Matura 16. Monarchia wczesnopiastowska

2017-09-29 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

Z tego tematu powinieneś opanować genezę kryzysu państwa polskiego po śmierci Bolesława Chrobrego, znając mapę znać straty terytorialne Polski w okresie kryzysu oraz ziemie odzyskane przez Kazimierza Odnowiciela oraz zmiany terytorialne Polski na przełomie XI i XII wieku, rozpoznawać kolejnych władców, wymienić kolejnych królów wczesnopiastowskich; zwróć szczególną uwagę na spór Śmiałego z biskupem Stanisławem oraz zapoznaj się z zasadą senioratu - szczególnie uprawnienia seniora i w oparciu o mapę podział ziem polskich na dzielnice. Dobrze gdybyś do każdego władcy zapamiętał jedno ważne wydarzenie.

Opis wymaganych pojęć

Polska za panowania Bolesława Śmiałego

Na początku tematu poznasz panowanie drugiego króla Polski Mieszka II ¹ (1025-1034) - koronacja w 1025 roku (a więc w tym samym roku co Chrobry) - jednak jego rozległe państwo było słabe wewnętrznie, miał problem z bratem Bezprymem oraz wrogość sąsiadów. Poparcie dla opozycji w Niemczech spowodowały wspólny niemiecko-ruski najazd w 1031 roku i utratę Grodów Czerwieńskich, Moraw, Słowacji, Łużyc i Milska oraz władzy na rzecz Bezpryma² , po ucieczce do Czech Mieszko na krótko powraca do władzy, ale umiera już w 1034 roku. Możni korzystając z małoletniości jego syna Kazimierza doprowadzają do wygnania jego i jego matki Rychezy. Następuje okres anarchii (1034-1039) - przeciw możnym i Kościołowi zbuntowali się chłopi w Wielkopolsce-bunt ludowy (reakcja pogańska). Postępują separatyzmy plemienne-odrywa się Pomorze i Mazowsze-gdzie władzę przejmuje Masław. W 1039 roku najeżdża ziemie polskie czeski Książę Brzetysław I-pustoszy on Wielkopolskę i zagarnia Śląsk-tak więc w 14 lat po śmierci Chrobrego państwo polskie składa się z Małopolski i zrujnowanej Wielkopolski. Z pomocą Niemiec powraca do kraju Kazimierz I Odnowiciel³ (1039-1058) (Niemcy chcą stworzyć przeciwwagę dla Czech i stłumić bunt ludowy). Siedzibą tego władcy jest Kraków - stąd prowadzi boje o Mazowsze, które przyłącza, następnie Pomorze Gdańskie oraz po wojnie z Czechami w wyniku sądu cesarskiego Śląsk za płacenie Czechom trybutu. Panowanie jego syna Bolesława II Śmiałego⁴ (1058-1079)-przypadło na okres konfliktu papiestwa z cesarstwem. Władca Polski znalazł się obozie propapieskim - dzięki czemu odbudował biskupstwa, odtworzył arcybiskupstwo w Gnieźnie i w 1076 roku koronował się na króla. Walcząc na Rusi przyłącza Grody Czerwieńskie-wtedy wykrywa spisek, w który zamieszany jest biskup krakowski Stanisław i każe go śmiercią-wobec buntu możnych ucieka w 1079 roku z kraju na Węgry, gdzie umiera w 1081 roku. Możni wysuwają do władzy jego młodszego brata Władysława Hermana ⁵ (1079-1102). Polska przechodzi do obozu procesarskiego - co oznacza rezygnację z korony i arcybiskupstwa. Wśród możnych wszechwładny jest wojewoda Sieciech, którego rządy powstrzymali dorastający synowie Władysława: Zbigniew i Bolesław. Oni też wymogli na ojcu podział kraju w 1097 roku - Władysław zatrzymał Mazowsze i Pomorze Gdańskie, Zbigniew otrzymał Wielkopolskę i Kujawy, a Bolesław Małopolskę i Śląsk - jednak Władysław umiera już w 1102 roku i wtedy Zbigniew przejmuje jego ziemie. Naprzeciw siebie stanęło dwóch młodych Piastów do bratobójczej wojny, z której zwycięsko wychodzi młodszy Bolesław III Krzywousty⁶ (1102-11238), a pokonany Zbigniew ucieka do Niemiec. Pod pretekstem pomocy Zbigniewowi najeżdża nasz kraj w 1109 roku cesarz Henryk V - Krzywousty powierza obronę kraju grodom nadodrzańskim (obrona Głogowa, bitwa na Psim Polu) i odpiera najazd. Pozwala na powrót brata, który jednak uwięziony i oślepiony umiera. Odpierając najazdy Pomorzan Bolesław systematycznie poodbija całe Pomorze i Ziemię Lubuską. Zakłada nowe biskupstwa w Kamieniu, Włocławku i Lubuszu. Chcąc niezależności polskiego Kościoła na zjeździe w 1135 roku w Merseburgu składa cesarzowi Lotarowi III hołd lenny z Pomorza Zachodniego za zgodę na arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Za panowania Bolesława pisze pierwszy polski kronikarz Gall Anonim. Przed śmiercią w 1138 roku wprowadza Krzywousty jako testament (statut) - zasadę senioratu (najstarszy w rodzie - senior - miał władzę zwierzchnią w państwie: prowadził politykę zagraniczną, dowodził na wojnie, miał załogi wojska w głównych grodach, prawo inwestytury, niepodzielną dzielnicę senioralna (z Gnieznem i Krakowem) oraz zwierzchnictwo nad lennami; młodsi książęta - juniorzy - posiadali swoje dziedziczne dzielnice). Wprowadzenie tej zasady w 1138 roku oznacza koniec monarchii wczesnopiastowskiej, a początek rozbicia dzielnicowego w Polsce. Zmieniała się też organizacja państwa patrymonialnego Piastów. Wzrosło znaczenie feudałów, powstały główne urzędy: wojewody⁷ , komornika⁸ , cześnika⁹ , stolnika¹⁰ i kanclerza¹¹ , w terenie najważniejszym urzędnikiem był kasztelan¹² - administrator okręgu kasztelańskiego. Rośnie rola rycerstwa i duchowieństwa - pojawiają się pierwsze zakony na ziemiach polskich ¹³ ).

Wymagane daty

1006r. - powstanie pierwszego zakonu mniszego - benedyktynów na ziemiach polskich
1025r.- koronacja Mieszka II
1031r .- najazd niemiecko-ruski na Polskę.
1039r. - najazd czeskiego księcia Brzetysława I.
1054r. - zjazd w Kwiedlinburgu
1076r. - koronacja Bolesława II Śmiałego.
1079 - ucieczka Bolesława II Śmiałego z Polski
1109r.- najazd cesarza Henryka V na Polskę.
1135r.- zjazd Bolesława III i Lotara III w Merseburgu.
1138r.- statut Krzywoustego-zasada senioratu-koniec monarchii wczesnopiastowskiej

Przypisy

1. Mieszko II Lambert - Syn Bolesława I Chrobrego i jego trzeciej żony Emnildy, król Polski w latach 1025 - 1034. Dostał w spadku po ojcu państwo polskie, oraz bardzo napięte stosunki z sąsiadami, pamiętającymi o twardej i często bezwzględnej polityce zagranicznej Chrobrego. Podczas swoich rządów zdążył wygnać z kraju swoich dwóch braci, a także zorganizować wyprawy na Saksonię. Do 1031 roku, udawało mu się odpierać ataki niemiecko- czeskie, jednak wtedy do walki dołączył jego brat Bezprym, popierany przez Konrada II i Ruś. Mieszko musiał uciekać z kraju. Zbiegł do Czech, gdzie został pojmany i wykastrowany na polecenie księcia czeskiego Oldrzycha. W tym czasie na krótko rządy przejął jego brat Bezprym, po niecałym roku skrytobójczo zamordowany przez swoich ludzi. Mieszko II wrócił do kraju, jednak musiał uznać zwierzchnictwo cesarza. Nie długo cieszył się odzyskaniem swojego tronu - zmarł w 1034 roku. Po jego śmierci rozpoczęła się walka o panowanie w Polsce.

2. Bezprym -Według relacji kronikarzy najstarszy syn Bolesława I Chrobrego. Był on przez krótki okres czasu - ok. 1031 - 1032 r. księciem Polski. Bardzo niewiele wiemy o jego panowaniu na terenie państwa polskiego. Chociaż był pierwszym synem, został prawdopodobnie przeznaczony do stanu duchownego. Nie godząc się na to, zorganizował spisek mający na celu obalenie Mieszka II, najpierw ze swoim młodszym bratem Ottonem, później z cesarzem Konradem II. Podczas chwilowego objęcia władzy, odesłał insygnia królewskie cesarzowi, co oznaczało, że oddaje państwo pod jego zwierzchnictwo. Krótkie rządy Bezpryma naznaczone były licznymi krwawymi prześladowaniami poddanych, co zaowocowało zamordowaniem władcy w niecały rok po objęciu rządów. M.in. panowanie Bezpryma dało początek tzw. Reakcji pogańskiej na terenie Polski.

3. Kazimierz I Odnowiciel - Syn króla Polski Mieszka II i jego żony Rychezy, książę w latach 1034 - 1058. Kazimierz objął tron kiedy kraj pogrążył się w chaosie. Reakcje pogańskie, wojny domowe oraz separatystyczne dążenia różnych plemion zamieszkałych na terenie królestwa polskiego doprowadziły do ucieczki Kazimierza w 1037 roku. Ucieczkę polskiego księcia wykorzystał czeski władca Brzetysław, który najechał Wielkopolskę, zagarnął Śląsk, zagrabił wiele skarbów, a także wywiózł relikwie św. Wojciecha do Czech. W tym czasie Kazimierz przebywał przez krótki czas na Węgrzech, a następnie udał się do Niemiec, gdzie uzyskał wsparcie u cesarza Henryka III z którego wojskiem wkroczył na ziemie polskie. Książę odzyskał wszystkie utracone ziemie oprócz Pomorza. Co się tyczy Śląska, podczas zjazdu w Kwedlinburgu w 1054 roku, z rozkazu cesarza udało mu się z powrotem przyłączyć ziemię śląską do Polski, jednak książę polski musiał płacić co rok na rzecz Czech wysoki trybut pieniężny. Najcięższe walki toczyły się o Mazowsze, gdzie władzę zagarnął Miecław cześnik na dworze Mieszka II. Kazimierz ponownie przyłączył Mazowsze do swojego królestwa dzięki pomocy księcia Rusi kijowskiej Jarosława Mądrego. Sojusz obu królestw przypieczętowało małżeństwo Kazimierza i siostry Jarosława - Dobroniegi.

4. Bolesław II Śmiały - Syn władcy polskiego Kazimierza I Odnowiciela i jego żony Dobroniegi. Panował w latach 1058 - 1079. Jego przydomek wziął się od sposobu panowania oraz polityki zagranicznej jaką prowadził w przeciwieństwie do swojego rozważnego ojca, Bolesława cechowała gwałtowność i upór. Już na początku swoich rządów odmówił Czechom płacenia trybutu. Dwa razy najechał na Kijów, ponadto intensywnie ingerował w sprawy dynastyczne swoich sąsiadów. Przez ostatnie trzy lata swojego panowania był królem - zawdzięczał to przywróceniu arcybiskupstwa gnieźnieńskiego (gdzie został koronowany w1076 roku) przez papieża Grzegorza VII, którego Bolesław poparł w sporze z Henrykiem IV. Z biegiem czasu w królestwie polskim rosła w siłę opozycja na czele z młodszym bratem Bolesława - Władysławem Hermanem oraz biskupem krakowskim Stanisławem. Bolesław chcąc jak najmocniej osłabić swoich przeciwników, oskarżył biskupa Stanisława o zdradę a następnie skazał na śmierć. Wywołało to skutek odwrotny od zamierzonego - zamiast zastraszyć oponentów, śmierć biskupa przyczyniła się do zbiorowego buntu. Król Polski zbiegł na Węgry, gdzie niedługo później zmarł.

5. Władysław I Herman - Syn władcy polskiego Kazimierza I Odnowiciela i jego żony Dobroniegi. Panował w latach 1079 - 1102. Jego polityk a była w duzej mierze polityką ugody. Za jego panowania ociepliły się stosunki polityczne z Czechami - ponownie zaczęto wypłacać trybut za Śląsk, ponadto Herman pojął za żonę księżniczkę czeską Judytę. Władysław w przeciwieństwie do brata poparł cesarza Henryka IV, co znalazło potwierdzenie w kolejnym małżeństwie - po śmierci Judyty, Władysław poślubił siostrę Henryka IV, Judytę Marię. Duże znaczenie w rządach Władysława, miał palatyn Sieciech. Przypisuje się mu niekiedy to, że tak naprawdę to on rządził Polską za milczącym przyzwoleniem Hermana. Podobnie jak u swojego poprzednika, za panowania Hermana do głosu doszła opozycja na czele z jego najstarszym nieślubnym synem Zbigniewem. Wkrótce Władysław musiał ustąpić. Wygnał z kraju Sieciecha, a ziemie podzielił między Zbigniewa a młodszego Bolesława, syna z małżeństwa z Judytą Czeszką.

6. Bolesław III Krzywousty - Syn Władysława Hermana i Judyty Czeskiej, władca państwa polskiego w latach 1102 - 1138. To dzięki Bolesławowi, możemy dziś czytać najsłynniejszą kronikę o wczesnych dziejach polskich - kronikę Galla Anonima, którego książę gościł na swoim dworze i zlecił mu spisanie historii swojego rodu. Na początku swojego panowania, Bolesław postanowił odsunąć swojego starszego brata od władzy i wygnał go z kraju. Zbigniew poprosił o wsparcie niemieckiego króla Henryka V. W 1109 roku, Zbigniew wspierany przez oddziały niemieckie oraz czeskie, wkroczył na teren królestwa Bolesława, jednak poniósł tam klęskę. W zamian za napaść na Polskę, Bolesław kazał oślepić swojego brata, pomimo iż, wcześniej obiecał, że będzie mógł bezpiecznie powrócić do Polski. Od tego czasu Bolesław, samodzielnie sprawował rządy. Za jego panowania trwały walki o Pomorze, w których Bolesław zwyciężył książąt pomorskich i doprowadził do chrystianizacji tamtych ziem. Krzywousty nie chciał aby po jego śmierci nastąpiły walki o władzę między jego synami, podobnie jak było to w przypadku jego i jego starszego brata. Dlatego też ustanowił testament, który dzieli państwo polskie na dzielnice. Każdy z jego synów otrzymał swoją ziemię: Bolesław IV Kędzierzawy objął Mazowsze, Mieszko III Stary Wielkopolskę, Ziemię Sandomierską Henryk I Sandomierski, Śląsk Władysław II Wygnaniec. Krzywousty miał jeszcze dwóch synów - Kazimierza II Sprawiedliwego oraz jego starszego brata - również Kazimierza, ale nie zostali oni wpisani do testamentu, zapewne z uwagi na swój młody wiek, lub narodziny po śmierci ojca. Oprócz podziału na dzielnice, testament zakładał istnienie tzw. Dzielnicy senioralnej z siedzibą w Krakowie. Miała ona należeć do najstarszego ze wszystkich Piastów, który obejmował władzę zwierzchnią nad całą Polską. Ponadto według zasady pryncypatu, władca dzielnicy senioralnej mógł prowadzić politykę zagraniczną, obsadzać najważniejsze urzędy oraz musiał utrzymywać wojska w głównych ośrodkach w każdej z dzielnic.

7. Wojewoda - Urzędnik, który w średniowiecznej Polsce mógł sprawować władzę nad sądami i wojskiem w imieniu panującego władcy. Był to jeden z najważniejszych urzędów. Wojewodą zostawało się z nominacji króla, najczęściej była to służba dożywotnia.

8. Komornik - Urzędnik państwowy w średniowiecznej Polsce, którego głównym zadaniem było zarządanie dworem władcy oraz piecza nad skarbem państwa.

9. Cześnik - Urzędnik ziemski w średniowiecznej Polsce, którego głównym zadaniem było dbanie o zaopatrzenie piwnic królewskich.

10. Stolnik - Urzędnik ziemski w średniowiecznej Polsce, którego główny zadaniem było dbanie o stoły na zamkach oraz kierownictwo nad podawaniem potraw.

11. Kanclerz - Urzędnik państwowy w średniowiecznej Polsce, którego głównym zadaniem był nadzór nad kancelarią władcy. Zajmował się również sprawami polityki zagranicznej i państwowej. Był mianowany przez władcę. Najczęściej była to osoba duchowna.

12. Kasztelan - Urzędnik ziemski w średniowiecznej Polsce, którego głównym zadaniem było czuwanie nad sprawami gospodarczymi w kraju (m.in. pobieranie danin) a także wymierzanie kar przestępcom.

13. Opactwa Benedyktyńskie - Zakon założony we wczesnym średniowieczu, przez św. Benedykta. Benedyktyni wyznawali zasadę Ora et labora - módl się i pracuj, co wiązało się oczywiście, z ciężką pracą fizyczną i umysłową oraz bardzo częstą modlitwą. W Polsce benedyktyni pojawiają się już na początku XI wieku. Zostały wtedy założone pierwsze zakony na terenach polskich: w Tyńcu, Mogilnie i świętym Krzyżu(Ufundowany przez Bolesława Krzywoustego) . To benedyktynom zawdzięczamy tłumaczenie Biblii Tysiąclecia. Kościół w Polsce roztaczał wokół siebie coraz więcej wpływów. Duchowni, zaczęli pełnić nie tylko funkcje kościelne, ale też państwowe. Częste wyprawy chrystianizacyjne również wpływały na autorytet i władzę Kościoła. Budowano wiele nowych budynków sakralnych, co dodatkowo wzmacniało pozycję kościoła.

Etykiety:

matura Bezprym Bolesław Śmiały Mieszko II Bolesław Krzywousty

Podziel się!

Przeczytaj również...