dubio. - Bez wątpienia.
Alia plane res est. - To zupełnie co innego.
Certus/certa es? Constat-ne tibi? - Jesteś pewien/pewna?
Certus non sum. Non mihi constat. - Nie jestem pewien.
Circa. Circiter. - Blisko.
Cur me vexas? - Czemu mnie denerwujesz?
Desine! - Przestań!
Dolendum est (maxime)! - (Wielka) Szkoda!
Est ita, ut dicis. - Masz rację./Jest jak mówisz.
Et tu quid dicas? - A ty co (na to) powiesz?
Euge! Optime! - Świetnie! Znakomicie!
Fere. Ferme. - Prawie.
Festina! - Pospiesz się!
Idea optima est. - To dobry pomysł.
Idem de re sentis? - Zgadzasz się z tym?
Largiter ambula! - Idź żwawiej!
Nihil contradico/repugno. - Nie przeczę.
Non dissentio. - Nie myślę inaczej.
Non dubito. - Nie wątpię.
Non id respexisti, quod (ut)... - Nie wziąłeś/aś pod uwagę, że...
Non sum contrarius/contraria. - Nie jestem (temu) przeciwny/a.
Perfecte te intellego. - Rozumiem cię w zupełności.
Potes-ne id demonstrare? - Możesz to udowodnić?
Quid ais! - Co ty wygadujesz!
Quid dicere vis? - Co chcesz (przez to) powiedzieć?
Quid opinaris/censes? - Jak uważasz? Jakie jest twoje zdanie?
Quid sibi vult? - Co to znaczy?
Quid tibi in mentem venit? - Co też ci przyszło do głowy?
Quid tu de re sentis? - Co o tym sądzisz?
Rem potius serio tractemus! - Traktujmy to poważnie!
Recte dicis. Bene ais. - Słusznie mówisz.
Silentium! - Cisza!/Uwaga!
Sta! - Stój!
Veni propius! - Podejdź bliżej!

Inne przydatne zwroty:

Accipe meam condolentiam. - Przyjmij moje współczucia.
Accipe vota mea sincera. - Przyjmij moje szczere życzenia.
Ad fundum! - Do dna! (na zakończenie toastu)
Ad mensam invito. - Zapraszam do stołu.
Ad omnem occasionem. In omnem eventum. - Na wszelki wypadek.
Age/Agite ut domi suae! - Rozgość/Rozgośćcie się! (dosł. róbcie jak u siebie)
Aliter opinor. Alia mihi opinio/mens est. - Myślę co innego. Mam inne zdanie.
Belle est. In ordine est. - Jest dobrze. W porządku.
Bene sapiat. - Smacznego.
Certissime mihi constat... - Jestem pewien/pewna, że...
Cibus nimis amarus est. - Jedzenie jest trochę gorzkawe (za gorzkie).
Conside! Considite! - Siadaj! Siadajcie!
Cur hoc fecisti? - Czemu to zrobiłeś?
Dormire volo. - Chcę spać.
Ego non puto... - Nie sądzę...
Erras. - Jesteś w błędzie.
Expertus novi. - Wiem z doświadczenia.
Fac ut vivas. - Używaj życia.
Finem iam faciam. - To ja już skończę.
Fructibus magnopere delector. - Bardzo lubię owoce.
Gratulor tibi de natali tuo. - Winszuję z okazji twoich urodzin.
Haec thea dulcior est. - Ta herbata jest za słodka.
Heus, hic nos omnes in agmine sunt! - Hej, my tu stoimy w kolejce!
Hic cibus optime sapit. - Ta potrawa smakuje wyśmienicie.
Id non dicerem. - Nie powiedział(a)bym tak.
Ignoro, quid hoc sit. = Nie wiem, co to ma być (jest).
Ita non sentio/censeo. - Nie uważam tak.
Ita erat quando hic adveni. - To tak było jak przyszedłem.
Magister mundi sum! - Jestem panem wszechświata!
Magna fame premor. - Jestem bardzo głodny (dosł. głód mnie ciśnie).
Mea quidem sententia est... - W moim przekonaniu...
Nihil factum est. Minime, nihil mali. - Nic się nie stało. Ależ wcale nie, nic złego się nie stało.
Nihil mea refert. Nihil ad me. - To mnie nie dotyczy.
Non est ut dicis. Non recte dicis. - Nie jest tak, jak mówisz. Nie masz racji.
Non tecum sentio. - Nie zgadzam się z tobą.
Placet-ne tibi/vobis? - Czy ci/wam smakuje?
Prosit! - Zdrowie!/Najlepszego!
Quid est hoc? - Co to jest?.
Quid (mali) factum est? Quid accidit? - Coś złego się stało? Co się stało?
Quid vis? - Czego chcesz?
Quid vis/vultis? - Czego sobie życzysz/życzycie?
Quomodo hoc fecisti? - Jak to zrobiłeś? = Jak ci się to udało?
Salutem tibi/vobis propino! - Piję twoje/wasze zdrowie!
Sedeas/sedeatis quaeso! - Proszę, siadaj/siadajcie!
Sic faciunt omnes. - Wszyscy tak robią.
Spero nos familiares mansuros. - Mam nadzieję, że pozostaniemy przyjaciółmi.
Te tamquam domi tuae sentias! - Czuj się jak u siebie w domu!
Tibi/vobis (ex)opto... Tibi/vobis precor... - Życzę tobie/wam...
...Annum Novum faustum felicem fortunatum - ...szczęśliwego Nowego Roku
...in proximum annum laeta - ...pomyślności w nadchodzącym roku
...iucundum diem festum - ...wesołego święta
...omnia bona - ...wszystkiego dobrego
Ut mea fert opinio... - Moim zdaniem...
Ut tibi/vobis placet? - Jak ci/wam smakuje?
Ut (tibi/vobis) libet. - Jak sobie życzysz/życzycie.

Czytanki:

Concurrunt universi gaudentes populi divites et egeni grandes et parvuli.Principes et magnates ex stirpe regia saeculi potestates obtenta venia.Peccaminium proclamant tundentes pectora poplite flexo clamant hic: Ave Maria - przychodzą wszyscy, radosny lud, bogaci i biedni, wysokiego i niskiego stanu. Książęta i wodzowie krwi królewskiej, docześni władcy posiadający łaskę. Wyznają głośno swoje grzechy, pełni żalu biją się w piersi, zginają kolano i wołają: Bądź pochwalona, Maryjo! (Pieśń pątnicza anonima z Llibre Vermell z Montserratu,1399).

2. Vile cadaver eris, Bedziesz nędznym zewłokiem,
cur non peccare vereris? dlaczego nie unikasz grzechu?
Cur intumescere quaeris? Dlaczego próbujesz się nadymać?
Ut quid peccunian quaeris? Dlaczego dążysz do bogactwa?
Quid vestes pomposas geris? Dlaczego nosisz wspaniałe szaty?
Ut quid honores quaeris? Dlaczego pragniesz honorów?
Cur non paenitens confiteris? Dlaczego nie jesteś gotów wynać swoje grzechy?
Contraproximum non laetaris? Dlaczego nie jesteś życzliwy wobec bliźniego?
(...)
Quam felices fuerint Jakże szczęśliwi będą ci,
qui cum Christo regnabunt którzy kiedyś będą rządzić z Chrystusem,
facie ad faciem twarzą w twarz
sic eum spectabunt. będą go oglądać.
Sanctus, sanctus Dominus Świętym, świętym Bogiem
Sabaoth conclamabunt Sabaoth będą cię nazywać,
Sabaoth conclamabunt. Sabaoth będą cię nazywać.
(...)
Et quam tristes fuerint A jakże żałośni będą ci,
qui eterne peribunt którzy będą potępieni na wieki,
pene non deficient którzy nie ujdą kary
nec propter has obibunt. ani przez nią nie zginą.
Heu heu miseri Ach, ach, nieszczęśnicy,
nunquam inde exibunt nigdy stamtąd nie uciekną,
nunquam inde exibunt. nigdy stamtąd nie uciekną.
(...)
Ni conversus fuerit Jeśli się nie nawrócisz
et sicut puer factus i nie będziesz czysty niczym dziecko,
et vitam mutaveris jeśli przez całe życie
in meliores actus nie będziesz spełniał dobrych uczynków,
intrare non poteris nigdy nie trafisz
regnum Dei beatus szczęśliwy do królestwa Boga,
regnum Dei beatus. szczęśliwy do królestwa Boga.
Pieśń pątnicza anonima z Llibre Vermell z Montserratu,1399)

3. Vita brevis breviter Krótkie jest życie,
in brevi finietur wkrótce się skończy,
mors venit velociter śmierć przychodzi szybko,
quae neminem veretur. i nikogo się nie boi.
Omnia mors perimit Śmierć łamie wszystko
et nulli miseretur i nad nikim się nie lituje,
et nulli miseretur. nad nikim się nie lituje.

4. antiquum, qui est diabolus et satanas, ac ligatum. Mittas in abyssum, ut non seducatnamplius gentes. Hine tuo confisi praesidio ac tutela, sacri ministerii nostri auctoritate, ad infestationes diabilicae fraudis repellendas in nomine Iesu Christi Dei et Domini nostri fidentes et securi aggredimur - modły nasze zanosimy przed oblicze Najwyższego, by spłynęła na nas łaska Boża, by pojmany był smok, wąż starodawny, który zwie się diabeł i szatan, by spętany był i strącony w otchłań, aby nie zwodził więcej narodów. Tedy poddani pod Twą obronę my, kapłani, władzą nam daną podejmujemy się odpędzić podstępne zakusy diabelskiego szalbierstwa w imię Chrystusa Pana naszego - Leon XIII (przekł. A.Sapkowski).
5. Animula vagula, blandula hospes comesque corporis, quae nunc abibis in loca pallidula, rigida, nudula, nec, ut soles, dabis diocos - duszyczko moja tkliwa i ruchliwa, gościu ty ciała mojego i drużko, co pójdziesz teraz w krainy ciemności, twarde i nagie, i pełne bladości, a żartów zwykłych stroić już nie będziesz - Hadrian (tłum.K.Morawski).