Mity greckie w literaturze i sztuce

Pierwsze dzieła nawiązujące do mitów, to fraszka „Na historyję trojańską” oraz trzy treny: Tren X, Tren XIV, Tren XV. We fraszce Jan Kochanowski żartobliwie przedstawia zapał do popełniania szalonych czynów (porwanie Heleny), nie dbając przy tym o konsekwencje jakie mogą spaść na zuchwalca i jego najbliższych (spalenie Troi i śmierć prawie całej rodziny królewskiej). Za pomocą mitu Kochanowski daje przykład jakie mogą być skutki nierozważnych czynów. W trenach zaś nastrój ulega gwałtownemu przeobrażeniu. Kochanowski jest załamany po śmierci swojej córki Urszulki. W Trenie X poeta zastanawia się gdzie przebywa jego córka. Z tego trenu przebija gorące pragnienie ujrzenia dziecka i tego co robi ono w tej chwili: „Czyliś na szczęśliwe wyspy zaprowadzona? Czy Cię przez teskliwe Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu mojem”. Natomiast w Trenie XIV Jan Kochanowski przyrównuje swój ból do nieszczęścia Orfeusza. Tak jak mityczny śpiewak chce zejść do świata umarłych by odzyskać ukochaną osobę: „Gdzie te wrota nieszczęsne, którymi przed laty puszczał się w ziemię Orfeus szukając swej straty?”, „Srogi jakiś przewodnik wozi blade cienie” , ”mię nie zostawiaj wdzięczna lutni moja”. Z kolei w XV Trenie Kochanowski prosi muzę o chwilę wytchnienia „Erato złotowłosa i ty, wdzięczna lutni (...) Uspokójcie na chwilę strapioną myśl moję”. Podmiot liryczny zwraca się do Niobe, której dzieci zostały wymordowane, uznaje swoją jedność w uczuciu z matką Niobidów: „Dziatek płacząc Niobe sama skamieniała”. Kochanowski za pomocą świata mitów opisuje swoje przeżycia i wątpliwości (przestaje wierzyć w życie pozagrobowe).

Kolejny utwór Kochanowskiego „Odprawa posłów greckich” jest przyrównaniem do sytuacji Polski. Dzieło to zostało odebrane jako wezwanie do wyprawy wojennej Batorego, zaś obraz Troi może uchodzić za otoczkę historyczną Rzeczypospolitej. Polska podobnie jak Troja zagrożona jest przez upadek moralności i odpowiedzialności obywateli. Podstawowy konflikt w tragedii stanowi zderzenie racji Antenora i Parysa. Posłowie greccy przybyli do Troi żądają wydania porwanej Heleny, w razie odmowy grożąc wojną. Toczą się negocjacje. Antenor pragnie uniknąć wojny, doradza więc wydanie Heleny; Parys jednak trwając przy swoim zdaniu doprowadza do wybuchu wojny i bezpośrednio przyczynia się do upadku Troi. Najistotniejszą sceną w utworze są obrady, na których zapada decyzja co do losów Troi, Heleny i greckich wojowników. Dzieło zamykają przygotowania do wojny, organizowane przez Antenora. Przesłanie Odprawy posłów greckich wzmacnia obecna w tekście pieśń: „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”.

Kolejny utwór jaki będę omawiać to „Grób Agamemnona” Juliusza Słowackiego.
Wiersz wyraźnie dzieli się na dwie części. Część pierwsza ma charakter luźnych refleksji, dotyczących własnej poezji, które poeta snuje w trakcie zwiedzania grobu Agamemnona. Przypominając krwawe dzieje rodu Atrydów, poeta jak gdyby uświadamia sobie, że dawne, bohaterskie dzieje zna dzięki Homerowi. Słowacki oddając hołd wielkiemu greckiemu epikowi odczuwa niedoskonałość własnej poezji, przyznaje, że nie umie wydobyć czarownych dźwięków ze strun Homerowej harfy. Druga część to bolesny rozrachunek z własnym narodem, któremu poeta pragnie uświadomić zarówno przyczyny klęski powstania listopadowego, jak i utraty niepodległości. Polacy, nadal skrępowani łańcuchem niewoli, nie mogą bez zażenowania stanąć nad mogiłą Leonidasa – symbolem patriotyzmu. Jedynym miejscem, godnym Polaka jest niestety Cheronea, gdzie Grecy ponieśli klęskę (uciekli z pola walki) i utracili niepodległość. Tak surowo oceniając postawę Polaków w powstaniu listopadowym, w dalszej części wiersza Słowacki stara się odnaleźć przyczyny upadku niepodległości. Tkwią one w wadach szlachty. W wierszu zawarta została również wizja nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego, spójnego wewnętrznie, a tak potężnego, że "ludy przelęknie". Nie szczędząc słów oskarżenia pod adresem rodaków poeta wyznaje ze wstydem, że sam również nie wziął udziału w powstaniu. Identyfikuje się więc z narodem, oskarżając siebie, ma prawo oskarżać cały naród.

Ostatnim dziełem literackim, które tu przedstawię jest wiersz Zbigniewa Herberta „Nike, która się waha”. Nike - to bogini zwycięstwa. Jest symbolem potęgi i przeznaczenia. Nowy wymiar wyznacza tej mitologicznej bohaterce Herbert w swoim wierszu. Sam tytuł wskazuje na odwrócenie pewnych stereotypów – przecież nie wypada potężnej bogini wahać się. Nike w przypływie ludzkiego uczucia pragnie zatrzymać młodzieńca przy sobie, który zginie w bitwie. Ma ochotę podejść i pocałować go w czoło, ale boi się by nie uciekł jak inni w czasie bitwy. Nike mimo współczucia dla młodzieńca, postanawia wytrwać w roli narzuconej jej przez mit. Starożytna bogini, pewna swych racji, stała się Nike sceptyczną, niepewną, wahającą się – w tym wyraża się o wiele większy heroizm i tragizm współczesnych bohaterów prowadzonych przez Nike. Poeta mówi „najpiękniejsza jest Nike kiedy się waha” – w chwili zastanowienia i refleksji pokazuje swoją kobiecość. Ujawnia, że jest osobą czułą, wrażliwą i podatną na wzruszenie. Jednak Nike musi pozostać niewzruszona, taką jaką widzą ją ludzie.

To tyle jeśli chodzi o literaturę. Odnośnie sztuki (konkretnie malarstwa) chcę omówić dwa obrazy. Pierwszym z nich jest „Narodziny Wenus” - obraz włoskiego malarza renesansowego Sandro Botticellego. Obraz przedstawia scenę narodzin Wenus. Centralne miejsce zajmuje naga, długowłosa bogini, stojąca w ogromnej muszli unoszonej przez morskie fale. W prawej części obrazu znajduje się kobieta Hora (jedna z bogiń pór roku), która podaje Wenus czerwony płaszcz. Hora jest przepasana girlandą z róż, a na szyi ma wieniec z mirtu - roślin poświęconych Wenus. W lewej części obrazu znajdują się dwie splecione ze sobą postacie: kobieta i mężczyzna. Są to Zefiry kierujące ku brzegowi muszlę, na której stoi naga Wenus. Mimo swojej nagości, bogini ma „uduchowioną” twarz, pełną delikatności i zamyślenia, jakby sama snuła refleksje nad swoją pięknością.

„Narodziny Wenus” - obraz Sandro Botticellego

Drugim obrazem jest „Orfeusz” autorstwa Gustave'a Moreau. Obraz przedstawia młodą tracyjską dziewczynę, niosącą na lirze głowę Orfeusza, którą znalazła w rzece. Twarz młodej dziewczyny pochyla się ze współczuciem i smutkiem nad martwą twarzą pieśniarza. Z całego obrazu przebija żal po stracie boskiego śpiewaka. Kolorystyka dzieła uwidacznia tęsknotę za piękną muzyką Orfeusza. Same rysy twarzy nieszczęsnego męża Eurydyki wyrażają spokój i zamyślenie, jakby przypominał on sobie chwile spędzone z ukochaną żoną. W lewym dolnym rogu widać parę żółwi, które mogą być interpretowane jako symbol długowieczności i trwania. Tak samo jak te żółwie, mimo śmierci Orfeusza, jego muzyka i sława będzie trwać przez długie wieki, przekazując przyszłym pokoleniom hitorię nieszcześliwej miłości. Uczucia trwającego w muzyce.

„Orfeusz” Gustave'a Moreau

No właśnie uczucia trwające w muzyce... Oprócz sztuk plastycznych tematy mityczne są często wykorzystywane w muzyce. Wielu sławnych kompozytorów, piosenkarzy i zespołów pełnymi garściami czerpało i czerpie nadal tematy do swoich utworów z greckiej mitologii. Wielu słynnych artystów (bardziej może znanym starszemu pokoleniu i odrzuconym przez kręgi młodzieżowe) takich jak: Anna German (Tańczące Eurydyki, Bal u Posejdona), Marek Grechuta (Muza Pomyślności, Ikar), Edyta Geppert (Prawdziwa historia Odyseusza), Eleni (Coś z Odysa) wykonało wiele czołowych utworów ściśle nawiązujących do antycznych opowieści. Wpływ na to miał zapewne wspaniały klimat, jaki tworzyły cudowne postacie, uniwersalne problemy etyczno-moralne, a także wielkie czyny i emocje. Jednak autorzy nie zawsze operowali samymi pojęciami mitologicznymi, często do mitologii nawiązywał tylko tytuł, a muzyka jako sztuka mogła swobodnie rozwijać fabułę, emocje pozostawiając słuchaczom.

W kawiarence na rogu każdej nocy jest koncert,
zatrzymajcie się w progu - Eurydyki tańczące,
zanim świt pierwszy promień rzuci smugą na ściany,
niech was tulą w ramionach - Orfeusze pijani.

W świetle powyższych rozważań podsumowując swoją wypowiedź chcę odpowiedzieć na trzy pytania:
1) Jaką funkcję pełnią mity greckie w kulturze?
2) Co mity greckie wniosły do kultury?
3) Jakie przesłania aktualne do dziś przekazują mity greckie?

Mity w kulturze pełnią funkcję opowieści moralizatorskich o ponadczasowym przesłaniu. Ale nie tylko, bo przede wszystkim we współczesnych czasach są one inspiracją dla artystów, filozofów i historyków. Do kultury wniosły szereg przeróżnych pojęć, aforyzmów i metafor. Przedstawiają one postawy aktualne do dziś. Takim klasycznym przesłaniem jest wizerunek zbrodniarza, cierpienie dla idei, nieustanna wędrówka, czy też zapatrzenie w siebie samego. Gdyby nie było mitów greckich nie powstałyby wielkie dzieła takie jak Iliada, poeci nie stworzyliby pięknych wierszy o tematyce mitycznej, zabrakłoby wielu obrazów inspirowanych mitami, a także wielu pięknych tekstów piosenek. Sławni ludzie tacy jak Homer, Jan Kochanowski, Juliusz Słowacki, Zbigniew Herbert, Anna German, Eleni, tematy do swoich dzieł czerpali właśnie z mitów. Bez mitologi greckiej dorobek kulturalny świata byłby dużo uboższy.

„To, co słuszne, nie zawsze jest popularne, a to co popularne, nie zawsze jest słuszne.”
Autor nieznany

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Użytkownik	Tutanchamonet
	Dodano: 2007-11-19 Wiele ciekawych uwag i wtrąceń. Bardzo mi sie podoba. Obszerna i wyczerpująca praca. Edytuj

Użytkownik	kharim
	Dodano: 2007-11-24 praca świetna:) szykuje sie jakis artykuł o jakies wojnie albo armii? Edytuj

Redaktor	Piotr Radziejewski
	Dodano: 2007-11-24 Co do "militarnych" artykułów to szykują się dwa mojego autorstwa - o bitwach pod Bibrakte i Rafią. :) Edytuj

Strona nie została odnaleziona!

Niestety szukana przez Ciebie strona nie została odnaleziona, czyli wystąpił znienawidzony przez wszystkich błąd 404. Istnieją dwa wytłumaczenia; możliwe, iż szukana strona została usunięta lub przesunięta, albo po prostu źle wpisałeś/aś adres URL. Ale niestety istnieje też ryzyko, iż to my coś 'sknociliśmy' (oby nie!) w kodzie strony i zakradł się tzw. "bug", czyli po polsku robal. Koniecznie daj nam o tym znać; skopiuj link z paska przeglądarki i wyślij go na adres: naczelny[malpa]histurion.pl    Wspólnie oczyśćmy histuriona ze wszelkich błędów/robaków!