Krótka historia Związku Etolskiego
Zawsze nurtowało mnie pytanie czy historia starożytnej Grecji opiera się tylko na dziejach dwóch potęg - Aten i Sparty. Odpowiedz nasuwa się sama - nie. Jednak jak to możliwe, że nasza nauka tak często pomija wiele ciekawych zagadnień? Przecież prócz tych dwóch polis istniało wiele innych państw-miast, związków, federacji które miały nie mniej interesujące dzieje. Nie mam tu na myśli Macedonii czy państwa syrakuzańskiego, raczej Związek Etolski i Achajski oraz Epir. Zawsze marzyło mi się stworzenie dzieła opiewającego te trzy twory polityczne. Niestety w polskiej literaturze popularno-naukowej ciężko zdobyć jest jakiekolwiek materiały. Niemniej liczę, że wkrótce się to zmieni. Dlatego też postanowiłem choćby tylko pobieżnie nakreślić historię Związku Etolskiego. Mając wzgląd na fakt iż w informacjach o Lidze Etolskiej zazwyczaj kreśli się jej ustrój, postanowiłem pominąć tę kwestię, pozostawiając ewentualnym zainteresowanym samodzielne wyszukanie tej informacji.
Wedle mitów kraina zwana Etolią swe miano otrzymała od Etola, syna króla Elidy na Peloponezie, który za jakąś zbrodnię musiał opuścić swój rodzinny dom, i osiedlił się w Etolii. Stare podania wiązały Etolię również z łowami na dzika kalidońskiego oraz o konflikcie dwóch miast etolskich, Pleuronu i Kalidonu 1. Sama kraina była raczej górzysta i niezbyt urodzajna. Nie mając również żadnych bogactw naturalnych, stała się siedzibą ludu słynącego z rozbojów morskich, napadów oraz pasterstwa. Przez to pozbawiona była możliwości bardziej aktywnej polityki i rozwoju gospodarczego. Trzeba było upadku przedsiębiorczych polis, jak Ateny, i zagrożenia ze strony Macedonii, by Etolia mogła swobodnie rozwinąć skrzydła na arenie dziejowej. Starożytna Etolia leżała w środkowej Grecji, okalana przez Akarnańczyków, Epirotów, Dolopów, Fokijczyków i Lokrów.
Już w najwcześniejszych swych dziejach Etolowie mieli nienajlepszą opinię, chociaż należy przyznać, iż Etolia nie leżała zbytnio w sferze zainteresowania bardziej kulturalnych Greków z basenu Morza Egejskiego. Dopiero Polibiusz żyjący w II wieku p.n.e. poświęcił im znacznie więcej uwagi. Jednak jako przedstawiciel arystokracji achajskiej, nie wyraził się zbyt pochlebnie na temat Etolów. Jego pogląd zapewne zaciążył również na opinii późniejszych historyków, którzy w swych opracowaniach również nie darzą Etolów szacunkiem i należytą uwagą.
Wczesna historia Etolii tonie w mrokach historii, toteż nie można o niej powiedzieć nic pewnego. Wszelkie wzmianki są enigmatyczne, bądź też niezrozumiałe. Tak więc jak przypuszcza zdecydowana część współczesnych naukowców, Etolia zaczęła odgrywać większą rolę dopiero w czasie trwania wojny peloponeskiej. Wtedy przyszło się zmierzyć Etolom z ekspedycją karną Ateńczyków dowodzonych przez Demostenesa, ojca słynnego mówcy o tym samym imieniu. Nie mogąc sobie poradzić z takim niebezpieczeństwem mieli wysłać poselstwo z prośbą o wsparcie do Sparty2. Ingerencja ateńska oraz późniejsze polityczne podporządkowanie Hellady po zakończeniu wojny peloponeskiej hegemonii spartańskiej, stało się bezpośrednią przyczyną zawiązania silniejszej koalicji wśród plemion etolskich. Dotychczas bowiem Etolia podzielona była na szereg miast, okręgów i plemion, nie koniecznie swym ustrojem zawierających się w klasycznym pojęciu greckiej polis. Wzrost znaczenia Sparty nie podobał się wielu greckim państwo,, do których należeli również Etolowie, toteż ich niedawna przyjaźń zamieniła się we wrogość. Już w 402 roku p.n.e. Etolowie walnie wsparli Elijczyków walczących ze Spartą pod murami Elidy. Odtąd już do końca swej historii Elida i Etolia będą się wzajemnie wspierać w różnych przedsięwzięciach polityczno-militarnych.
Około połowy IV wieku p.n.e. Etolowie, zazwyczaj nie mieszający się do ogólnogreckiej polityki zaczynają wykazywać coraz większą energiczność, stopniowo rozszerzając swe tradycyjne granice. Jak sądzi znany uczony Grainger Etolowie stworzyli swój Związek w czasie panowania Filipa II, ojca Aleksandra Wielkiego. Za panowania Filipa Macedonia zaczęła szybko zdobywać pierwszorzędną pozycję w Helladzie, co mogło wywołać obawy Etolów, prawie sąsiadujących z tym państwem. Wzrost znaczenia północnego sąsiada mógł przyśpieszyć procesy integracyjne narastające od pewnego czasu w krainach Etolii. Istnieją jednak hipotezy sugerujące, że Związek Etolski mógł zostać stworzony już znacznie wcześniej przy poparciu udzielonym ze strony tebańskiego wodza, Epaminondasa, jednak wydaje się, że Liga Etolska powstała trochę później. W 338 roku p.n.e. udało się im zająć nadmorskie miasto Naupaktos (w wyniku pokoju ogłoszonego po bitwie pod Cheroneją), naprzeciw Achai peloponeskiej3. Wraz ze wzrostem znaczenia Macedonii, Etolowie zaczynają wspomagać inne państwa helleńskie w ich walce z macedońskim agresorem. Już w 322 roku p.n.e. po śmierci Aleksandra Wielkiego wespół z Ateńczykami bronili Termopil przeciw Macedonii. Jak się okazało nie udolnie, gdyż w rok później Antypater wespół z Kraterosem, najechali tę górzystą krainę 4. Musieli - przynajmniej chwilowo – podporządkować się zwycięskim Macedończykom. Następnie popierali starego Poliperchonta w jego zmaganiach z Kassandrem w 310 roku p.n.e. 5 Dzięki tym walkom zyskali miano zawziętego wroga macedońskiej okupacji. Prawdopodobnie dzięki tym zmaganiom macedońsko-etolskim, Etolowie zrozumieli że należy stworzyć lepiej zorganizowaną organizację, która mogłaby skutecznie stawiać odpór macedońskiej zaborczości. Aktywnie brali udział w walkach diadochów na Bałkanach, na przykład wsparli Pyrrusa z Epiru w jego walce z Demetriuszem Poliorketesem (289 r. p.n.e.), dzięki czemu mógł on zdobyć władzę nad Macedonią.
Jeszcze bardziej ich sława wzrosła podczas najazdu celtyckiego na wyrocznię delficką (279 r. p.n.e.). Dzięki sprawnej organizacji, jako jedyna siła polityczna Grecji Etolia była w stanie zorganizować opór przeciw fali grabieży Celtów., zwycięsko odpierając ich atak na Delfy6. Zwycięstwo to wkrótce pozwoliło Etolom przejąć całkowitą kontrolę nad wyrocznią Apollina7 W ciągu trzeciego wieku p.n.e. Związek Etolski rozpoczął szybką ekspansję. W krótkim czasie włączono do Związku obie Lokrydy, Dorydę, Ojtaję, Malis, Fokidę, ziemie Ajnianów i Dolopów, część ziem Akarnanii i większą część Tesalii. Do związku weszły również peloponeska Elida i Mesenia oraz kilka wysp na Morzu Egejskim. Wespół z ekspansją terytorialną Etolowie rozpoczęli niespotykane dotychczas na taką skalę, najazdy zbójeckie na państwa Grecji. Ich napadom uległa Attyka, wybrzeża Mesenii i Epiru, Arkadia i Lakonia oraz ziemie należące do konkurencyjnego Związku Achajskiego. Tam gdzie się pojawili siali spustoszenie i wyludnienie miast i wsi. Dzięki tym wyprawom arystokracja etolska mogła zdobyć licznych niewolników, których sprzedawano na targach pirackiej Krety i Delos. Tych z jeńców którzy należeli do zamożnych rodzin, porywano dla wykupu. Jak się przypuszcza ta forma zdobycia pieniędzy.
Owe rozboje stały się przyczyną czy raczej wygodnym pretekstem do ingerencji macedońskiej w sprawy greckie. Mniej więcej w 240 roku p.n.e. Etolowie wzięli do niewoli znaczną część mieszkańców Lakonii. Gdy pod koniec III w. p.n.e. Etolowie zajęli wybrzeże Mesenii, po czym spustoszyli całą krainę, władca Macedonii, Filip V, pod pretekstem obrony Mesenii przez rozbójnikami, stworzył koalicję państw helleńskich (zwłaszcza Związek Achajski) i wydał Etolom wojnę. W rzeczywistości chodziło mu o złamanie znaczenia Ligi Etolskiej, będącej ostoją i wsparciem dla stronnictw antymacedońskich w greckich polis (tzw. Wojna związkowa w latach 220-217 p.n.e.). Na samym początku konfliktu Etolowie zaczęli zagrażać Achajom, okrążonym od północy przez Etolów i od południa przez sprzymierzoną z nimi Spartę8. Zdając sobie sprawę z zagrożenia jakie dawałoby wyeliminowanie Związku Achajskiego na początku wojny, Filip wyruszył w 219 roku z Akarnanii na Peloponez, gdzie szybko spustoszył etolską Elidę i Spartę. Następnie zaatakował siedzibę Związku, miasto Termion, które doszczętnie ograbił, niszcząc przy tym świątynie. W 217 roku p.n.e. zdobył tesalskie Teby Ftiotydejskie9, odrywając Tesalię z orbity wpływów Ligi etolskiej. Gdy już wydawało się, że Etolowie zostaną rozgromieni nadeszła wieść z Italii o klęsce Rzymian nad Jeziorem Trazymeńskim. Zmieniało to dotychczasową sytuację polityczną. Filip V liczył, że dzięki temu będzie mógł zaangażować się w sprawy iliryjskie, nie niepokojony przez Rzymian zajętych wojną z Hannibalem. Toteż nie potrzebował kontynuacji wojny z Etolami, i zawarł z nimi pokój na zasadzie status quo.
Jednak było to chwilowe zawieszenie broni. Już wkrótce Liga Etolska zaczęła popierać Rzymian w ich konfliktach z Macedonią. Zawarli z nimi układ na mocy którego Etolom przyznano wszystkie ziemie zdobyte w wojnie, natomiast Rzymianie zarezerwowali dla siebie wszelkie ruchomości i ludzi. Toteż I wojna macedońska przybrała charakter wielkich grabieży i wyludnienia ziem greckich. Tak na przykład zdobytą na Macedonii wyspę Eginę sprzedano królowi pergamońskiemu Attalosowi I za 30 talentów. Wojna jednak zaczynała się przedłużać, a rozstrzygnięcia nie było widać. Wreszcie w 204 roku p.n.e. Rzymianie zawarli z Filipem V pokój, będący tylko przygrywką do kolejnego konfliktu. W wyniku wojny Związek Etolski utracił część swych zdobyczy.
Również w czasie trwania II wojny macedońskiej Związek Etolski poparł Rzymian. Dzięki pomocy wojsk etolskich rzymski wódz Flamininus odniósł zdecydowane zwycięstwo nad Macedończykami. W nagrodę za to, łaskawi Rzymianie ogłaszając swoją "wolność Hellenów" ofiarowali Lidze część dawnych ziem zagarniętych przez Filipa10. Jednakże Etolowie poczuli się dotknięci tak skromną nagrodę w zamian za tak wielką pomoc w konflikcie. W wyniku tego, Liga zaczęła odnosić się do Rzymian z pogardą i nienawiścią. Tym bardziej że złota wolność ofiarowana przez lud znad Tybru okazała się farsą. Rzymianie coraz natarczywiej zaczęli ingerować w sprawy greckie, co nie mogło się podobać takiemu państwu jak Związek Etolski, który dążył do zdobycia hegemonii w Helladzie.
Do konfliktu z Rzymianami doszło wówczas, gdy wojska Antiocha Wielkiego wylądowały na ziemiach europejskich. Wespół z Beotami przyłączyli się do armii Seleucydy, wyraźnie dążącego do konfliktu z Rzymem. Niestety Etolowie przeliczyli się w swych rachubach. Okazało się, że ani oni sami, ani okryty chwałą Antioch nie są w stanie zwyciężyć świetnie wyszkolonej armii rzymskiej. Po klęsce Antiocha, Rzymianie zmusili Ligę Etolską do wyrzeczenia się wielu terytoriów. Najboleśniej musieli odczuć utratę kontroli nad Wyrocznią Delficką, uznaną przez Rzymian za niezależny ośrodek grecki oraz upokarzający warunek nie podejmowania żadnej wojny bez zgody Republiki znad Tybru. Odtąd Etolowie aż do czasu wybuchu III wojny macedońskiej kornie służyć będą Rzymianom jako sojusznicy.
Jeszcze raz Etolowie mieli bić się z Rzymianami. Tym razem wsparli macedońskiego króla Perseusza w czasie III wojny macedońskiej. I tym razem nie osiągnęli nic. Wynik wojny został przesądzony po bitwie pod Pydną (w 168 roku p.n.e.), gdy Rzymianie rozgromili armię macedońsko-etolską. Zwycięski wódz rzymski, Lucjusz Emiliusz Paullus ograniczył zasięg Związku do dawnych granic, nie wybiegających poza tradycyjne ziemie Etolii. Jak się wydaje, Rzymianie nie zlikwidowali Związku Etolskiego po zakończeniu trzeciej wojny macedońskiej. Liga nadal istniała jako sojusznik Rzymian, niemniej nie odgrywała już żadnego znaczenia politycznego. Liga miała istnieć nawet po 146 roku p.n.e.11. Jednak dopiero cesarz August miał włączyć Etolię w skład prowincji Achaja. Tak to zakończył się żywot agresywnej federacji, która miała szansę - być może kiedyś w przyszłości - zjednoczyć pod swym panowaniem całą Helladę.
1 Kazimierz Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1964, s. 9
2 Tukidydes (III 100,1). Zapewne miało to miejsce około roku 426 lub 425 p.n.e., chociaż istnieją hipotezy przedstawiające również inne daty
3 J. Rzepka, "Philip II of Macedon and <
4 Diodor (XVIII 9,5).
5 Diodor (XX, 20, 3).
6 Władca macedoński sam poległ w czasie przegranej bitwy z Celtami. Wydawało się nawet że sama Macedonia zostanie rozbita i nigdy nie podniesie się z upadku. Jak wiadomo, mylnie.
7 Właściwie kontrolę nad Delfami przejęli już w 299 roku p.n.e., gdy otrzymali stanowisko przewodniczącego amfiktionii delfickiej.
8 Ligę Etolską popierało także Rodos.
9 Miasto zniszczono, a jej mieszkańców władca macedoński sprzedał w niewolę.
10 Najwięcej zyskał Związek Achajski, któremu pozwolono zagarnąć wiele państw peloponeskich. Fakt ten podsycił tylko nienawiść Ligi Etolskiej do Związku Achajskiego.
11 Historia powszechna, t. 4, praca zbiorowa pod red. Luca Serafiniego, Kraków 2007, s. 469 
3 celne komentarze Dodaj komentarz 
Źródłem Pauzaniasz X.
Nasz facebook
Ciekawostka
Heinrich Schliemann
Był poliglotą, znającym 12 języków. Jak sam twierdził najlepszą nauką języka obcego jest głośne w nim mówienie, a z powodu, iż Schliemann lubił uczyć się w nocy musiał dwa razy zmieniać miejsce zamieszkania z powodu niezadowolonych sąsiadów. ?
Postać historyczna
Podpowiedź: pierwotnie eunuch cesarski, następnie wysoki urzędnik i wódz bizantyjski.
Czytaj biografię
Losowe zdjęcie
