Początki cywilizacji w Azji

Z dotychczasowych badań archeologii jasno wynika, iż najstarsze cywilizacje na kuli ziemskiej ukształtowały się na terenie Azji Zachodniej i doliny dolnego Nilu. Na tych właśnie terenach należy szukać początków zorganizowanego życia społecznego, pisma, miast, architektury monumentalnej i pierwszych organizmów państwowych. Cywilizacje starożytnego Egiptu i Mezopotamii powstały mniej więcej równolegle i prawdopodobnie od końca IV tys. p.n.e. utrzymywały ze sobą kontakty (przynajmniej sporadycznie) mające z początku epizodyczny charakter. Ze względu na wpływ cywilizacji Mezopotamii, jaki wywarła ona na swych sąsiadów i późniejsze kultury, proces jej powstawania wymaga omówienia jako pierwszy.

Posążek bogini płodności, znaleziony w Catal Huyuk

Powstanie cywilizacji w rejonie Dwurzecza (Niziny Mezopotamskiej, pomiędzy rzekami Tygrys i Eufrat) było długim i złożonym procesem. Jego pierwociny możemy śledzić już w połowie X tysiąclecia p.n.e. wraz z powstaniem na terenie Bliskiego Wschodu gospodarki rolniczo hodowlanej. Już w okresie prehistorycznym na terenie Mezopotamii można wyróżnić szereg kultur archeologicznych (proto-Hassuna, Hassuna, Samarra, Halaf, Ubaid). Ludność owych kultur, o nieustalonej przynależności etnicznej dokonała wielu istotnych dla postępu ludzkości wynalazków. Opanowała m. in. umiejętność wytwarzania naczyń ceramicznych, tkactwo, budownictwo ceglane, metalurgię miedzi, użycie wozu zaprzężonego w woły i łodzi trzcinowych oraz drewnianych. Również inne prehistoryczne społeczności Bliskiego Wschodu dokonały istotnych wynalazków i żywiołowo się rozwijały. Świadczą o tym miedzy innymi znaleziska anatolijskiego stanowiska Catal Huyuk na równinie Konya, gdzie około 6800 p.n.e. powstało rozwinięte osiedle, którego niektórzy uczeni nie wahają się określić mianem protomiejskiego. Jego mieszkańcy prowadzili rozwiniętą gospodarkę rolniczo-hodowlaną i osiągnęli wysoki poziom wytwórczości rzemieślniczej oraz kultury duchowej. Również w Palestynie, Syrii i Iranie rozwijały się wysoko rozwinięte kultury. Widomym znakiem postępu na terenach Wschodu był handel obsydianem (szkliwo wulkaniczne służące do wyrobu narzędzi), którego szlaki sięgały od Anatolii do Palestyny i południowej Mezopotamii. Ułatwiał on wymianę między różnymi społeczeństwami na tym obszarze. Zaczęły one użytkować miedź już we wczesnym okresie neolitu na terenie wschodniej Anatolii, z początku obrabiając rodzimy metal za pomocą kucia. Innym osiągnięciem ludów bliskowschodnich było wynalezienie fortyfikacji, co nastąpiło już około 8 tys. lat p.n.e. w Jerychu w Palestynie. Mimo tych osiągnięć jednak to nie w Palestynie ani w Anatolii, a na terenie Niziny Mezopotamskiej, a zwłaszcza w jej południowej części zapoczątkowany został proces rozwoju cywilizacji. Około 6000 lat p.n.e. ludność kultury Samarra zasiedliła tereny nad Tygrysem i Dijalą po raz pierwszy w dziejach stosując irygację w celach rolniczych. Istniejąca w okresie 5900-4300 p.n.e. kultura Ubaid rozprzestrzeniła się najpierw na terenie południowej Mezopotamii, a później sięgnęła nawet północnego Międzyrzecza i Syrii. Ludność ubajdzka zasiedlająca okolice dolnego Tygrysu i Eufratu zbudowała stałe osiedla (m. in. na miejscu późniejszych miast Eridu, Girsu, Ur, Uruk i Nippur). Osiedle w Eridu, zbudowane nad brzegiem Zatoki Perskiej było małą osadą rybacką ze świątynią, w której prawdopodobnie czczono bóstwo wody. Przybytek ten, stojący na miejscu późniejszych sumeryjskich świątyń boga Enki, był wielokrotnie odbudowywany. Gospodarka kultury Ubaid opierała się na rolnictwie, hodowli i rybołówstwie (rybacy ubajdzcy zapuszczali się w swych wyprawach aż na wybrzeże Omanu). Tutejsza ludność, przynajmniej od późnej fazy kultury Ubaid używała miedzi. Narzędzia sporządzano też z gliny (występującej w obfitości na miejscu) i z krzemienia oraz obsydianu, które to surowce musiano importować (m. in. z Anatolii). Ubaidzkie osady były niewielkie, zabudowane domami z cegły mułowej, które mogły mieć duże rozmiary (tak jak np. na stanowisku Tell Madhur). Domy posiadały bogate wyposażenie- naczynia gliniane, żarna, piece, paleniska, narzędzia, typowe dla ludności rolniczej Bliskiego Wschodu w okresie prehistorycznym. Zmarli w tej kulturze grzebani byli na cmentarzach w jamach ziemnych, czasem zawierających komory grobowe obudowane cegłami. Jako dary grobowe składano wraz ze zmarłymi naczynia, żywność i figurki gliniane. Wspomniane świątynie ubajdzkie budowano z cegieł na małych podwyższeniach. Oprócz funkcji sakralnej pełniły one rolę miejsc spotkań społeczności i skarbców. Były miejscami pielgrzymek okolicznej ludności. Społeczności kultury ubajdziej możemy z dużą dozą pewności określić jako wodzowskie, przy czym rolę "wodza" pełnił w tym wypadku kapłan, mający kontrolę nad kultem religijnym. Świątynie były zapewne budowane wspólnym wysiłkiem całej społeczności. Ślady wpływów kultury Ubaid odnajdywane są w Syrii i Iranie, a nawet we wschodniej Anatolii. Niemniej jednak osiedla ubajdzkie były słabo zaludnionymi nadrzecznymi wsiami. Wobec ciągłości kulturowej między okresem ubaidzkim, a kulturą Uruk uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że ludność ubaidzka musiała zawierać element protosumeryjski. Pochodzenie Sumerów stanowi dla nauki zagadkę. Jedynie nieliczne dane umożliwiają wnioskowanie w tej kwestii. Wedle podań sumeryjskich twórcy cywilizacji mezopotamskiej przybyli drogą morską do południowego Międzyrzecza i osiedlili się nad Zatoką Perską. Możliwe, że przybyli tu z gór Zagros. Część językoznawców skłania się nawet widzieć kolebkę Sumerów w Tybecie, Azji Południowo-Wschodniej lub nawet na Malajach, udowadniając rzekome pokrewinstwo języka Sumerów z językami ludów dziś zamieszkujących te obszary. Język Sumerów nie wykazuje jednak tak naprawdę żadnych podobieństw z innymi językami. Jego geneza i pochodzenie (podobnie jak całego ludu) jest całkowicie nieznane. Mimo tych niewiadomych można jednak postawić tezę, iż twórcami kultury Ubajd, Uruk i pierwszymi mieszkańcami dolnego biegu Tygrysu i Eufratu byli przynajmniej po części Sumerowie. Wskazuje na to ciągłość kulturowa w zapisie archeologicznym. W południowej Mezopotamii możemy u progu czasów historycznych wyróżnić trzy grupy etniczne. Pierwsza z nich to etnos sumeryjski osiadły w najbardziej południowej części dolnego Dwurzecza. Zamieszkiwał miasta Eridu, Ur, Uruk, Larasa, Isin, Lagasz, Adab, Akszak, Larak, Badtibira, Dubrum, Zabalam, Szuruppak, Marad, Nippur. Druga to tzw. lud X lub lud nieznany, o nieustalonej przynależności etnicznej i językowej. Wiele wyrazów z języka tego ludu (m. in. nazwy miast lub zawodów) przeszło do języka sumeryjskiego. Lud ten mógł przybyć do Mezopotamii nawet przed Sumerami, lub przynajmniej równolegle z nimi. Ów substrat etniczny niebawem zanikł i w III tys. p.n.e. nie znajdujemy już żadnych śladów po nim. Trzecim etnosem obecnym na omawianym obszarze byli wschodni Semici zamieszkujący na północ od miasta Nippur w miejscowościach Kisz, Azupiranu, Sippar, Akszak, Kisura, Kazallu, Esznunna, Tutub. Na tym obszarze zwano ich Akadami. Byli też zapewne liczni w północnej Mezopotamii. Te trzy ludy wspólnie tworzyły w IV i III tysiącleciu p.n.e. cywilizację mezopotamską. Kultura Ubaid płynnie przekształciła się w kulturę Uruk na obszarze południowej Mezopotamii około 4000 lat p.n.e., tak, że już około 3750 lat p.n.e. cały południowy Irak był objęty tą tradycja kulturową. Kultura Uruk miała zapoczątkować cywilizację mezopotamską wraz z jej pismem, technologią i wyrafinowaną sztuką. Zanik ceramiki malowanej i masowe pojawienie się ceramiki niezdobionej toczonej na kole garncarskim może być efektem zmian w gospodarce, która wymagała szybkiej produkcji dużej ilości naczyń ceramicznych. We wczesnym okresie Uruk kontynuowano budowę sanktuariów w uświęconych tradycją miejscach (Uruk, Eridu), które w okresie późniejszym stały się wielkimi ośrodkami kultowymi Sumerów. Z Eridu pochodzą świadectwa pierwszych powiązań świątyń z gospodarką- w tym przypadku z produkcją ceramiki (piec do wypalania został ulokowany w obrębie zabudowań świątynnych). Wzrastała rola wymiany handlowej, sprowadzano głównie surowce kamienne spoza granic Mezopotamii. Upowszechniało się użycie kamiennych pieczęci, co jest dowodem na zwiększenie roli indywidualnych jednostek w gospodarce.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Strona nie została odnaleziona!

Niestety szukana przez Ciebie strona nie została odnaleziona, czyli wystąpił znienawidzony przez wszystkich błąd 404. Istnieją dwa wytłumaczenia; możliwe, iż szukana strona została usunięta lub przesunięta, albo po prostu źle wpisałeś/aś adres URL. Ale niestety istnieje też ryzyko, iż to my coś 'sknociliśmy' (oby nie!) w kodzie strony i zakradł się tzw. "bug", czyli po polsku robal. Koniecznie daj nam o tym znać; skopiuj link z paska przeglądarki i wyślij go na adres: naczelny[malpa]histurion.pl    Wspólnie oczyśćmy histuriona ze wszelkich błędów/robaków!