Geneza i rozwój falangi VII - V w. p.n.e.

3.2.3 .Pteryges.

Pteryges ochraniał podbrzusze hoplity. Płótna pancerza było od pasa w dół pocięte na paski. Osłaniało to ciało jednocześnie nie krępując ruchów. Pteryges podlegał również wzmocnieniu metalem nie tylko dla zwiększenia walorów ochronnych, lecz także dla zdobienia. Złączony z pancerzem tworzył funkcjonalną całość. Łączony mógł być bezpośrednie do dolnej krawędzi blachy pancerza lub jego wyściółki. Pteryges mógł również być oddzielną spódniczką noszoną pod pancerzem.

Hoplici dążyli to pełnego zakrycia tej newralgicznej części ciała. Pojedynczy pteryges nie spełniał tego wymogu, ponieważ składał się z 12 – 15 pasków. W 500 r. p.n.e. zwiększono liczbę pasków od 15 do 20, lecz kosztem ich szerokości. Mimo to w tej części pancerza były szczeliny. Najlepszym rozwiązaniem okazało się zrobienie dwóch rzędów pteryges. Były cieńsze, lecz odpowiednio ułożone zakrywały cały fragment ciała. Grecy dodatkowo ozdabiali pasma guzami lub metalowymi gwiazdkami. Okuwano też dolną ich część w celu obciążenia całej sukienki i utrzymaniu pionowej pozycji.

Podobne paski z grubej skóry lub płótna wychodzące z wycięcia zbroi i osłaniające ramiona aż do łokci nosiły tę samą nazwę - pteryges. Jednak ich funkcja była czysto dekoracyjna.

Mimo wszystko główną osłoną podbrzusza była tarcza i to na niej hoplita opierał swoją ochronę. Razem z pancerzem i pteryges stanowiła ona spójną i świetnie funkcjonującą całość.

3.2.4. Mitra.

Mitra była inną formą spódniczki służącej do ochrony podbrzusza. Wykonana była z grubej skóry dodatkowo zbrojonej metalem. Była kształtu półokrągłego lub trapezoidalnego. Nie była zbyt duża, formatu 24 na 15 cm. Mocowana była do pasa lub na zawiasie.

3.2.5. Hełm.

Wraz z pojawieniem się falangi zaczął się rozwijać hełm typu korynckiego. Wpasował się on doskonale w charakterystykę tego szyku. Brązowy kask miał wycięcie w kształcie litery T umożliwiające oddychanie oraz obserwację. Możliwość widzenia była tylko do przodu i delikatnie na boki. Ułatwiało to utrzymanie w miarę równego szyku, chociaż prawe skrzydło miało skłonność do wysuwania się do przodu. Było to spowodowane obawą o odsłoniętą prawą część ciała a przez to przesuwanie się w prawo pod tarczę sąsiada. Problemem hełmu była jego waga, 2 kg oraz brak wentylacji. Szczególnie słoneczna pogoda dawała się we znaki hoplitom w pełni uzbrojonym w pancerze i hełmy. Hoplici, aby pozbyć się tej niedogodności, po prostu odchylali hełmy na tył głowy.

Najstarsza forma hełmu korynckiego z VII w. p.n.e. cechowała się wysokim i wąskim dzwonem, obramowanym wizjerem i nosalem w kształcie grotu. Daszki policzkowe łączą się z dzwonem przewężeniem. Poniżej są mocno rozbudowane. Cały hełm najczęściej powstawał z jednego kawałka metalu. Od połowy VII w. p.n.e. dzwon ma kształt dopasowany do głowy, posiada w pełni wykształcony nakarczek i wcięcia w linii dolnego obrzeża, co pozwala na osadzeniu go na ramionach. Zaczynają się również pojawiać zdobienia. Następna forma hełmu korynckiego jest już w pełni wykształcona i świetnie nadaje się, np. do rykoszetowania ciosów oraz ochrony twarzy. Dzwon jest mocno wyprofilowany a daszki policzkowe są długie i spiczaste. Brązowy hełm nie był wygodną częścią ubioru. Pierwsze podkłady opierały się na długich i naoliwionych włosach. Następnie pojawiały się skórzane i filcowe czapki i opaski chroniące głowę przed otarciami.

Istotną i bardzo charakterystyczną częścią większości hełmów jest grzebień. Powiększał on sylwetkę noszącego nadając mu groźny wygląd. Ta ozdoba pozwalała również na identyfikację walczących spośród masy podobnie uzbrojonych hoplitów. Grzebień był zrobiony z końskiego włosia osadzonego na kawałku drewna. Najczęściej był on naturalnych kolorów, czyli biały, czarny lub brązowy. Grzebień osadzano na dwa sposoby. Bezpośrednio na dzwonie hełmu lub na stelażu w kształcie odwróconej litery L. Ilość grzebieni zależała od zamawiającego hełm. W znaleziskach archeologicznych są hełmy z trzema a nawet czterema ozdobami. Nie do końca wiadomo, co oznaczał poprzeczny grzebień. Prawdopodobnie była to oznaka dowódcza. Hełmy oprócz grzebieni posiadały też inne zdobienia. Były to, np. wzory roślinne, brwi lub malowane pasy. Hełm koryncki wyszedł z użytku V w. p.n.e., ponieważ zmianom uległa wojna i dominować zaczęły lżejsze, szybsze i zwrotniejsze jednostki. Należy również dodać, że często hoplici posiadali dwa hełmy. Jeden przechowywany w domu, paradny z grzebieniami i innymi ozdobami i drugi bardziej praktyczny i prosty do walki. Minusem grzebieni była możliwość złapania go przez wroga i przez to łatwe wyprowadzenie ciosu w głowę.

Kolejne typy hełmów to chalkidycki i attycki. Są one lżejsze niż koryncki. Mają okrojone daszki policzkowe, cienkie nosale, otwory na uszy oraz wywinięty nakarczek. Oba typy różnią się mocowaniem daszków - stałym w chalkidyckim i ruchomym w attyckim lub na nosalem, który jest w chalkidyckim a w attyckim go nie ma. Bronisław Szubelak przytacza podział hełmów chalkidyckich na pięć grup:

Typ I - z długim nosalem, brwiami, dużymi owalnymi daszkami policzkowymi i płytkim dzwonem
Typ II - z krótszym nosalem, półokrągłymi daszkami policzkowymi, krótkimi brwiami i głębokim dzwonem
Typ III - z długim nosalem, dużymi nieregularnymi daszkami policzkowymi i długimi brwiami
Typ IV - bez nosala, z podwójnymi brwiami i trójkątnymi daszkami policzkowymi
Typ V - ze szczątkowym nosalem, owalnymi, wyciętymi z przodu daszkami policzkowymi na zawiasach i głębokim dzwonem.

Wnętrze tych hełmów dla komfortu było wyklejane od środka wyściółką. Oba typy hełmów były bardzo odporne na ciosy, ponieważ były wykonywane z jednego kawałka metalu. Podobnie też jak koryncki były bogato zdobione.

W połowie V w. p.n.e. zaczęto zamieniać ciężkie hełmy na lżejsze. Takim właśnie jest model tracki pochodzący z tego okresu. Jest on niepodobny do wcześniejszych typów. Ma głęboki dzwon z okapem u dołu osłaniającym twarz oraz modelowane daszki policzkowe. Nietypowy kształt oraz najczęściej biały grzebień ze złotymi dodatkami wskazuje na to, że ten typ hełmu był używany głównie przez najbogatszych hoplitów a także dowódców.

Kolejne zmiany i tendencje w wojsku doprowadziły do powstanie hełmu jakim był pilos. Był to hełm wzorowany na popularnej, stożkowej filcowej czapce. Był to hełm otwarty, nie chroniący twarzy ani karku. Wymuszał na żołnierzu szybką reakcję na polu walki. Był popularny, ponieważ był tani w produkcji. Pasował również do przemian w wojskowości idących ku większej ruchliwości jednostek. Forma tego hełmu świetnie się wpisała w logikę wojenną Sparty. Nie zakrywał on twarzy, która nie ukrywała ani strachu przed przeciwnikiem ani gniewu..

3.2.6. Nagolennice.

Pierwsze nagolennice były wykonane ze skóry. Służyły ochronie piszczeli i kolan przed obijaniem się ich o tarcze, które były prostokątne. Pierwsze metalowe pojawiły się w XII w. p.n.e., lecz były zbyt cienkie, aby zatrzymać impet miecza. W VII w. p.n.e. ze względu na zwiększenie ilości metali w Grecji nastąpił również rozwój tego uzbrojenia ochronnego. Bronisław Szubelak powołując się na Tima Eversona wyróżnia cztery typy negolennic:

1. prototypowe (750-650 p.n.e.), które były dosyć krótkie (32-36 cm), sięgające pod kolano i pozbawione wyściółki.
2. przejściowe (650-600 p.n.e.), dłuższe od poprzednich, zachodzące na kolano z wyostrzonym górnym brzegiem.
3. z obrysem łydki (630-540 p.n.e.), były wykonane z brązu, z doszywaną lub doklejaną wyściółką, długości do 44cm oraz były dopasowane do łydki.
4. spiralne (540-540 p.n.e.), były często dekorowane spiralami, kwiatami lotosu lub głowami węża lub grawerowane, były cieńsze niż poprzednie typy.

Grecki nagolennice były wykonane z brązu. Komfort ich noszenia był bardzo niski, dlatego w celu ochrony nóg przed obtarciami starano się je wykładać skórą. Początkowo były również stosunkowo ciężkie, ważyły około 1kg. Starano się więc obniżyć ich wagę kosztem grubości, dlatego już w V w. p.n.e. osiągając 0.6 kg. W miarę zmian charakteru działań wojennych po roku 420 p.n.e. nagolennice zostały odrzucone. Pojawiają się z powrotem w IV w. p.n.e. wykonane z żelaza z bogatymi zdobieniami.

4. Zakończenie.

Powstanie falangi w Grecji jest dosyć niezrozumiałym faktem. Falanga, jako szyk bojowy potrzebowała bowiem dużej i płaskiej powierzchni, ponieważ najmniejsza rzeczka czy przeszkoda groziła rozerwaniem formacji. To zaś mogło oznaczać przegranie bitwy. Grecja, która jest górzystą krainą, nie obfitowała w tego rodzaju tereny. Również hoplita w pełnym rynsztunku ważącym około 35 kg nie był w stanie pokonywać długich marszów i zaraz potem być gotowym do bitwy. Tym bardziej, że dotarcie na odpowiednią równinę wiązało się najpierw z górską wspinaczką. Wydaje się, że nie terenowe aspekty, lecz społeczne przesądziły o formie falangi. Falanga była odzwierciedleniem społeczeństwa obywatelskiego, braterstwa oraz zażyłości walczących w niej hoplitów.

Pomimo niesprzyjającego terenu falanga pokazała, że jest niezwykle skutecznym i trudnym do pokonania szykiem bojowym. Przekonali się o tym Persowie w trakcie bitew pod Maratonem w 490 r. p.n.e., Termopilami w 480 r. p.n.e. czy Platejami w 479 w. p.n.e. Z czasem jednak falanga zaczęła być zbyt powolnym i słabo zwrotnym szykiem i musiała ulec modyfikacjom.

Bibliografia:

1. Źródła:

• Herodot, Dzieje, przeł. i opr. Seweryn Hammer, Spółdzielnia wydawcznia Czytelnik, Warszawa 1959.


• Tukidydes, Wojna peloponeska, przeł. i opr. Kazimierz Kumaniecki, Czytelnik, Warszawa 1988.

• Bravo Benedetto, Wipszycka Ewa, Historia starożytnych Greków, Tom I, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.


• Keegan John, Historia Wojen, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.


• Sikorski Jerzy, Zarys historii wojskowości powszechnej do końca wieku XIX, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1972.


• Szubelak Bronisław, Hoplita grecki VII – V w. p.n.e. Studium bronioznawcze, Zabrze 2007.




Strona : [ 1 ] [ 2 ]



Podziel się!
        
Przeczytaj również...




Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!



Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

2 celne komentarze

Dodaj komentarz

Gość	Iwona
	Dodano: 2018-07-27 Bardzo dziękuję za wiadomości. Przygotowuję się do egz. z kostiumologii i te informacje przydały mi się, już wiem co to jest pteriges. Dziękuję Iwona Zielińska Edytuj

Gość	robert
	Dodano: 2018-08-16 Hoplon to raczej nazwa całego "systemu" uzbrojenia noszonego przez hoplitę. Nazwa "hoplon" jest o tyle prawidłowa jeśli pamiętamy, iż nazwa ta obejmowała wszystkie elementy uzbrojenia hoplity (kranos, thorax, dory, machaira czy xiphos, aspis, knemides). Edytuj