Napoelon w polskiej świadomości narodowej

Napoleon Bonaparte

Legenda napoleońska jest zakorzeniona bardzo głęboko w polskiej kulturze i świadomości narodowej. Napoleon Bonaparte stał się dla Polaków symbolem wolności i wskrzesicielem marzeń o odbudowie ducha narodowego. Andrzej Pochodaj stwierdził nawet, że wraz z wkroczeniem cesarza w polskie dzieje zakończył się okres Polski szlacheckiej. Księstwo Warszawskie rozpoczęło epokę nowożytną w naszych dziejach Bonaparte to jedna z najważniejszych historycznych postaci w dziejach Europy. Oczywiście, legenda Wielkiego Koryskanina spleciona z losami poszczególnych państw starego kontynentu kształtuje się trochę inaczej. Jak pisał Kazimierz Wierzyński:

W Rzeczypospolitej cesarz Francuzów jednoznacznie kojarzy się z Legionami, Mazurkiem Dąbrowskiego, Panem Tadeuszem, panią Walewską, tysiącem rycin, wierszy i wierszyków, pamiątek materialnych, wspomnień i anegdot. Atmosfera tamtych dni do dziś inspiruje wielu .

Józef Wybicki

Kult małego kaprala zajmuje zaszczytne miejsce w polskiej mitologii patriotycznej. Obraz Napoleona ukształtowany został w epoce romantyzmu. Wizja wielkiego bohatera, który potrafił przelewać krew w słusznej sprawie i zwyciężał przetrwała do dzisiaj. Nie wielu pamięta o obciążeniach finansowych, uzależnieniu Księstwa od Francji, licznych wyrzeczeniach i poświęceniu Polaków na rzecz spraw francuskich .

Legenda napoleońska docierała na ziemie polskie w różnych formach i różnymi drogami. Najwcześniej o Napoleonie mówili żołnierze, stąd najpierw pojawił się przekaz żołnierski . Kult krzewili legioniści, którzy sławili postać i czyny tego, który dał nam przykład (...) jak zwyciężać mamy. W latach 1807-1812 na obszarze Księstwa Warszawskiego rozwijała się tzw. propaganda oficjalna przedstawiająca cesarza czyny w bardzo korzystnym świetle. Nie sposób jednak nie zauważyć, że Bonaparte był już wtedy gloryfikowany, co sami Polacy wiązali z koniecznością budowy silnego państwa i oczywiście ugruntowaniem orientacji profrancuskiej na ziemiach polskich. Polacy niezwykle emocjonalnie podchodzili do kwestii swojej niepodległości, którą wiązali z nadzieją na pomoc francuską, w oparciu o pomoc francuską. W latach późniejszych, przy okazji każdego zrywu niepodległościowego na próżno oczekiwano na wsparcie finansowe, militarne i polityczne płynące z tego państwa.

Józef Peszka, Scena alegoryczna z Napoleonem (Napoleon a Polska), po 1810 r. olej na Płotnie, Muzeum Narodowe w Warszawie

Jak już wspomniano, pozytywna propaganda napoleońska była niezwykle silna w okresie funkcjonowania Księstwa Warszawskiego. W latach późniejszych oficjalne źródła o Napoleonie milczały, ale jego chwała i zasługi były wciąż żywe wśród społeczeństwa polskiego. Kult cesarza wzmógł się jeszcze bardziej dzięki działalności środowiska Wielkiej Emigracji . Pochwałę Napoleona głosili m. in.: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki czy Zygmunt Krasiński. Obraz Napoleona pozostawał wciąż żywy mimo upływu lat. Był on stale podtrzymywany dzięki powstającej literaturze pamiętnikarskiej, wciąż obecnej pamięci zwycięstw i bohaterstwa ludzi związanych z Napoleonem w czasach jego świetności.

Kolejną fazę związaną z rozwojem legendy cesarza w naszym kraju była druga połowa XIX w. Odnowienie cesarstwa we Francji i dojście do władzy Napoleona III wzmocniły pamięć o Wielkim Korsykaninie nie tylko w Polsce . W Polakach odżyło na nowo pragnienie odzyskania niepodległości. Niestety, w chwili wybuch powstania styczniowego pomoc ze strony francuskiej, na którą tak liczno nie nadeszła. W 1870 r. można pokusić się o stwierdzenie ze nadszedł koniec politycznej odmiany legendy napoleońskiej w Polsce.

Śmierć żołnierzy małego kaprala także była czasem kończącym pewien okres w dziejach cesarza Francuzów w Polsce. W II poł. XIX w. odeszli Ignacy Prądzyński (1850), Jan Nepomucen Umiński (1851), Józef Chłopicki (1854), Wincenty Krasiński (1858) i wielu innych.

Ułani Księstwa Warszawskiego, January Suchodolski

Trudno jednoznacznie stwierdzić jakie cechy charakteru cesarza przyciągały do Napoleona zarówno wtedy kiedy zwyciężał jak i później. Pewnym jest ze ludzie byli zafascynowani małym kapralem. Być może wynikało to z tego ze Bonaparte rozumiał los zwykłego żołnierza, był pełen prostoty i normalności . Żołnierze cesarza zachowali w swojej pamięci obraz małej sylwetki Korsykanina odzianej w surdut w kolorze szarości lub zieleni, w kapeluszu, który stał się niemal symbolem i znakiem rozpoznawczym tego człowieka. Napoleon słynął ze swojej ambicji, ciężkiej pracy, waleczności, pomysłowości, ale i porywczości. Potrafił docenić zaangażowanie i lojalność swoich podwładnych. Napoleon bardzo cenił Polaków. Tak wyrażał się o Fryderyku Auguście: Dałem mu Księstwo traktatem tylżyckim, by nie wzbudzić zaniepokojenia, ale to panujący starzec i Niemiec. Ale gdybym był stworzył Królestwo Polskie, to dla takiego narodu jak wasz, dałbym innego króla. Po bitwie w wąwozie Samosierra cesarz powiedział: Zostawcie to Polakom. Dla nich nie ma nic niemożliwego .

Postać Napoleona to jedna z najważniejszych postaci w naszej historii. Jego osoba budziła kontrowersje i wciąż jest przedmiotem wielu kontrowersji. Nie zmienia to jednak faktu, że to cesarz upamiętniony jest w jednej ze zwrotek polskiego hymnu narodowego, na kartach książek, w tomikach wierszy, na plakatach i obrazach. Charakterystyczny wizerunek Napoleona znają niemal wszyscy . Kult Napoleona, stale obecny w naszej historii wpłynął na rozwój i ukształtowanie polskiej świadomości narodowej. Trudno dziś o sprawiedliwą i obiektywną ocenę dziejowej roli Napoleona. Na przestrzeni lat narosło tak wiele spornych opinii, legend, anegdot i mitów, ze do dziś nie wiemy kim właściwie był ten człowiek: gigantem czy karłem, zdolnym aktorem czy błaznem, naprawiaczem dziejów czy oszustem, a może nic nie znaczącym pyłem w trybach mechanizmu rozwijającego się procesu historycznego .Walerian Łukasiński, żołnierz napoleoński, więzień obozu carskiego przez ponad 45 lat tak mawiał o cesarzu Francuzów: Że Napoleon oszukiwał Polaków dla własnej korzyści to nam powtarzają już milion razy i w różnych językach. Niech temu wierzy kto chce, tylko Polacy, których to bliżej interesuje nigdy temu nie uwierzą.

Alegoria napoleońska według dekoracji Jana Bogumiła Plerscha i pomysłu Wojciecha Bogusławskiego do przedstawienia Andromedy Ludwika Osińskiego w Warszawie. Grafika wykonana według rysunku Kazimierza Wojniakowskiego, rytował Jan Ligber, 1807 r.

Oczywiście w chwili powstania Księstwa Warszawskiego Polacy cieszyli się z odzyskania choć namiastki narodowej państwowości. Bardzo szybko przyszła jednak refleksja, że to Księstwo Warszawskie, a nie Rzeczypospolita lub chociażby Królestwo Polskie . Wierzono jednak, ze taki twór polityczny wkrótce będzie zdecydowanie silniejszy. Kilka lat później, mimo rozczarowań jakie przyniosła ze sobą kampania z 1812 r. wielu Polaków dostrzegało korzystny bilans epoki napoleońskiej. Doskonałym przykładem tego typu nastrojów były utwory poetyckie z lat 1814-1815, sprowadzenie zwłok Józefa Poniatowskiego do kraju i nastroje społeczne z tym związane . Polacy dostrzegali, że utworzenie Królestwa Polskiego, na mocy ustaleń kongresu wiedeńskiego, było możliwe tylko i wyłącznie dlatego, że Napoleon zainteresował się z prawa polską, uczynił z niej kwestię międzynarodową a nie jedynie problem wewnętrzny państw zaborczych .

Oczywiście w chwili powstania Księstwa Warszawskiego Polacy cieszyli się z odzyskania choć namiastki narodowej państwowości. Bardzo szybko przyszła jednak refleksja, że to Księstwo Warszawskie, a nie Rzeczypospolita lub chociażby Królestwo Polskie . Wierzono jednak, ze taki twór polityczny wkrótce będzie zdecydowanie silniejszy. Kilka lat później, mimo rozczarowań jakie przyniosła ze sobą kampania z 1812 r. wielu Polaków dostrzegało korzystny bilans epoki napoleońskiej. Doskonałym przykładem tego typu nastrojów były utwory poetyckie z lat 1814-1815, sprowadzenie zwłok Józefa Poniatowskiego do kraju i nastroje społeczne z tym związane . Polacy dostrzegali, że utworzenie Królestwa Polskiego, na mocy ustaleń kongresu wiedeńskiego, było możliwe tylko i wyłącznie dlatego, że Napoleon zainteresował się z prawa polską, uczynił z niej kwestię międzynarodową a nie jedynie problem wewnętrzny państw zaborczych .

Bibliografia:

• Pochodaj, Legenda Napoleona I Bonaparte w kulturze polskiego romantyzmu, Wrocław 2002,
• Zahorski, Spór o Napoleona we Francji i w Polsce, Warszawa 1974,
• Zahorski, Spór o Napoleona we Francji i w Polsce, Warszawa 1974,
• J. Czubaty, Księstwo Warszawskie (1807-1815), Warszawa 2011
• J. Czubaty, Księstwo Warszawskie (1807-1815), Warszawa 2011

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Gość	Ser fistaszek
	Dodano: 2016-11-10 Bardzo pochlebny artykuł o Napoleonie ale coś mi sie wydaje że niezwykle sybiektywny w kręgach w których sie obracam a są w niej też wszelkiej maści patryjoci o Napoleonie zwykło sie mówić jak o oszuście człowieku który z powodu małego prztrodzenia i tym podobnych problemów wysłał na śmierć miliony także nie wiem o jakich polakach mowa w pańskim artykule. Edytuj