Mity greckie w literaturze i sztuce

Danaidy napełniające nieustannie dziurawą beczkę

W swojej pracy chciałabym przybliżyć znaczenie i rolę jakie pełnią mity greckie w twórczym dorobku ludzkości. Zagadnienie relacji między mitami greckimi a literaturą i sztuką jest bardzo rozległe.
Na początek zacznę od odpowiedzi na podstawowe pytanie: czym jest mit?
Mit - jest to opowieść sakralna stanowiąca fundament wierzeń w religiach naturalnych; w alegorycznej lub symbolicznej formie przedstawia początki świata bogów (teogonia), powstanie kosmosu (kosmologia), pojawienie się pierwszych ludzi, kultury i instytucji społecznych; wyjaśnia naturę oraz sens życia i śmierci, dobra i zła, a także ostateczne przeznaczenie człowieka i świata (eschatologia); pierwotnie przekaz ustny, w formie zapisanej stał się podstawą twórczości literackiej. Mit nie jest tylko opowiadaniem – jest zbiorem informacji. Za pomocą symboli i odniesień do realnego życia mity przekazują w przystępny sposób prawdy życiowe bądź wyjaśniają zjawiska przyrody, których ówczesny człowiek nie był w stanie zrozumieć.
Mity spełniały następujące funkcje:

- poznawczą (wyjaśnienie niezrozumiałych zjawisk, głównie przyrodniczych, np. wulkany,
trzęsienia ziemi, pioruny);
- światopoglądową (wyznaczały system wierzeń i normowały życie społeczności greckiej),
- sakralną (utrwalały wzorce obrzędowe i schematy zachowań rytualnych, np. składanie
ofiar).

Drugim podstwowym zagadnieniem, które chcę przedstawić jest charakterystyka mitologii greckiej. Pod pojęciem mitologii greckiej rozumiemy zbiór przekazywanych przez starożytną tradycję grecką opowieści o bogach i herosach. Z mitologii czerpano wiedzę na temat świata i rozwijano na tej podstawie normy etyczne. Nie sposób mówić o mitach greckich nie przedstawiając choćby pokrótce ich genezy. Według Greków na początku świata był bezkształtny Chaos, pusta przestrzeń nie mająca granic. Z Chaosu wyłaniają się Ereb (Mrok), Nyks (Noc) i Gaja – Matka-Ziemia.Gaja samoistnie daje życie Uranosowi czyli Niebu, Pontosowi (Morze), Tartarowi (krainie ciemności) oraz górom. Ze związku Gaji z Uranosem przychodzi na świat trzech sturękich olbrzymów zwanych Hektanochajres (Kottos, Briareus i Gyges), trzech cyklopów (Brontes, Steropes i Arges) oraz sześciu Tytanów (Okeanos, Hyperion, Kojos, Krejos, Japetos i Kronos) i sześć Tytanid (Tea, Rea, Temis , Mnemosyne, Fojbe i Tetys). Uranos bojąc się buntu ze strony synów, strącił cyklopów i sturękich do Tartaru. Rozgniewana Gaja wezwała pozostałe dzieci do buntu przeciw wyrodnemu ojcu. Odważył się na to najmłodszy z nich – Kronos. W nocy zakradł się do siedziby Uranosa i sierpem odciął mu genitalia, które spadły do morza tworząc pianę, z której wyłoniła się Afrodyta. Swojego ojca zaś strącił do Tartaru, gdzie po jakimś czasie zamknął cyklopów i sturękich, których wcześniej był uwolnił. Za żonę pojął swoją siostrę Reę. Miał z nią szóstkę dzieci, które połykał zaraz po urodzeniu w obawie o władzę. Cierpiąca z powodu straty potomstwa Rea zbuntowała się przeciwko tyranowi. Ukryła na Krecie swojego szóstego syna, Zeusa, a Kronosowi podała kamień zamiast niemowlęcia, który okrutny tytan natychmiast pożarł. Gdy Zeus dorósł, uwonił rodzeństwo i wypowiedział ojcu wojnę, którą zwyciężył. Kronosa i część Tytanów, którzy nie opowiedzieli się po jego stronie Zeus zepchnął w czeluść krainy ciemności. Nowe pokolenie bogów podzieliło między siebie panowanie nad światem. Najwyższą władzę na niebie i ziemi Zeus zachował dla siebie, swojemu bratu Posejdonowi oddając zwierzchnictwo nad morzami, a Hadesowi – królestwo umarłych. Swoją siostrę Herę wziął sobie za małżonkę. Hera staje się panią nieba i władczynią Olimpu – siedziby bogów. Jest ona opiekunką małżeństw. Demeter została boginią pól i urodzaju, a Hestia opiekunką ogniska domowego.

Sugestywność i imponujące bogactwo mitologii greckiej ma swoje źródło w wyobrażeniach na temat boskości i wszechświata, zaczerpniętych przede wszystkim ze stosunków międzyludzkich. Grecy przypisywali bogom cały szereg cech ludzkich, cnót i słabostek, które uosabiali, a boska osobowość jest odbiciem ludzkiej natury. Np. Zeus ma liczne romanse zarówno z boginiami, jak i z kobietami śmiertelnymi, Atena zazdrosna o talent młodej Arachne, z którą staje do zawodów tkackich, doprowadza do jej śmierci. Potem, żałując swego czynu przemienia dziewczynę w pająka. Chociaż bogowie są nieśmiertelni, wcale nie są wszechmocni, gdyż podlegają wyrokom przeznaczenia.

Po wyjaśnieniu istoty mitu i scharakteryzowaniu mitologii greckiej pragnę przybliżyć następującą kwestię: Czemu mity greckie mają taki przemożny wpływ na świadomość ludzką, a co za tym idzie na dzieła stworzone przez artystów różnych epok? Mity greckie towarzyszą literaturze i sztuce europejskiej od samych narodzin aż do czasów najnowszych. Niewyczerpany wręcz asortyment niezwykłych postaci: bogów, bogiń, herosów oraz przeróżnych potworów spowodował, że mitologia wywarła ogromny wływ na wyobraźnię artystyczną, i nie tylko w literaturze i jej gatunkach, ale także wyniosła na najwyższe szczyty sztuki plastyczne.

Mitologia powstała w antyku – w epoce, która jest pierwszym okresem literackim ludzkości. W starożytności mitologia pełniła przede wszystkim funkcję zbioru opowieści religijnych i moralizatorskich. Najstarszymi źródłami wiedzy o mitologii greckiej są dzieła Homera i Hezjoda. Mity greckie opisują też wydarzenia historyczne – przebieg wojen (np. mit o wojnie trojańskiej czy o Tebach), dzieje rodów greckich, poszczególnych ziem i całego państwa. Spełniają więc niejako rolę swoistego zapisu historycznego. Poza tym w opowieściach tych zostały uwiecznione nigdy nie spełnione pragnienia ludzkie. Dlatego mity mają wartość ponadczasową.

Zainteresowanie mitem antycznym powraca na wielką skalę dopiero w okresie renesansu (wiek XV i XVI) – wraz z rozwojem wiedzy o literaturze i sztuce starożytnej. Mity, interpretowane jako alegorie moralne lub jako wyraz ludzkich emocji i dążeń, stanowiły niewyczerpane źródło tematów dla pisarzy i artystow renesansowych. Kościół katolicki tej epoki był stosunkowo tolerancyjny wobec mitów, ponieważ zdaniem ideologów chrześcijańskich były one pewnego rodzaju odzwierciedleniem wzorców chrześcijańskich.

Kolejna epoka ważna dla mitologii – romantyzm – opiera się głównie na symbolice starożytnych wierzeń. Uniwersalne przesłania, jakie niosły z sobą mity, znajdowały szerokie uznanie w twórczości romantyków. Pisarze doby romantyzmu, chętnie podejmowali mityczne wątki, których symbolika przemawiała do wrażliwych dusz artystów. Romantycy uważali mit za symboliczne opowiadanie o prawdach najgłębszych, poznawanych intuicyjnie. Co więcej, zamierzchła przeszłość przestała być jedynym źródłem mitów, ponieważ romantycy odnaleźli je także w historii i we współczesnych wydarzeniach. W swoich dziełach ujmowali więc historię w formę mitycznych opowieści.

A obecnie? Możnaby sądzić, że symboliczne przesłanie mitów, w czasach postępu techniki, dużo większej znajomości świata straci na wartości. A jednak nie. Ukryte w mitach prawdy i motywy, są aktualne do dziś. Czas mitów zatem się nie skończył. Powstają one na naszych oczach i nadal przemieniają symbolicznie obraz świata. Wielu znanych autorów chętnie podejmuje, zagadkową i zagmatwaną mityczną tematykę. Poza literaturą i sztuką mity mają też inne wykorzystanie. Wraz z rozwojem kina i telewizji, ludzie zapragnęli ujrzeć historię na własne oczy. Dlatego też wiele mitycznych opowieści zostało przeniesionych na srebrny ekran. Ale to nie koniec. Do postaci z mitologii odwołują się autorzy bardzo popularnych powieści fantasy i science fiction. Dziękli nim mity w jakiś sposób zawsze są obecne w ludzkiej świadomości.
Po dokonaniu ogólnej charakterystyki chcę przedstawić znaczenie poszczególnych mitów i dzieł opartych na mitologii.

Najpierw zacznę od mitu o Prometeuszu, który jest jednym z tych najważniejszych, antycznych opowieści. Jak wiadomo Prometeusz – stwórca i przyjaciel ludzkości, ofiarowując człowiekowi ogień wbrew woli Zeusa, naraził się na jego gniew i straszne męki. Tytan został bowiem przykuty do skał Kaukazu, a orzeł wyszarpywał mu wątrobę, która stale odrastała. Mit o Prometeuszu od początku dziejów fascynował artystów, filozofów i pisarzy. Prometeusz jawi się jako symbol buntu człowieka przeciw bogom, rozumiany jest jako założyciel kultury i cywilizacji. W postaci Prometeusza ogniskuje się wiara w ludzką godność, w niezależność człowieka. Zarazem jednak postawa Tytana ukazuje, że droga do postępu ludzkości łączy się z cierpieniem, bólem, poświęceniem i wyrzeczeniem. Mit o Prometeuszu zaowocował stworzeniem prometeizmu – postawy etycznej charakteryzującej się zdolnością do poświęcenia dla dobra ludzkości, związanego z buntem przeciwko potęgom wyższym oraz gotowością do cierpienia dla idei.

Prometeusz z ognistą głownią

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Użytkownik	Tutanchamonet
	Dodano: 2007-11-19 Wiele ciekawych uwag i wtrąceń. Bardzo mi sie podoba. Obszerna i wyczerpująca praca. Edytuj

Użytkownik	kharim
	Dodano: 2007-11-24 praca świetna:) szykuje sie jakis artykuł o jakies wojnie albo armii? Edytuj

Redaktor	Piotr Radziejewski
	Dodano: 2007-11-24 Co do "militarnych" artykułów to szykują się dwa mojego autorstwa - o bitwach pod Bibrakte i Rafią. :) Edytuj

Strona nie została odnaleziona!

Niestety szukana przez Ciebie strona nie została odnaleziona, czyli wystąpił znienawidzony przez wszystkich błąd 404. Istnieją dwa wytłumaczenia; możliwe, iż szukana strona została usunięta lub przesunięta, albo po prostu źle wpisałeś/aś adres URL. Ale niestety istnieje też ryzyko, iż to my coś 'sknociliśmy' (oby nie!) w kodzie strony i zakradł się tzw. "bug", czyli po polsku robal. Koniecznie daj nam o tym znać; skopiuj link z paska przeglądarki i wyślij go na adres: naczelny[malpa]histurion.pl    Wspólnie oczyśćmy histuriona ze wszelkich błędów/robaków!