Upadek Republiki
Sytuacja wewnętrzna w Republice rzymskiej (I połowa IIw. pne)
Od końca III wieku pne stało się regułą, że urzędnicy pochodzili wyłącznie z warstwy najbogatszej, nobilitas. Skutkiem tego zaczął się tworzyć tzw. stan senatorski, coraz bardziej zamknięty. Drugim stanem byli ekwici, którzy nie mieli żadnych specjalnych praw politycznych, ale liczyli się w walce o władzę. Dążąc do uzyskania większych wpływów w aparacie państwowym nierzadko stawali się sprzymierzeńcami tych, którzy zwalczali stan senatorski. Pozostałe masy wolnych obywateli stanowili rzemieślnicy, chłopi itp. Jednak stan chłopski, będący niegdyś podstawą potęgi Rzymu, znajdował się w upadku. Zniszczyła go polityka ekspansji terytorialnej klas rządzących. Chłopa odrywano od ziemi poprzez powoływanie go do armii. W ten sposób ziemia przechodziła w ręce latyfundystów i wchodziła w skład ich wielkich majątków. Poprzez to niewolnictwo stanowiło podstawę wszelkiej wytwórczości Italii. Upadek i stopniowy zanik średnich i drobnych właścicieli godził w militarną siłę Rzymu. Chłopów powoływanych do armii było coraz mniej, chłopi utrzymywali się tylko w niektórych regionach Italii. Stąd też stopniowo dochodziło do prób reform zmierzających do zahamowania zaniku ludności chłopskiej.
Reformy braci Grakchów (133-123r. pne)
Do takich reform należała m.in. lex Sempronia, ustawa agrarna uchwalona w 133r. pne na wniosek Tyberiusza Grakcha. Wprowadzała ona zakaz posiadania gruntów publicznych większych niż 600 jungerów (ok. 25 ha). Mimo bardzo silnej opozycji ze strony wielkich właścicieli ziemskich ustawa ta została uchwalona i wprowadzona w życie. Nawet zamordowanie Tyberiusza w 133r. pne nie wstrzymało przeprowadzenia reformy. Jej dalsze wykonanie udaremniło prawo konsulów i cenzorów, którzy orzekali jaka ziemia jest publiczna, a jaka prywatna. W 10 lat po śmierci Tyberiusza, jego brat Gajusz Grakchus podjął ponownie plan reformy rolnej. Przede wszystkim przeprowadził przywrócenie mocy ustawy ze 133r. pne. Aby pozyskać szerokie masy doprowadził do przyjęcia ustawy o sprzedaży zboża dla ubogich obywateli po niskich cenach, co miesiąc ze spichlerzy państwowych. Rozszerzając prawa w sądownictwie udało mu się także pozyskać ekwitów. Jednakże Gajuszowi Grakchowi nie udało się złamać przewagi nobilów i wpływu senatu. Podobnie jak brat, zginął w czasie zamieszek. Ostatecznie zwolennicy reform (popularowie) ulegli w walce ze zwolennikami istniejącego porządku społecznego (optymaci).
Reforma wojskowa Mariusza
Niepowodzenia reform agrarnych musiało spowodować zmiany w dotychczasowym sposobie uzupełniania szeregów armii, do której powoływano osiadłych chłopów. W latach 107 i 104-100 pne konsulat sprawował Gajusz Mariusz. Zarzucił on system przymusowej rekrutacji wprowadzając zaciąg dobrowolny. Zarazem do służby wojskowej dopuścił także nieosiadłą część obywateli bez względu na ich stan majątkowy. Zerwał więc z cenzusem majątkowym wprowadzonym przez Serwiusza Tuliusza. Od tej pory uzbrojenie żołnierza było na koszt państwa. Ponadto perspektywy otrzymania ziemi po 20 latach służby oraz żołd przyciągnęły szerokie kręgi proletariatu, a nawet cudzoziemców. Armia, która dotychczas miała charakter milicyjnej opartej na powszechnym obowiązku służby, nabrała charakteru armii zawodowej. Jednakże przekształciła się także w narzędzie walki jej ambitnych wodzów ze swoimi wrogami.
Rywalizacja Mariusza i Sulli; I wojna domowa (83-82r. pne)
Lucjusz Korneliusz Sulla otrzymał naczelne dowództwo w wojnie na Wschodzie przeciw Mitrydatesowi, królowi Pontu. Kiedy Sulla prowadzil działania wojenne w Grecji i Azji, w Rzymie doszli do władzy popularzy, którym przewodził Mariusz i Cynna. Mariusz zmarł wprawdzie na początku 86r. pne (siódmy konsulat), ale Rzym dalej pozostawał w ręku popularów. Sulla nie chciał pogodzić się ze zmianą sytuacji w Rzymie i możliwie szybko zakończył wojnę z Pontem. W 85r. pne skierował więc swoje wojska do Italii lądując w Brundizjum. W ten sposób rozpoczął wojnę domową, którą ostatecznie wygrał. Zwycięstwo zapewniło mu bezterminową dyktaturę.
Dyktatura Sulli
Tak więc w 82r. pne Sulla zdobył dyktaturę na czas nieokreślony. Otrzymał ponadto prawo wydawania ustaw i wprowadzania zmian w ustroju republikańskim. Aby zniweczyć na przyszłość wpływy popularów wyjął spod prawa ich stronników konfiskując ich majątki. W interesie optymatów wydał szereg ustaw zmieniających ustrój państwowy, tzw. leges Corneliae, m.in.:
- kosztem ekwitów senat otrzymał wymiar sprawiedliwości
- zredukowanie uprawnień cenzorów oraz trybunów ludowych
- liczba kwestorów została zwiększona z 8 do 20
- liczba senatorów została zwiększona z 300 do 600
- senat otrzymał wyłączną inicjatywę ustawodawczą
Sytuacja wewnętrzna republiki w latach 70-tych
Popiersie przedstawiające dyktatora Sullę, przeciwnika Cezara
Państwo rzymskie w I wieku pne wykazywało już wyraźne znamiona kryzysu. Ustrój miasta-państwa nie odpowiadał potrzebom światowego imperium, a zarządzająca Rzymem garstka ludzi nie rozumiała zasadniczych zmian społecznych, które zaszły w strukturze państwa. Wyrosły nowe silne ekonomicznie warstwy, np. ekwici, a część starych ulegała coraz większemu rozbiciu, np. stan senatorski. Zróżnicowanie ekonomiczne nobilitas przyspieszyła m.in. reforma wojskowa Mariusza (podniosła znaczenie wodza), jak i dyktatura Sulli (sprzedawał za bezcen majątki swoich wrogów). Wśród walczących o władzę bardzo wzrosła korupcja. Tylko nieliczni zdołali przebić się przez las przekupstw, intryg i walkę wyborczą. Ci, co przegrali nierzadko nie byli w stanie spłacić długów. Rosło więc zadłużenie nobilitas i niezadowolenie tej grupy, która nie miała szansy w legalny sposób objąć jakiegoś urzędu. Najbardziej zadłużeni i zdesperowani nobilowie przystąpili w 63r. pne do spisku Katyliny. Sytuację pogarszały jeszcze powstania niewolników, z których największe, powstanie Spartakusa przypada na lata 73-71 pne. Powstanie doprowadziło do pewnych zmian, które miały na celu poprawę sytuacji niewolników. Kompromis z lat 70-tych złagodził trochę napiętą sytuację. Cofnięto m.in. niektóre reformy Sulli przywracając władzę trybunom ludowym. W wyniku stałego zmniejszania się liczebności chłopstwa, coraz większą rolę zaczął odgrywać plebs miejski nie mający programu i zdolny do rozstrzygania niektórych spraw siłą.
Uzyskanie nadzwyczajnych pełnomocnictw przez Pompejusza
Około 60r. pne najpotężniejszym człowiekiem w Rzymie był Gnejusz Pompejusz. Rozpoczął on swą karierę u boku Sulli, pokonując byłych stronników Mariusza w Hiszpanii. W 67r. pne Pompejusz uzyskał nadzwyczajne pełnomocnictwa do walki z piratami, a rok później zdobył upragnione dowództwo w wojnie z Mitrydatesem pontyjskim. Siły militarne Pontu zostały wyczerpane już w czasie wojny, którą prowadził do 66r. pne Lucjusz Lukullus. Po jego odwołaniu Pompejusz zaczął odnosić szybkie i łatwe zwycięstwa na Wschodzie. Utworzył nowe prowincje i zakończył wojnę w 62r. pne. Następnie wylądował w Brundizjum i wbrew obawom senatu nie poszedł w ślady Sulli rozpuszczając armię.
Pierwszy triumwirat
W Rzymie Pompejusz natknął się na niespodziewane trudności ze strony senatu, który odmawiał zatwierdzenia jego zarządzeń na Wschodzie i utworzenia nowych prowincji, upadła także możliwość nadania ziemi weteranom. Skłoniło go to do pojednania się z dawnym kolegą z okresu konsulatu, Markiem Krassusem. Trzecim partnerem układu był Gajusz Juliusz Cezar będący dopiero kandydatem na konsula. Ich tajna umowa z 60r. pne rozpoczęła tzw. Okres pierwszego triumwiratu. Dzięki temu Cezar miał możliwość osiągnięcia konsulatu na rok 59 pne i zapewnił sobie namiestnictwo w Galii Przedalpejskiej i Dalmacji. Później uzyskał także Galię Narbońską. W 58r. pne Cezar objął namiestnictwo wspomnianych prowincji. Jego zamiarem był podbój Galii, aż po rzekę Ren. Pierwsze lata ciężkich walk zakończyły się w 56r. pne, pozornym podporządkowaniu ich Rzymowi. Zwycięstwo Cezara spowodowało wiele mieszanych uczuć w Rzymie. Napawało ono Rzymian dumą i jednocześnie wywoływało niepokój senatu i Pompejusza. Zwycięski Cezar doprowadził do zjazdu trzech wodzów w Lukce, który umocnił sojusz trzech wodzów. Cezar przedłużył swoje namiestnictwo na 5 lat, a Pompejusz i Krassus zostali konsulami na 55r. pne. Wkrótce nastąpiło zbliżenie Pompejusza z senatem, dzięki czemu uzyskał on prawie dyktatorskie pełnomocnictwa. Krassus natomiast zginął w 53r. pne w wojnie z Partami. Tymczasem w 52r. pne wybuchło w Galii powstanie pod wodzą Wercyngetoryka. Cezarowi groziła utrata całej Galii, wykazał on jednak całkowitą przytomność umysłu i wielką energię. Poprzez działania wojenne Cezar zmusił w 51r. pne Wercyngetoryksa do kapitulacji.
Rywalizacja Cezara i Pompejusza; II wojna domowa (49-45r. pne)
Popiersie Pompejusza Wielkiego, Triumwir i sojusznik Cezara, a później jego przeciwnik w czasie wojny domowej
Cezar miał pod sobą 13 świetnie wyszkolonych i całkowicie mu oddanych legionów. Powodowało to strach senatu, który nie chcąc żadnego kompromisu zażądał od niego rezygnacji z dowództwa i powrotu do Rzymu. Marek Antoniusz i Kwintus Kasjusz złożyli wobec tego weto, ale nie liczono się z ich głosem. W wyniku tego musieli oni uciekać z Rzymu do Cezara. Pogwałcenie nietykalności władzy trybuńskiej stało się dla Cezara oficjalnym powodem do wojny, która była jednocześnie rozgrywką o władzę. Niewątpliwie Pompejusz dążył także do uzyskania dyktatury militarnej, ale starał się to osiągnąć w porozumieniu z senatem. W 49r. pne Cezar przekroczył rzekę Rubikon będącą granicą między Galią i właściwą Italią. Pompejusz także dysponował silną armią, jednak stacjonowała ona w Hiszpanii. Po jego stronie opowiedzieli się także inni namiestnicy prowincji, którzy byli wierni senatowi. Ciesząc się poparciem arystokracji italskiej szybko opanował on Italię i Rzym, ale decydująca rozgrywka czekała go w Hiszpanii i Grecji. Do decydującej bitwy doszło w 48r. pne pod Farsalos w Tesalii. Pompejusz dysponował większą armią od Cezara, a w jego obozie przebywali też najwybitniejsi senatorowie. Zgubiła go jednak nadmierna pewność siebie i brak jednolitego dowództwa. Dzięki swoim zdolnościom i wyszkoleniu swej armii Cezar zwyciężył pod Farsalos. Pompejusz uszedł z pola bitwy do Egiptu, gdzie został podstępnie zamordowany. Wojna trwała jednak nadal. Przeciwnikami Cezara dowodził teraz Kato Młodszy, który zdołał zgromadzić znaczne siły w Afryce. Po zwycięstwie Cezara pod Thapsus w 46r. pne, Kato popełnił samobójstwo stając się symbolem niezłomnego republikanina. W 45r. pne Cezar pokonał synów Pompejusza pod Mundą w Hiszpanii. Dopiero teraz mógł odbyć triumf święcąc wspaniałe zwycięstwo nad Galią. Został on dyktatorem dożywotnim, ale Rzym nie cieszył się długo pokojem. 15 marca 44r. pne Cezar został zamordowany przez zawiązany przeciw niemu spisek. Padł od ciosów w Kurii Pompejusza, a jego zabójcy mieli złudzenia, że przywrócili republikę.
Powstania niewolników
a) Pierwsze powstanie sycylijskie (136-132r. pne) Pierwsze powstania w Italii miały już miejsce na początku II wieku pne, ale pierwsze potężne powstanie wybuchło w 136r. pne na Sycylii. Wśród niewolników przeważali Syryjczycy, których przywódcą został Eunus. Przyjął on imię Antiocha i ogłoszono go królem państwa, którego głównym ośrodkiem było miasto Henna. Działalności powstańców była wyraźnie skierowana przeciwko bogatym. Niszczyli więc dobra wielkich latyfundystów pozwalając prosperować mniejszym rolnikom. Powstanie trwało 4 lata, a Rzymianom dopiero w 132r. pne udało się je stłumić. Wysłali oni na Sycylię armię konsularną pod wodzą Publiusza Rupiliusza, która po długim oblężeniu zdobyła Tauromenium i Hennę. Eunus dostał się do niewoli i został zamęczony w więzieniu. Wielu uczestników powstania stracono.
b) Drugie powstanie sycylijskie (104-101r. pne) Druga fala powstań niewolniczych w państwie rzymskim wybuchła pod koniec II wieku pne. Niewolnicy wykorzystali trudności państwa w czasie najazdu Cymbrów i Teutonów. W 104r. pne w Kampanii koło Kapui wybuchło powstanie niewolników, które zdołano stłumić dość szybko. Jednocześnie na Sycylii wybuchło tzw. drugie powstanie sycylijskie. Jego powodem było uprowadzenie wielu mieszkańców sprzymierzonej z Rzymem Bitynii w Azji Mniejszej i sprzedanie ich w niewolę. Król bityński bowiem, Nikomedes, odmówił udzielenia Rzymowi pomocy, gdy ten walczył z Cymbrami i Teutonami. Wtedy senat uchwalił uwolnienie ludności państw sprzymierzonych, która została zniewolona. Kiedy namiestnik Sycylii zaczął wprowadzać to zarządzenie spotkał go duży opór latyfundystów. Zdesperowani niewolnicy podjęli więc próbę odzyskania wolności poprzez walkę zbrojną. Królem został obwołany Salwiusz, który przyjął imię Tryfona. Na zachodzie natomiast królem został Atenion, który jednak podporządkował się Tryfonowi. Opór powstańców trwał 3 lata i został stłumiony przez konsula Maniusza Akwiliusza. Na przyszłość zakazano niewolnikom z Sycylii noszenia broni.
c) Powstanie Spartakusa (73-71r. pne) Wrzenie wśród niewolników zostało stłumione, ale tylko na jakiś czas. W 73r. pne wybuchło nowe powstanie z niespotykaną dotąd siłą. Było ono największym i najgroźniejszym dla Rzymu ze wszystkich buntów niewolniczych. Powstanie zostało zapoczątkowane przez gladiatorów ze słynnej szkoły Lentusa Batiatusa w Kapui. Gladiator był tam szkolony w posługiwaniu się bronią tylko po to, aby zabić swego brata-gladiatora ku uciesze okrutnej i bezwzględnej publiczności rzymskiej. W szkole mianowicie został zawiązany spisek, który objął niemalże 200 ludzi. Został on w końcu wykryty, ale 78 niewolników zdołało uciec i schronić się na pobliskiej górze Wezuwiusz. Przywódcą i organizatorem buntu był Spartakus, utalentowany przedstawiciel plemienia Traków. W szkole Batiatusa był on nauczycielem fechtunku. Zgromadzeni na Wezuwiuszu niewolnicy wybrali na wodzów Spartakusa, Kriksosa i Ojnomaosa. Grupka powiększała się szybko przyjmując w swe szeregi zarówno niewolników, jak i zrujnowanych chłopów. Góra zamieniła się w twierdzę powstańców, których siła urosła do 10 tysięcy ludzi. W 73r. pne Spartakus pokonał lokalne oddziały rzymskie. Senat wysłał przeciw niemu regularną armię pod wodzą Klaudiusza Grabera. Zagrodziła ona powstańcom jedyne naturalne zejście z Wezuwiusza. Jednak Spartakus wykazując się dużą pomysłowością zaszedł Rzymian od tyłu i rozbił armię Klaudiusza. W ten sposób w rękach powstańców znalazła się cała Kampania, co było dotkliwym ciosem dla rządzącej oligarchii. Nowe wojska wysłane na Spartakusa także poniosły kęskę z wciąż rosnącą armią powstańczą, w której rękach znajdowała się już cała południowa Italia i zagrożony był sam Rzym. Spartakus jednak nie chciał atakować stolicy. Marzył, aby przejść przez Alpy i wprowadzić niewolników do wolnej Galii, Germanii lub Tracji. Plan ten był do zrealizowania, ale projektowi sprzeciwiały się wojska Kriksosa, który chciał pokonać Rzym i pozostać w Italii. Dlatego też jego wojsko odłączyło się od Spartakusa i w wyniku tego fatalnego kroku, zostało w 72r. pne rozbite. Poprzez to Spartakus znalazł się w sytuacji krytycznej. Udało mu się jednak pokonać armie obu konsulów i przedostać się do Galii Przedalpejskiej. Tutaj jednak nastąpił niespodziewany zwrot. Spartakus zrezygnował z przejścia Alp i zdecydował się na powrót do południowej Italii. Jego armia liczyła 60 tysięcy ludzi. Obawiano się, że wojska niewolnicze uderzą na Rzym. W tej sytuacji senat dał specjalne pełnomocnictwa pretorowi Markowi Licyniuszowi Krassusowi, któremu na pomoc przybył z Hiszpanii Pompejusz oraz armia namiestnika Macedonii. W 71r. pne doszło w Apulli do decydującego starcia. Armia niewolnicza mimo niezwykłego męstwa poniosła klęskę, zginął w niej sam Spartakus. Powrotna droga Krassusa wiodła przez via Apia, na której ustawiono 6 tysięcy krzyży z przybitymi doń niewolnikami wziętymi do niewoli. Powstanie Spartakusa wywarło silny wpływ na dalsze losy społeczeństwa rzymskiego. Wykazało, że niewolnicy nie byli w stanie uwolnić się nawet przy tak dużym wysiłku z ich strony. Powstanie stało się także przestrogą dla wielkich latyfundystów, którzy stopniowo zaczęli wprowadzać pewne zmiany mające na celu poprawę sytuacji niewolników.
| 11 celnych komentarzy | Dodaj komentarz |
 Użytkownik | |
Dodano: 2008-06-17 a dlaczego tak sądzisz? moim zdaniem nie przez chrześcijaństwo, a przez nieudolność władców i wiele innych czynników |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2008-08-28 Owszem zgodze się, iż Chrześcijaństwo było czynnikiem, który spowodował upadek Imperium, ale był to czynnik jeden z wielu. Nie można mówić o Chrześcijaństwie jako o "sposobie na destrukcje Imperium". Rzym przechodził szereg przemian, które były nieuchronne, uważam że Chrześcijaństwo należy zaliczyć do owego szeregu. Co do artykułu, uważam że jest bardzo dobry (drobna nieścisłość nie powyżej 600 jugerów lecz 500). Pozdrawiam |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2009-10-14 Na upadek Cesarstwa Rzymskeigo nałożyło się wiele czynników - zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Upadek każdej cywilizacji jest procesem długofalowym, co widać na przykładzie Imperium... Czy ja wiem, czy chrześcijaństwo można uznać za jeden z tych czynników? Przecież z biegiem czasu chrześcijaństwo zaczęło wyznawać coraz więcje Rzymian. |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2009-12-24 Upadek cesarstwa to wg mnie kilka współgrających ze sobą czynników: - od wschodu rozwijające się nowe Państwo Persów (Sasanidzi) - barbarzyńcy nad Renem i Dunajem - w krótkim czasie prawie 64 cezarów (niestabilność władzy najczęściej wybieranej przez legiony) - majątek cesarstwa zgromadzony u właścicieli rosnących latyfundiów, zubożenie klasy średniej i najuboższej To są takie główne przyczyny, oczywiście każdą z nich można rozbudować, uszczegółowić (rosnąca inflacja) ale chyba zgodzicie się, że są to najważniejsze. |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2010-01-08 trzeba też dodać wojny domowe. Przecierz w bitwie pod mursą w wojnie konstancjiusza II i magnezjusza zgineł 50 000 rzymian. Taka armia mogłaby nie jeden atak germański odeprzeć |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2010-10-12 Trochę się zapędziliśmy, artykuł traktował o upadku Republiki a my zaczęliśmy dywagować na temat upadku Imperium Romanum, które nastąpiło znacznie później. Artykuł dobrze napisany, zresztą na temat upadku Republiki i początków Cesarstwa można napisać stosy artykułów. Wyczerpała się formuła rządów Republiki, coraz większe waśnie i podziały w senacie, co więksi konsulowie- bardzo dobrzy dowódcy (i niejednokrotnie politycy) pragnęli większej swobody i władzy. Rzymska władza rozciągała się na coraz większe obszary ówczesngo świata. |
|
Użytkownik | |
Dodano: 2011-03-20 Upadek republiki musiał nastąpić prędzej czy póżniej.W senacie paanowała podajność na przekópstwa i wsółudział w morderstwach,wojna z Jugurtą zresztą przegrana nic dziwnego że plebejusze nienawidzili optymatów,przeciesz to popularzy walczyli o ich prawa.Senat dawno stracił władze a miał ją teraz ten kto dowodził armią.Dziwi mnie to że żaden wielki dowódca(Mariusz Sulla Cynna Antoniusz) nie nażucił silnej władzy. |
 Redaktor | |
Dodano: 2011-03-21 Hmm przyjacielu jeśli mnie pamięć nie myli to Rzymianie zwyciężyli Jugurtę. Fakt niektórzy senatorowie dali się przekupić władcy Numidii, ale Rzymianie i tak pokonali go. Co do Mariusza to usiłował narzucić swą władzę pod przykrywką walki z Sullą, ale przegrał i Sulla został dyktatorem. W sumie zdobycie władzy przez Sullę było korzystne dla Rzymu. Zresztą każdy ustrój ewoluuje z demokracji w tyranię, monarchię czy oligarchię i na odwrót. To istne koło fortuny - świetny przykład dają Syrakuzy. |
|
Redaktor | |
Dodano: 2011-03-21 Zresztą bolek316 jako student historii powinien więcej powiedzieć Ci na ten temat. Ja bardziej interesuję się "anomaliami" historycznymi. |
 Gość | |
Dodano: 2011-04-04 Hmmmm...przyjacielu.Rok 110 wojna z królem Numidii Jugurtą,mówi ci to coś?Dopiero gdy Mariusz objął dowodzenie sytuacja się zmieniła a to był rok 107 przyjacielu....Miałem na myśli działania senatu,przed pierwszym konsulatem Mariusza. |
Gość | |
Dodano: 2011-04-04 Anomalia mówisz....A co z bitwą pod Kannami.Kto dowodził? |
Nasz facebook
Ciekawostka
Ryszard I Lwie Serce
Według niektórych przekazów, mimo bycia królem Anglii przez dekadę, nie potrafił mówić po angielsku ?
Postać historyczna
Podpowiedź: Harcerz, uciekinier z Auschwitz, działacz AK najprawdopodobniej niesłusznie podejrzewany o współpracę z nazistami.
Czytaj biografię
Losowe zdjęcie
