Jan bez Ziemi

Jan bez Ziemi władający Anglią w latach 1199-1216, w powszechnej opinii uważany jest za władcę nieudolnego, który w swych posunięciach politycznych przyczynił się do utraty wszystkich posiadłości Plantagenetów we Francji. Większość zapomina jednak, że to jego Wielka Karta Swobód stała się podstawą przyszłego ustroju konstytucyjnego Anglii, a jego zarządzenia administracyjne przyczyniły się do wzmocnienia państwa angielskiego.

Rodzice Jana bez Ziemi - Henryk II i Eleonora.

Jan bez Ziemi urodził się w 1167 roku jako syn potężnego Henryka II i pięknej Eleonory Akwitańskiej. Od najmłodszych lat był ulubieńcem ojca, tym bardziej, że niezależna Eleonora nastawiała innych braci Jana przeciwko ojcu. Przydomek "bez Ziemi" nadał mu sam król Henryk, bowiem w chwili narodzin Jana, wszystkie rozległe posiadłości Plantagenetów w Europie zostały już rozdzielone pomiędzy starszych braci Jana. Henryk starał się zrekompensować to młodemu królewiczowi, aranżując małżeństwo Jana z córką hrabiego Sabaudii, ale sprzeciwili się temu starsi bracia niedoszłego pana młodego. W latach 70. XII stulecia Jan został z nadania króla earlem Gloucester, a następnie zwierzchnikiem administracji angielskiej w Irlandii. Pomimo tego, Jan nie okazał wdzięczności, i w 1189 roku wespół z Ryszardem Lwie Serce zbuntował się przeciwko ojcu.

W 1189 roku Jan otrzymał z rąk nowego króla angielskiego, Ryszarda, hrabstwo Mortain w Bretanii, kilka mniejszych posiadłości na terenie Anglii. W 1190 roku król wymusił na Janie złożenie przysięgi, że podczas jego nieobecności na Wyspie, Jan nie będzie wzniecał buntu przeciwko niemu (Ryszard wyruszał bowiem na krucjatę). Przezornie mianował też swym następcą bratanka Artura I (zm. 1203), hrabiego Bretanii, bowiem sam nie posiadał żadnego potomstwa. Na czele państwa stać miał kanclerz Wilhelm Longchamp. Urażony tą decyzją Jan wkrótce powrócił do Anglii, i stanął na czele opozycji. Gdy do jego uszu doszła wieść o uwięzieniu Ryszarda (1193), Jan porozumiał się z władcą francuskim, Filipem II Augustem , który zobowiązał się wspomóc Jana w zdobyciu tronu angielskiego. Ku jego niemiłemu zaskoczeniu, próbę przejęcia władzy w kraju udaremniła jego matka, Eleonora, i możni wierni sławnemu królowi Ryszardowi . Pomimo oporu w Anglii, Jan dokładał wszelkich starań aby przeszkodzić w gromadzeniu okupu za swego królewskiego brata. Jednak w 1194 roku Ryszard powrócił do Anglii. Rozgniewany krzyżowiec, pozbawił brata wszystkich posiadłości i wygnał go z królestwa. Być może za sprawą Eleonory Akwitańskiej, Ryszard wkrótce zmienił swą decyzję, i w 1195 roku oddał Janowi wszystkie jego dotychczasowe ziemie i tytuły. Równocześnie uznał brata swym następcą, a młodego Artura z Bretanii oddał pod opiekę króla francuskiego.

13-wieczna rycina przedstawiająca Henryka II z potomstwem.

W kwietniu 1199 roku Ryszard wyzionął ducha, a Jan otrzymał tak upragnioną koronę angielską. Pierwszym krokiem nowego władcy było pozbycie się groźnego pretendenta do korony, Artura Bretańskiego, którego władzę uznały hrabstwa Maine i Anjou, wspieranego dodatkowo przez króla Filipa Augusta . W 1200 roku Jan zdołał porozumieć się z królem Filipem, który w zamian za odstąpienie od wspierania Artura, miał otrzymać nadania ziemskie z domeny Plantagenetów. Wówczas dwa zbuntowane hrabstwa uznały władzę Jana bez Ziemi. Dzięki temu, Jan mógł objąć władzę nad wszystkimi ziemiami podległymi swej dynastii. W 1200 roku Jan poślubił Izabelę z Angouleme z hrabstwa Poitou (sobie podległego), która została wcześniej przyrzeczona jednemu z Lusignan'ów, którzy zawiedzeni tym niecnym złamaniem przyrzeczenia, zwrócili się z prośbą o pomoc do króla Filipa. Stało się to bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny angielsko-francuskiej w 1202 roku. Wprawdzie Jan zdołał wyeliminować Artura z Bretanii (młodzieniec został skrytobojczo zamordowany), który kolejny raz zyskał poparcie Filipa II , to w toku konfliktu, Jan utracił wszystkie posiadłości angielskie w Francji poza Gaskonią. Przez kolejne kilka lat Jan zajęty był przygotowaniami do kolejnej wojny z Kapetyngiem. Znacznie podniósł podatki w królestwie, bezwzględnie przestrzegał egzekwowania swoich praw, zwłaszcza związanych z kwestiami finansowymi, co wywołało opór wśród jego poddanych. Właśnie to postępowanie stało się przyczynkiem do powstania tak znanej nam współcześnie legendy Robin Hooda, grasującego po lasach Sherwoodu, i wymierzającego sprawiedliwość, niesprawiedliwym królewskim urzędnikom.

Co gorsza, król angielski w 1206 roku popadł w ostry konflikt z papieżem Innocentym III (1198-1216). Król Jan pragnął osadzić na opustoszałym stolcu arcybiskupstwa Canterbury swojego stronnika, co nie spodobało się potężnemu papieżowi, dążącemu ku ugruntowaniu przewagi papiestwa w Europie. Mianował on arcybiskupem Stefana Langtona, a gdy Jan nie uznał tego wyboru, w 1208 roku Innocenty rzucił na Jana ekskomunikę. Wyalienowany Jan, został w końcu zmuszony do zawarcia kompromisu z papieżem i uznał Langtona arcybiskupem (1212). Co więcej w 1213 roku uznał Anglię za lenno papieskie, dzięki czemu uzyskał zdjęcie ekskomuniki, a później także wsparcie w konflikcie króla z baronami angielskimi.

W międzyczasie, Jan nadal przygotowywał się do decydującej wojny z Francuzami. Zdołał zbudować koalicję antyfrancuską, złożoną z hrabiego flandryjskiego Ferranda i cesarza Ottona IV. Sojusznicy mieli uderzyć na Filipa Augusta z dwóch stron - Anglicy od strony południowej z Gujenny, a cesarz i hrabia - od północnego wschodu. Początkowo wojska Jana odnosiły sukcesy, ale 27 lipca 1214 wojska koalicji zostały rozgromione przez króla francuskiego, w bitwie pod Bouvines. Nieudana kampania wiązała się z ogromnymi kosztami, które Jan zmuszony był uregulować. Nałożył wówczas kolejne podatki, co wywołało powszechne protesty wśród wszystkich warstw feudalnego społeczeństwa angielskiego. Co więcej, Jan wbrew prawom, zajmował wszelkiego rodzaju majątki ziemskie, i skazywał na śmierć swoich oponentów. Niezadowolenie przekształciło się wkrótce w wojnę domową.

Oryginał 'Wielkiej Karty Swobód' podpisanej w 1215 roku przez Jana bez Ziemii.

15 czerwca 1215 roku Jan bez Ziemi został zmuszony do złożenia podpisu pod Wielką Kartą Swobód, dokumentu królewskiego, będącego niejako formą umowy pomiędzy władcą Anglii a jego poddanymi. W wyniku tego powstała Rada królewska, mająca prawo do wypowiadania posłuszeństwa monarsze, w przypadku gdy ten łamał prawa. Dokument także pozwalał możnym angielskim na dziedziczenie dotychczasowych lenn, zabraniał więzienia przedstawicieli szlachty bez uprzedniego wyroku sądowego oraz zabraniał nakładanie dodatkowych podatków bez zgody Rady Królestwa. Wielka Karta Swobód wprowadzała samorząd miejski, jednolity system miar i wag oraz zezwalała na swobodę prowadzenie handlu na terenie królestwa. Choć kolejni władcy angielscy robili wszystko, aby podważyć znaczenie Wielkiej Karty Swobód, stała się ona zalążkiem przyszłego parlamentaryzmu brytyjskiego. Jan bez Ziemi wkrótce pokusił się o próbę podważenia ustaleń zawartych w Magna Karcie, co wywołało kolejny bunt baronów. W czasie jego trwania Jan zmarł (X 1216). Nielubiany przez ówczesnych Anglików król, został pochowany w katedrze w Worcester. Jego następcą został Henryk III, najmłodszy syn Jana bez Ziemi.

Bibliografia:

• 1. J. Baszkiewicz, Historia Francji, wyd. 4, Wrocław 1999.
• 2. Handelsman M., Średniowiecze polskie i powszechne. Wybór pism, Warszawa 1966.

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz