Sparta - państwo hoplitów
Powstanie Sparty
Sparta została założona przez greckie plemię Dorów w Lakonii, krainie leżącej w południowej części Peloponezu, w dolinie rzeki Eurotas. Dorowie mieli przybyć na ten teren około roku 950 p.n.e. Plemię to podbiło ludność miejscową i podporządkowało ją sobie. Po tej inwazji Dorów nie zachowały się jednak ślady uchwytne archeologicznie. Jedynym dowodem najazdu Dorów jest fakt, że w okresie historycznym ludność Lakonii posługiwała się doryckim dialektem, ale nie mamy żadnych pewnych i bezpośrednich świadectw na temat pochodzenia tej ludności. Bardzo szybka Sparta powiększała swoje terytorium. Początkowo obejmowało ono tylko parę wsi, mających charakter osad o niewielkich rozmiarach. Nawiązały one ze sobą kontakty. Z tej współpracy zrodziło się przyszłe państwo spartańskie i jego organizacja. Rozpoczął się proces, który Grecy nazywali mianem synojkizmu (z jęz. grec. oznacza to "jednoczenie się domostw").
Spartę nazywano także Lacedemonem, a jej mieszkańców Lacedemończykami. Określenie to pochodzi od nazwy krainy - Lakonii (grec. nazwa Lakedajmon, łac. Lacaedemon). Nazwa ta zastępował nieraz nazwę "Sparta".
Położenie Sparty
Państwo spartańskie położone było na półwyspie peloponeskim w samym sercu krainy Lakonii przez środek której przepływa rzeka Eurotas. Od wschodu otoczone było morzem Myrtojskim a od południa morzem Kreteńskim. Na północ od Sparty znajduje się kraina Argolida i Arkadia a na zachodzie Mesenia oddzielona od Lakonii górami Tajget. To wszystko dawało Sparcie na tyle znakomitą obronę naturalną, że aż do okresu rzymskiego nie posiadała ona murów obronnych.
Mapa przedstawiająca położenie Sparty
Ustrój polityczny Sparty
Kształtowanie się ustroju spartańskiego nie jest w pełni jasne.
Niewiele jednak wiemy o tych czasach, kiedy kształtował się ustrój Sparty. Kształtowanie się ustroju Sparty należy najprawdopodobniej umieścić w latach (w przybliżeniu) 800 - 600 p.n.e. Sami starożytni historycy nic w właściwie nie wiedzieli o życiu Likurga; nie znali też dokładnie reform, jakie miał on wprowadzić. W Sparcie nigdy nie spisano praw w jeden zbiór. Były one natomiast przekazywane przez pokolenia, podobnie jak i obyczaje spartańskie.
Istnieją dwie podstawowe tezy na ten temat kształtowania się ustroju spartańskiego jedną z nich wysunęli sami Spartanie. Ich zdaniem stworzył go spartański władca Likurg (VIII w. p.n.e.),który wzorował się prawdopodobnie na prawie kreteńskim. Na podstawie wróżby jaką otrzymał od wyroczni delfickiej wydał on prawo zwane Wielka Retra. Nadała ona ostateczny kształt ustrojowi politycznemu i społecznemu Sparty.
Najnowsze badania rzucają jednak cień niepewności na spartańską wersję wydarzeń a nawet na samą historyczność
Likurga. Wydaje się być wręcz nieprawdopodobny fakt że ustrój starożytnej Sparty mógł powstać na podstawie jednego dokumentu. Dlatego też powstała druga teza. Twierdzi ona że ustrój spartański formował się przez wiele lat pod wpływem wielu wydarzeń. Najważniejszym spośród nich mogą być wojny meseńskie.
Ustrój panujący w Sparcie po wojnach meseńskich był skrajnie oligarchiczny, czyli rządy niewielkiej, uprzywilejowanej grupy osób.
Dwaj dziedziczni królowie
Podstawową rolę w państwie spartańskim pełnili dwaj otoczeni czcią królowie. Z początku był to urząd dziedzicznych lecz ok. V w. p.n.e. wódz Lizander zmienił jego charakter na elekcyjny.
Królowie ci pochodzili z dwóch odrębnych dynastii. Rywalizacja między nimi doprowadzała nieraz do poważnych konfliktów i kryzysu w państwie.
Było to szczególnie groźne w czasie wojen, kiedy obaj władcy mieli odmienne plany wojenne lub koncepcje prowadzenia działań. Spartanie rozwiązali więc ten problem w następujący sposób. Kiedy jeden król wyruszał na wojnę na czele armii drugi pozostawał w kraju by zająć się jego zarządem. Królowie przewodniczyli kultom religijnym. To znaczy pełnili funkcje najwyższego kapłana i w imieniu wszystkich obywateli składali bogom ofiary. Sprawowali oni także władzę sądowniczą ale bardzo ograniczoną np. decydowali o przyznaniu prawa do adopcji itp.
Rada Starszych (Rada Starców)
Każdy spartanin po ukończeniu 60 roku życia mógł kandydować do tzw. Rady Starszych (geruzji). Składała się ona z dwudziestu ośmiu członków wybieranych dożywotnio. Do geruzji należało także dwóch królów i to właśnie oni jej przewodniczyli aż do czasu gdy funkcję tą przejęli eforzy.. Do podstawowych zadań Rady Starszych należało decydowanie o najważniejszych dla państwa sprawach oraz przygotowywanie nowych zasad lub projektów.
Geruzja sprawowała również władze sądowniczą w sprawach karnych. Mogła karać wszystkich obywateli spartańskich śmiercią, wygnaniem lub atimią, czyli pozbawieniem wszelkiej czci.
W VI w. geruzja stopniowo traciła miano najważniejszej instytucji w państwie głównie na rzecz eforatu.
Eforat
Faktyczną władzę wykonawczą w państwie sprawowało pięciu eforów. Eforowie byli wybierani spośród obywateli (spartiatów), a ich kadencja trwała jeden rok. "Eforoi" tłumaczy się z greckiego jako "nadzorca". Pierwotną funkcją eforów było sprawowanie nadzoru nad helotami i periojkami.
Do ich obowiązków należało także kierowanie polityka zagraniczna, sprawowanie sądów, zwoływanie i przewodniczenie zgromadzeniu i geruzji oraz troska o bezpieczeństwo i porządek wewnętrzny w państwie. Eforowie mieli także prawo doprowadzić do aresztowania królów, jeśli zaszła ku temu taka potrzeba. Głównym zadaniem efora było bowiem dopilnowanie aby przestrzegane było prawo.
Władza królów została zatem z czasem bardzo ograniczona; w ich gestii pozostały tylko sprawy religijne i wojskowe. Eforowie stali się swoistą przeciwwagą dla władzy króla i geruzji.
Rozstrzygali głównie sprawy cywilne oraz drobne karne. Mogli wnieść oskarżenie nawet na osobę króla doprowadzając do skazania go na śmierć lub na wygnanie jak było to na przykład w przypadku Leonidasa.
Zgromadzenie Ludowe
Ostatnią spartańską instytucją było Zgromadzenie Ludowe (apella).
Apella - zgromadzenie ludowe w starożytnej Sparcie, uchwalające prawa, rozstrzygające najważniejsze kwestie państwowe i wybierające urzędników (gerontów i eforów), a od VI/V w. p.n.e. decydujące także o wypowiedzeniu wojny. Należeli do niej wszyscy obywatele Sparty, którzy ukończyli 30 rok życia. Głosowanie odbywało się w dość swoisty sposób, a mianowicie poprzez krzyk.
Ustrój społeczny Sparty
Ludność w Sparcie była podzielona na trzy odrębne warstwy:
Spartiatów- pełnoprawnych obywateli, potomków Dorów-zdobywców. ”Homoioi-równi”
Periojków „mieszkający wokół” – ludność niepełnoprawna
Helotów-ludność podbita, chłopi
a)Spartiaci- Homoioi
Inaczej „podobni” „jednakowi” – pełnoprawni obywatele Sparty. O przynależności do tej warstwy decydowały tak naprawdę trzy podstawowe elementy. Pierwszym z nich było urodzenie. Cudzoziemiec miał w praktyce bardzo niewielkie szanse na to, aby zostać Spartiatą. Drugim elementem było przejście tzw. agoge, czyli wychowania państwowego. Trzecim, ostatnim elementem było niemal obligatoryjne uczestnictwo we wspólnych wieczornych posiłkach – syssytia, co wiązało się bezpośrednio z uiszczeniem odpowiedniej składki w naturze. Jeśli pełnoprawny obywatel nie był w stanie jej zapłacić, chociażby na skutek ubóstwa, mógł zostać zgodnie z prawem wykluczony ze wspólnoty homoioi. Kolejnym powodem mogło być uchylanie się od zawarcia małżeństwa. Postawą utrzymania homoioi był specjalny przydział ziemi państwowej – kleros, na której pracowali heloci, czyli ludność zależna. Ziemi tej nie można było sprzedać, zastawić. Dziedziczył ją najczęściej najstarszy syn. Spartiaci nie zajmowali się ani uprawa ziemi, ani inną działalnością gospodarczą. Cały swój czas poświęcali szkoleniu wojskowemu.
b) Periojkowie
Inaczej ci, „którzy mieszkają wokół”. Byli oni drugą warstwą w społeczeństwie starożytnej Sparty. Zamieszkiwali osady na obrzeżach Lakonii i Mesenii, osady położone w górach Tajget. Byli zorganizowani w odrębne wspólnoty. Byli to ludzie wolni i ekonomicznie niezależni. Zajmowali się uprawa ziemi i hodowlą oraz rzemiosłem i handlem. Nie posiadali jednak praw politycznych, chociaż z drugiej strony mieli obowiązki wojskowe. Uczestniczyli w wszystkich wyprawach wojennych.
c) Heloci
Byli to zależni chłopi, w większości potomkowie podbitych mieszkańców Mesenii. Uprawiali oni ziemię należącą do homoioi, z której część dochodów zatrzymywali na własne potrzeby.
Dzięki takiemu układowi ich sytuacja ekonomiczna nie była najgorsza. Byli oni powoływani również do służby wojskowej w oddziałach lekkozbrojnych. Mimo iż mogli być dopuszczeni do agoge, to ich przejście do grupy pełnoprawnych obywateli było niemożliwe. Heloci pozbawieni byli nie tylko praw politycznych ale także bezpieczeństwa osobistego. Każdy spartanin mógł ukarać go śmiercią bez względu na charakter jego winy.
Hoplita spartański
Agoge -wychowanie spartańskie
Agoge miał wprowadzić Likurg. Już od samych narodzin o losie spartańskiego dziecka decydowało państwo. Dwa dni po narodzeniu zostawało postawione przed Radą Starszych by ci orzekli czy jest ono zdrowe (dzieci chore lub ułomne porzucano w górach Tajget). Następnie po ukończeni siódmego roku życia dziecko opuszczało rodzinny dom i przechodziło pod opiekę eforów. Ze względu na obrządki religijne uczono je wtedy śpiewu, tańca oraz poprawnego mówienia, a także rozpoczynano przygotowania do przyszłej służby wojskowej. W wieku lat 12 chłopiec przenosił się do koszar gdzie panowały wyjątkowo trudne warunki: dostawali oni skromną dawkę żywności, przyodziewani byli w jedną szatę którą musieli nosić przez cały rok. Spali razem co często prowadziło do chętnie widzianego w Sparcie homoseksualizmu. Z koszar chłopiec wychodził w wieku lat dwudziestu będąc w pełni przygotowanym Służbę w armii pełnił do sześćdziesiątego roku życia. Nie przywiązywano większej wagi do rozwoju intelektualnego Spartan. Ich edukacja w tym zakresie kończyła się zazwyczaj na umiejętności pisania i czytania. Wychodzono bowiem z założenia, iż na polu walki umiejętności te nie mają żadnego znaczenia. Poza tym kazano uczyć się na pamięć dzieł opiewających czyny wojenne ich przodków oraz pieśni czy marsze wojenne. Bardzo ważnym elementem spartańskiego wychowania było przechodzenie młodzieńców do kolejnych grup wiekowych. Towarzyszyły temu zwykle silne cierpienia w postaci bólu i głodu, hartujące psychikę. Obrzędem inicjacyjnym były tzw. krypteje. Uczestniczyli w nich tylko najlepsi, którzy z czasem stanowili elitę wojskową. Cały obrzęd polegał na tym, iż pozostawiano ich na pewien czas nagich w odludnym miejscu, ze sztyletem w dłoni. By zdobyć jedzenie, a więc by przeżyć, zmuszeni byli zabijać – ludzi i zwierzęta. Liczyła się siła, sprawność fizyczna i wytrwałość, potrzebna na wojnie, a nie wartości intelektualne. Młodzieniec miał się stać dobrym wojownikiem, a nie poetą, czy filozofem.
Patrz także : Agoge - spartańska szkoła życia
Kobiety w Sparcie
Sposób wychowywania kobiet w Sparcie było podobne do wychowywania chłopców. Podobnie jak oni były one zabierane od rodziców w wieku lat siedmiu i później wraz z nimi cwiczyły takie dyscypliny sportu jak np. rzut dyskiem, biegi a nawet zapasy. Nie brały oczywiście działu w Agoge. Ich wychowanie miało jednak na celu przygotowanie do roli matki. Spartańskie kobiety miały o wiele więcej swobody niż kobiety z innych polis (nie posiadały jednak żadnych praw politycznych). A to głównie ze względu na to, że mężczyźni znaczną część czasu spędzali we własnym towarzystwie w koszarach. Spartanki mogły wychodzi za mąż od dwunastego roku życia, mężczyźni zaś od 30. W Sparcie, w przeciwieństwie do Aten, przykładano także wagę do rozwoju i kształcenia dziewcząt. Nie wysyłano ich jak chłopców poza dom, ale całe dnie musiały brać udział w ćwiczeniach sportowych i nauce tańca. Uczyły się także obsługiwania broni. Od kobiet oczekiwano przede wszystkim, że będą rodziły zdrowe dzieci, głównie chłopców. Tylko silna kobieta, potrafiła według Spartan, urodzić silne dziecko, a tylko takie było potrzebne. Zarówno w stosunku do dziewcząt, jak i chłopców przy ich wychowaniu dużą rolę przywiązywano do nauki muzyki i to nie ze względu na walory artystyczne i estetyczne. Uważano bowiem, że muzyka zachęca do walki, wpływa pozytywnie na psychikę młodzieńca.
| 15 celnych komentarzy | Dodaj komentarz |
 Użytkownik | |
Dodano: 2009-10-11 Świetny artykuł.Różne ciekawostki dotyczące wychowania. |
Użytkownik | |
Dodano: 2009-10-31 dobry artykuł ... brawo Odniosę się jeszcze do ostatniego punktu artykułu.Kobiety w Sparcie... ważnym elementem roli kobiet w sparcie było to że tłumiły bunty helotów (niewolników) gdy mężczyźni brali udział w wojnach. Kobiety musiały świetnie walczyć gdyż było ich w polis tylko 2,5% a heloci stanowili 77%... |
 Gość | |
Dodano: 2009-11-06 znakomity to mało powiedziane ... jest super |
 Redaktor | |
Dodano: 2009-11-16 miło mi czytać wasze komentarze-dziękuję wszystkim, pozdrawiam:) |
Gość | |
Dodano: 2009-12-11 Bardzo ciekawy artykuł! |
|
Redaktor | |
Dodano: 2009-12-11 Dzięki... |
Gość | |
Dodano: 2009-12-20 Nie zgodzę się z fragmentem o porzucaniu chorych dzieci w górach wkrótce po narodzinach. Wiele osób sądzi iż jest to mit, ponieważ nie potwierdzają tego żadne badania archeologiczne. W dodatku któryś ze spartańskich królów był chromy. O ile pamięć mnie nie zawodzi Agesilaos. Pozdrawiam. |
 Redaktor | |
Dodano: 2009-12-22 przyjacielu jak wiesz każda bajka, każdy mit ma swoje prawdziwe wątki. Niestety porzucano chore dzieci, które nie mogły spełnić swej roli w zmilitaryzowanym społeczeństwie spartańskim. Oczywiście zapewne istniały wyjątki od tego "czynu" ale niezmiernie rzadko. a JEŚLI MNIE PAMIĘĆ nie myli rzeczony Agesilaos był chromy z powodu jakieś kontuzji w bitwie czy szkoleniu.Tak zastanawiam się teraz czy zwyczaj pozostawiania chorych dzieci nie miał związku z jakimś pradawnym obrządkiem, ofiarą dla bogów. |
Gość | |
Dodano: 2010-02-27 Witam Co prawda, to problem marginalny, ale ciekawi mnie skąd rozbieżność między Pana zdaniem, że funkcjuonujący w Sparcie dwaj królwie "pochodzili z dwóch odrębnych dynastii" a zdaniem NGL Hammonda(Historia Grecji wyd.PIW 1973 s. 144), że "dwaj królowie, zgodnie z tradycją spartańską, pochodzili od BLIŹNIAKÓW; Eurysthenesa i Proklesa"? |
Gość | |
Dodano: 2010-09-04 Młode spartanki nie były odbierane matkom, owszem, ich obowiązkiem było uczestnictwo w ćwiczeniach, nauka tańca itd, ale w innym systemie niż u chłopców. |
Gość | |
Dodano: 2011-03-14 Bardzo dobry artykuł! |
Gość | |
Dodano: 2011-10-31 Genialny artykuł :) Pozdrawiam |
Gość | |
Dodano: 2011-11-13 Bardzo pomógł mi ten artykuł, jutro mam sprawdzian o Sparcie. Pozdrawiam serdecznie autora :) |
Gość | |
Dodano: 2012-06-15 Super artykuł. Właśnie staram się podwyższyć ocenę z historii i muszę się nauczyć o Sparcie. Po przeczytaniu powyższego tekstu myślę, że dam radę. Pozdrawiam :) |
Gość | |
Dodano: 2012-10-15 Bardzo fajny artykuł ale chciałbym się dowiedzieć o jaką bibliografię się Pan opierał? |
Nasz facebook
Ciekawostka
Heinrich Schliemann
Był poliglotą, znającym 12 języków. Jak sam twierdził najlepszą nauką języka obcego jest głośne w nim mówienie, a z powodu, iż Schliemann lubił uczyć się w nocy musiał dwa razy zmieniać miejsce zamieszkania z powodu niezadowolonych sąsiadów. ?
Postać historyczna
Losowe zdjęcie
