Matura WOS 6. Struktury i konflikty społeczne

Opis wymaganych pojęć

Społeczeństwo jest dużą zbiorowością składającą się z różnych elementów. Struktury społecznej nie tworzą jednostki, ale wiele zbiorowości i grup społecznych powiązanych różnymi relacjami. Temat zaczniemy zatem od znajomości terminu struktura społeczna¹ z podziałem na makrostrukturę i mikrostrukturę. W strukturze społeczeństwa występuje wiele różnic biologicznych, demograficznych czy społecznych. Ludzie mają przecież różną płeć, rasę, wiek, stopień wykształcenia czy różny status materialny. Biorąc je pod uwagę możemy mówić o strukturze klasowej² , demograficznej³ , warstwowej⁴ (stratyfikacyjnej), zawodowej⁵ czy narodowościowej lub religijnej. Skup uwagę na trzech pierwszych. Struktura społeczna istnieje w każdej grupie społecznej, ale w społeczeństwie jest ona szczególnie bogata. Wyliczenie wszystkich elementów, które obejmuje struktura nie jest możliwe, gdyż w miarę rozwoju społeczeństwa przybywają nowe zbiorowości, grupy czy kręgi społeczne. W nauce socjologii przedstawiano różne koncepcje zależności pomiędzy poszczególnymi elementami struktury. Do najbardziej znanych należą koncepcje: funkcjonalno-strukturalna⁶ , dalej koncepcja wprowadzona przez Karola Marksa podziału społeczeństwa na zwalczające się klasy konfliktu społecznego⁷ , koncepcja gradacyjna⁸ i koncepcja interakcyjna ⁹ . Wyliczenie wszystkich elementów, które obejmuje struktura nie jest możliwe, gdyż w miarę rozwoju społeczeństwa przybywają nowe zbiorowości, kręgi społeczne czy też grupy zawodowe. Ważny jest podział współczesnego społeczeństwa na klasy¹⁰ oraz rodzaje ruchliwości społecznej¹¹ - pionowej i poziomej. Zapewne pamiętasz z poprzednio omówionych tematów, że ładem społecznym nazywa się spokój pomiędzy grupami społecznymi, czyli trwały, zgodny z prawem i obyczajami układ stosunków między nimi. Jego podstawą jest współpraca, umiejętność uzgadniania rozbieżnych interesów, consensus i wspólna hierarchia wartości. Gdy tego nie ma dochodzi do konfliktów, które stanowią zakłócenie harmonii współżycia grup społecznych. Tutaj omówimy przyczyny i klasyfikacje konfliktów¹² oraz metody ich rozwiązywania¹³ - negocjacje, mediacje, arbitraż, koncyliacja, facylitacja, postępowanie sądowe.

Matura próbna z listopada 2006 roku - poziom rozszerzony

Zadanie 3. (1 pkt)

Dyplomatyczny sposób rozwiązywania sporów międzynarodowych polegający na tym, że w rokowaniach dyplomatycznych obok stron sporu uczestniczy strona trzecia, której zadaniem jest znalezienie kompromisu to:

Matura próbna z OKE Poznań - styczeń 2009 rok - poziom podstawowy

Zadanie 1. (1 pkt)

Czynnikiem charakteryzującym strukturę demograficzną społeczeństwa jest :

Matura próbna - styczeń 2010 rok - arkusz podstawowy

Zadanie 4. (1 pkt)

Podział społeczeństwa na kobiety i mężczyzn ilustruje jego strukturę :

Matura próbna z Nowinami - styczeń 2013 rok - poziom rozszerzony

Zadanie 2. (1 pkt)

Na podstawie tekstów rozpoznaj typy struktury społecznej i wpisz nazwy we właściwe miejsca tabeli:

Matura z maja 2012 roku - poziom rozszerzony

Zadanie 2. (1 pkt)

Podkreśl alternatywną nazwę uwarstwienia społecznego.

Pokaż odpowiedź

Gdy usystematyzowatyzujesz pojęcia dotyczące struktury społecznej trafienie prawidłowej odpowiedzi nie sprawi kłopotu.

Zadanie 3. (1 pkt)

Podaj nazwy dwóch rodzajów ruchliwości pionowej.

Zadanie 2. (1 pkt)

W zadaniu 2 rozstrzygnij, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe).

Pokaż odpowiedzi

Zapamiętaj, że stratyfikacja społeczna to inaczej uwarstwienie społeczne, oznaczające, że każde społeczeństwo ma system rang. Pewne warstwy są wyższe rangą, inne zaś niższe. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.

Matura z maja 2014 roku - poziom rozszerzony

Zadanie 2. (1 pkt)

Podkreśl szereg zawierający wyłącznie określenia przedstawicieli tzw. klasy średniej współczesnego społeczeństwa polskiego.

Przypisy

1. Struktura społeczna - Struktura społeczna to zbiór elementów tworzących społeczeństwo oraz relacje między nimi. Innymi słowy jest to taki układ ułożenia elementów składowych, aby mogły one wykonywać swoje funkcje uzupełniając się i harmonizując tak, aby grupa jako całość mogła się utrzymać i rozwijać. W socjologii wyodrębnia się 3 typy struktur społecznych: - makrostruktury to duże struktury stanowiące sieć powiązań między mniejszymi strukturami, a przykładami makrostruktur są takie zbiorowości jak naród, klasy, warstwy, zbiorowości terytorialne, wyznaniowe, etniczne itp. - mezostruktury to struktury pośrednie pod względem rozmiarów między makro i mikrostrukturą - mikrostruktury to małe struktury społeczne np. rodzina, grupy rówieśnicze, towarzyskie, pracownicze itp.

2. Struktura klasowa - Struktura klasowa utożsamiana jest najczęściej ze statusem społecznym lub położeniem materialnym. Ze względu na dochody mówi się o: - klasie wyższej (nielicznej, bardzo zamożnej) do której należą głównie przedsiębiorcy zatrudniający wielu pracowników, najwyższa klasa zarządzająca oraz niektórzy ludzie o wyjątkowych kwalifikacjach, - klasie średniej do której należą właściciele małych firm, przedstawiciele wolnych zawodów (lekarze, prawnicy, dziennikarze czy artyści), - klasie niższej - rolnicy prowadzące niewielkie gospodarstwa, pracownicy najemni o niewysokich kwalifikacjach.

3. Struktura demograficzna - Struktura demograficzna to struktura ludności według płci, wieku, miejsca zamieszkania. Struktura ta jest istotna dla opisu społeczeństwa np. znając dane dotyczące wieku możemy powiedzieć, czy mamy do czynienia ze społeczeństwem starzejącym się (wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku produkcyjnym), społeczeństwem dojrzałym (przewaga ludzi w wieku produkcyjnym) czy młodym (gdy jest duża liczba urodzeń). Społeczeństwo możemy też podzielić na ludzi w wieku przedprodukcyjnym (dzieci i młodzież), produkcyjnym (osoby aktywne zawodowo lub bezrobotne czyli kobiety w wieku 18-60 i mężczyźni w wieku 18-65 lat) i poprodukcyjnym (emeryci). Dla potrzeb ekonomii definiuje się też pojęcie wieku mobilnego i niemobilnego. Osoby w wieku mobilnym są zdolne do zmiany stanowiska, miejsca pracy lub ewentualnie do przekwalifikowania się. Według metodologii Głównego Urzędu Statystycznego wiek mobilny definiuje przedział wiekowy obejmujący osoby między 18-44 rokiem życia niezależnie od płci.

4. Struktura warstwowa (stratyfikacyjna) - Struktura warstwowa (stratyfikacyjna) - społeczeństwo dzieli się na warstwy, których cechą wyróżniającą jest sposób życia np. rodzaj wykonywanego zajęcia, sposób korzystania z dóbr kultury. Struktura ta jest wyrazem różnic społecznych. Warstwa społeczna to zbiorowość ludzi, której członkowie uznają, że łączy ich wspólna pozycja społeczna (status społeczny). Dana warstwa wyróżnia się spośród innych majętnością, stylem życia czy wykształceniem. Oczywiście te wyróżniki nie są regułą i pojęcie warstwy ma różne znaczenia. Możemy wyróżnić m.in.: -warstwy o określonych cechach i interesach w obrębie klas społecznych, -warstwy wyodrębnione ze względu na miejsce i rolę w społeczeństwie np. inteligencja, -warstwy, które łączą wspólne obyczaje i żyją w podobnych warunkach np. chłopi. Czasami zatem trudno powiedzieć, czy to klasa, czy warstwa społeczna, ale warto zapamiętać, że również część klasy można nazwać warstwą społeczną..

5. Struktura zawodowa - Struktura zawodowa we współczesnych społeczeństwach jest odbiciem prestiżu poszczególnych zawodów. O społecznym uznaniu dla danego zawodu nie zawsze decydują zarobki, ale np. wysokie kwalifikacje (profesorowie uczelni), tradycje (nauczyciele) czy społeczna przydatność (strażacy). W strukturze tej zaszły w Polsce duże zmiany spowodowane wzrostem zatrudnienia w usługach, a zmniejszeniem zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle oraz powstawaniem nowych zawodów np. maklerów.

6. Koncepcja funkcjonalno-strukturalna - Koncepcja funkcjonalno-strukturalna zakłada, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, a występujący między nimi system zależności oparty jest na harmonii, równowadze i ładzie społecznym. W tym ujęciu zmiana społeczna stanowi zjawisko niepożądane. Zwolennikiem tej teorii był m.in. August Comte, który uważał za możliwe funkcjonowanie i rozwój zbiorowości składającej się z wzajemnie zależnych elementów.

7. Koncepcja konfliktowej struktury społecznej - Koncepcja konfliktowej (dychotomicznej) struktury społecznej - zakłada podział społeczeństwa na przeciwstawne grupy np. posiadających i nieposiadających, pracujących i niepracujących, rządzących i rządzonych. Do zwolenników koncepcji konfliktowej struktury społecznej należał niemiecki filozof, ekonomista i działacz polityczny - Karol Marks (1818-1883). Według niego społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się klas społecznych, a konflikt klasowy jest czynnikiem zmian społecznych.

8. Koncepcja gradacyjna - Koncepcja gradacyjna zakłada podział społeczeństwa ze względu na pewną wspólną cechę stanowiącą kryterium podziału. Zwolennikiem tej koncepcji był Max Weber, który przyjmował, że taki podział prowadzi do pojmowania społeczeństwa jako układu warstw społecznych rozmieszczonych jedna pod drugą.

9. Koncepcja interakcyjna - Koncepcja interakcyjna - jej zwolennik np. socjolog amerykański Herbert Blumer (1900-1987) odrzucał samo pojęcie struktury społecznej jako układu elementów składających się na całość, uważając że w życiu społecznym najważniejsze są interakcje, jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działania. W tym znaczeniu strukturę społeczną stanowi układ porozumień i uzgodnień między jednostkami.

10. Podział społeczeństwa na klasy - Czasami trudno rozróżnić, czy to klasa czy też warstwa społeczna. W społeczeństwach występują nierówności społeczne, które polegają na różnicach poszczególnych grup społecznych w dostępie do pewnych dóbr. Prawdopodobieństwo uzyskania dóbr przez jednostkę (np. dóbr materialnych, wykształcenia czy władzy) to szanse życiowe. Dostępność poszczególnych grup społecznych do tych dóbr nazywane jest stratyfikacją społeczną. Jej efektem jest podział społeczeństwa na klasy i warstwy społeczne. Karol Marks uważał, że klasy społeczne są wytworem określonych stosunków społecznych. W jego ujęciu społeczeństwo jest podzielone na dwie klasy: posiadających środki produkcji i nieposiadających. Klasy te zwalczają się aż do momentu powstania społeczeństwa bezklasowego. Inną koncepcję miał Max Weber, mówiąc o warstwach społecznych jako zespołach ludzi o różnych szansach życiowych był zwolennikiem zmian nie drogą rewolucyjną, ale w wyniku ewolucji. Klasą społeczną możemy nazwać wielką zbiorowość wyodrębnioną w społeczeństwie ze względu na status społeczny lub położenie majątkowe. Mówiliśmy już o podziale na klasę wyższą, średnią i niższą. Klasa wyższa jest nieliczna, to osoby zamożne na tyle, że mogłyby żyć ze zgromadzonego kapitału. Najliczniejsza - klasa średnia jest niejednorodna. Tak zwana wyższa klasa średnia jest na tyle zamożna, że prowadzi styl życia zbliżony do klasy wyższej, ale już przedstawiciele tzw. niższej klasy średniej to osoby mniej zamożne, które mogą swój status łatwo utracić. W klasie niższej możemy natomiast mówić o osobach wykluczonych lub należących do podklasy - to osoby żyjące na marginesie społeczeństwa (bezdomni, alkoholicy), których status jest gorszy od innych przedstawicieli klasy niższej.

11. Ruchliwość społeczna - Mówimy o niej kiedy dochodzi do zmiany pozycji społecznej (czyli miejsca w hierarchii społecznej) przez jednostkę lub grupę. Wyróżnia się ruchliwość społeczną: -pionową, która występuje gdy mamy do czynienia z przejściem jednostki z jednej klasy lub warstwy społecznej do drugiej, co może stanowić dla niej awans społeczny czyli uzyskanie wyższej pozycji w hierarchii społecznej lub degradację społeczną czyli spadek w hierarchii społecznej, -poziomą, czyli przemieszczanie się jednostek lub grup w terenie i tutaj mamy migrację wewnętrzną (przemieszczanie się w obrębie kraju np. ze wsi do miasta) i migrację zewnętrzną (emigrację i imigrację). Poza tym podziałem możemy mówić o ruchliwości jednostek lub większych grup i wtedy wyróżnimy ruchliwość indywidualną i zbiorową. Osobno można również wyróżnić ruchliwość międzypokoleniową (awans lub degradacja kolejnych pokoleń rodziny) oraz o ruchliwości wewnątrzpokoleniowej (zmiana pozycji społecznej jednostki w toku jej życia).

12. Klasyfikacja konfliktów społecznych - Konflikt społeczny to zakłócenie harmonii współżycia grup społecznych, wynikające ze sprzecznych wartości, celów i interesów. Konflikty mogą wynikać z różnych przyczyn. Mogą to być: - dysproporcje rozwojowe pomiędzy wysoko i słabo rozwiniętymi zbiorowościami lub regionami np. pomiędzy bogatą północną, a biedniejszą południową częścią Włoch, - brak równowagi rynkowej - wzrost popytu na towary i usługi przy niskiej podaży powoduje wzrost cen - tutaj warto też podać pojęcie deprywacji tj. rozbieżności między aktualnym dostępem ludzi do pożądanych dóbr, a przekonaniem iż dostęp ten został im niesłusznie ograniczony. Konflikty wybuchają najczęściej tam, gdzie po dłuższym okresie rozwoju następuje gwałtowny regres powodujący ostrą blokadę zaspokajania potrzeb, - źle funkcjonujący system informacji, bo gdy brakuje rzetelnej informacji pojawiają się domysły np. różne manifestacje i konflikty dotyczące wyjaśnienia przyczyn katastrofy smoleńskiej, - sprzeczności pomiędzy wartościami np. różnice światopoglądowe powodujące niemożność porozumienia w sprawie eutanazji. Konflikty możemy podzielić na różne rodzaje: -kulturowe dotyczące np. preferowania danego rodzaju muzyki, -dotyczące wartości czy religii - tu np dotyczący aborcji - ekonomiczne - najbardziej powszechne dotyczące zaburzeń funkcjonowania gospodarki czy dysproporcji w rozwoju np. strajki pracownicze z powodu zwolnień grupowych, - klasowo-warstwowe - pomiędzy różnymi klasami lub warstwami społecznymi -rodzinne i małżeńskie. Ze względu na zasięg wyróżniamy konflikty: wewnętrzne, interpersonalne, międzygrupowe, międzynarodowe czy globalne. Konflikty mogą być również konstruktywne, które rozwiązuje się na drodze kompromisu czy ustępstw lub wspólnego dążenia do pomnożenia brakującego dobra, ale też mogą być destrukcyjne, polegające na zniszczeniu jednej a nawet obu stron.

13. Sposoby rozwiązywania konfliktów - Konflikty mogą być rozwiązywane różnymi sposobami. Do sposobów rozwiązywania konfliktów należą: a) negocjacje, czyli dobrowolne rozmowy podjęte przez strony konfliktu, które ze względu na styl prowadzenia można podzielić na twarde (zgodne z dewizą ,,zwycięstwo za wszelką cenę', gdy negocjator żąda jednostronnych ustępstw i wywiera presję) oraz negocjacje miękkie (ustępstwa wobec drugiej strony, poszukiwanie rozwiązań, które mogą uzyskać akceptację drugiej strony w celu zachowania dobrych stosunków z partnerem), b) mediacje, czyli pośredniczenie osoby trzeciej (mediatora) w sporze celem doprowadzenia do ugody pomiędzy stronami konfliktu, c) arbitraż, ma miejsce wtedy gdy uczestnicy sporu zwracają się z wnioskiem o rozstrzygnięcie konfliktu do specjalnie upoważnionej osoby lub instytucji (arbitra) i zobowiązują się podporządkować jego decyzji, d)rozstrzygnięcie sporu przez sąd - gdy jedna ze stron nie wyraża zgody na podjęcie negocjacji czy mediacji. I jeszcze dwa pojęcia z tego zakresu: koncyliacja to metoda pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, która różni się od mediacji tym, że powołuje się komisję , która sama bez udziału stron opracowuje projekt załatwienia sporu, a strony mogą tę propozycję przyjąć lub odrzucić lub dalej negocjować. Pojęcie facylitacja to metoda rozstrzygania konfliktów powstających w sytuacji sprzeczności interesów wielu stron, a uczestnicy sporu mają problemy z zachowaniem zasad to facylitator nie tylko pomaga w rozwiązaniu sporu przez strony, ale ma za zadanie pilnować by nie doszło do eskalacji konfliktu.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz