Niewolnictwo w starożytnym Rzymie

Rzym ? Wielkie Imperium rozciągające się na cały ówczesny świat starożytny. Pod protektoratem tego kraju znalało się wiele ludów i ziem. Cesarstwo Rzymskie było ośrodkiem kultury, nauki i tzw. ?cywilizacji?. Obyczaje starożytnych Rzymian dały silne podwaliny pod późniejszą kulturę europejską. Ale czy na pewno Rzym był tak wspaniały? Władza i prestiż niosły za sobą szereg obowiązków wobec ludzi biedniejszych, mniej znanych, prostych. Czy te powinności zawsze były sumiennie wypełniane? A sława wojenna i rozdzielane później łupy? Mówi się: ?Patrzcie jaki wielki wódz pokonał wrogów Imerium Rzymskiego i zdobył wiele ziem oraz niewolników?, a czy kogoś obchodził los pokonanych? Nie. Ileż to łez, bólu i ciepień niosły ze sobą wszystkie wojny. A Rzymianie staczali ich bardzo dużo. Wielu mądrych, doświadczonych, wspaniałych ludzi dostawało się do rzymskiej niewoli. A los niewolnika w starożytnym Rzymie nie był do pozazdroszczenia. Jeśli trafił do wyrozumiałego, dobrego obywatela mógł liczyć na mądre traktowanie, a nawet na wolność. Jeśli zaś nie... to jego życie stawało się koszmarem. Wzięci do niewoli ludzie nie zawsze trafiali do jakiś bogatych mieszczan. Często byli wykorzystywani jako robotnicy w kamieniołomach lub pracowali na polach. Byli to tzw. niewolnicy wiejscy (familia rustica). Ale szczególnie ciężki los przypadał tym jeńcom wojennym ? wojownikom, którzy trafiali do szkół gladiatorów. Byli oni zmuszani do walki na arenie, gdzie ryzyko śmierci groziło nieustannie. Ludzie ci nie mieli spokojnego dnia ani nocy, wciąż zadając sobie pytanie: ?Czy to już? Czy dzisiaj zginę??. Niepokój o dom i pozostawioną w ojczystym kraju rodzinę, często okrutne traktowanie przez zwierzchników, perspektywa walki z przyjacielem - z kimś kogo się polubiło, w tej trwającej ciągle okropności oraz wiecznie bliskie widmo haniebnej śmierci było niewyobrażalną torturą. Można sobie tylko próbować wyobrazić jakie męki psychiczne i fizyczne przechodzili gladiatorzy. Nic więc dziwnego, że w końcu jeden z nich postanowił stawić czoła tyranii i przerwać niedolę współbraci. Był to Spartakus. Dla Rzymian był groźnym buntownikiem, na którego wspomnienie wielu drżało ze strachu i nienawiści. Zaś dla niewolników i gladiatorów ? bohaterem i wzorem, człowiekiem, który odważył się rzucić wyzwanie rzymskiej tyranii. I to właśnie chcę przedstawić w tym artykule ? gorzki los niewolników wyczekujących niepewnie każego dnia, gladiatorów walczących na rzymskiej arenie dla uciechy bogatych oraz o Spartakusie ? gladiatorze, który postanowił zrzucić jarzmo niewoli tak z siebie, jak i z innych dręczonych przemocą, nieszczęsnych ludzi.

Niewolnictwo w starożytnym Rzymie

Już od najdawniejszych czasów istniał podział na ludzi wolnych i niewolników. Nie inaczej było w starożytnym Rzymie. Chęć utrzymania posiadanych niewolników w dobrej kondycji, aby mogli oni jak najdłużej służyć swemu panu, powodowała, że byli traktowani dosyć dobrze, choć oczywiście nie zdarzało się to zbyt często. Niewolnikami przeważnie stawali się jenicy wojenni, dłużnicy nie potrafiący spłacić długu, dzieci sprzedane do niewoli przez rodziców oraz dzieci niewoników. Oczywiście nie jest to wyczerpujący wykaz powodów, dla których człowiek wolny, posiadający pewne prawa i przywileje nagle zostaje ich pozbawiony, wykluczony ze społeczeństwa, a nawet odebrane mu jest miano ?człowieka?(!!!) i staje się niewolnikiem, czyjąś własnością i ubezwłasnowolniony musi wykonywać każde polecenie swojego pana, który ma władzę na nim, jego życiem i śmiercią. Pretekstów, które mogły zmienić sytuację obywatela (lub obcokrajowca) i uczynić go niewolnikiem było zapewne więcej. Na taki obrót sprawy miała zapewne wpływ możliwość uzyskania tymi sposobami taniej siły roboczej. Zresztą cała gospodarka (i nie tylko) ówczesnego świata opierała się na pracy niewolników (choć nie jest to zjawisko charakterystyczne tylko dla starożytności). Utrzymywanie małym kosztem wielkiej liczby ludzi, nieposiadających żadnych praw, uległych i całkowicie uzależnionych od swoich właścicieli było niewątpliwie bardzo korzystne, zarówno dla władzy jak i dla możnych obywateli, ale też dla handlarzy niewolników i średnich obywateli. Bo kto teraz wykonywał całą pracę w warsztatach, kamieniołomach, na polach i usługiwał rzymskim obywatelom? Właśnie niewolnicy. Bez możności wyboru, podlegali ścisłemu nadzorowi, wyręczając lud rzymski w najcięższych robotach, pomnażając majątek swoich właścicieli stanowili wyśmienite źródło dochodów. Za jakikolwiek, choćby najmniejszy bunt, groziły im tortury i kara śmierci. Nikt się nie interesował ich losem. Niewolnik bowiem nie posiadał osobowości prawnej i był traktowany jako rzecz należąca do majątku pana. W okresie późnej republiki określa się niewolnika jako rzecz, ?narzędzie mówiące? (instrumentum vocale) w odróżnnieniu od zwierząt (instrumentum semivocale) i niemych narzędzi pracy (instrumentum mutuum). W stosunku do niewolnika przysługiwało panu prawo życia i śmierci (ius vitae necisque) i dopiero w czasach późniejszych zmieniło się podejście do niewolników. Bezpodstawne zabicie lub okrutne traktowanie było karane przez cenzorów.

Niewolnik nie mógł zawierać małżenstwa (matrimonium), a mające charakter małżeński współżycie niewolnika i niewolnicy (contuberium) nie miało żadnych skutków prawnych. Dzieci niewolników stawały się własnością pana ich rodziców.

Natomiast interesy właścicieli niewolników były prawnie chronione. Ustawa XII tablic głosiła, że osoba, która spowoduje ciężkie obrażenia ciała obcego niewolnika, zobowiązana jest wypłacić jego panu 150 asów.

Dla swych panów, którzy w wielu przypadkach mieli z nimi bardzo małą styczność, niewolnicy nie stanowili obiektu większego zainteresowania. Wolni Rzymianie nie zaprzątali sobie głowy takimi nieistotnymi (z ich punktu widzenia) rzeczami jak cierpienie zniewolonych nieszczęśników. Tylko ciekawe co by zrobili gdyby ich spotkał ten ciężki los. Bo przecież jakiś możny Rzymianin mógł utacić nagle majątek i nie mając możności spłacenia długów stać się niewolnikiem. Wtedy automatycznie wszyscy przestają się nim przejmować, zupełnie tak jakby nagle zniknął z powierzchni ziemi, przestał istnieć. Dla wolnych był problem rozwiązany ale dla niewolnika niestety nie.

W późniejszych latach los niewolników znacznie się poprawił, ale dopiero wprowadzenie chrześcijaństwa, jako religii państwowej, spowodowało, istotne zmiany w podejściu do niewolników. Chociaż ze względów gospodarczych niewola nie została zniesiona, przestano traktować niewolnika jako rzecz, położono nacisk na to, iż jest on istotą ludzką, zaś władza pana uległa znacznemu ograniczeniu. Okrutne traktowanie niewolników zostało ustawowo zabronione, zaś zabicie niewolnika uznano za homicidium. Zakazano rozdzielania rodzin niewolniczych oraz czynienia niewolnic prostytutkami. Zniesiono też ograniczenie wyzwoleń.

Walki Gladiatorów - ludi gladiatori

Gorzki i okrutny los przypadł tym niewolnikom, którzy trafiali w szeregi gladiatorów. Była to szczególnie haniebna forma niewolnictwa. Prawdobodobnie do utworzenia instytucji gladiatores przyczyniły się w pewnym stopniu wpływy etruskie (chociaż u wielu starożytnych ludów można zauważyć podobne zjawisko, w formie walk towarzyszących obrzędom pogrzebowym). Gladiatorzy, nie walczyli by zranić przeciwnika, walczyli by zabić. Był to pojedynek na śmierć i życie. Pokonany gladiator mógł błagać o litość przez podniesienie do góry palca wskazującego. Na znak łaski widzowie wyciągali ręce podnosząc kciuk do góry; gdy kierowali kciuk w dół (verso pollice), oznaczało to wyrok śmierci. Bardzo rzadko z widowni padały wyroki ułaskawienia. Chociaż ci co wykazali się wyjątkową odwagą i niespotykaną siłą, zwykle stawali się ulubieńcami ludu rzymskiego, zyskiwali pewne przywileje a nawet i wolność. Pięknie opisuje takie wydarzenie Henryk Sienkiewicz w Quo Vadis.. Obdarzony niezwykłą siłą olbrzym Ursus, zabijając tura, by uratować niewinną Ligię zyskuje zarówno dla dziewczyny, jak i dla siebie sympatię ludu.
Zwycięzcy otrzymywali nagrody pieniężne i palmy (palma gladiatoria), oraz niekiedy zwolnienie z dalszych walk.

Zapasy gladiatorów były rozrywką dla społeczności rzymskiej, ale stanowiły też element politycznych rozgrywek. Za pośrednictwem walk, ich organizatorzy starali się w ten sposób zdobyć popularność wśród Rzymian, zwłaszcza przy staraniu się o urzędy panstwowe. Niestety, bogaci Rzymianie, chcący za pośrednictwem organizacji ulubionej rozrywki, wkupić się na pewne stanowiska, napotykali przeszkodę, w formie ustawy ograniczającej urządzania walk gladiatorskich.

Mimo iż każdego dnia uczestnikom walk towarzyszyła groźba śmierci, to gladiatorzy nie rekrutowali się tylko i wyłącznie z silnych niewolników. Do szkół gladiatorskich zgłaszali się też byli żołnierze i najemnicy. Jednak bez względu na to czy gladiatorzy byli niewolnikami czy ludźmi wolnymi, czy byli wcielani siłą czy zapisywali się dobrowolnie, faktem jest, że szkolenie gladiatorskie było ciężkim rodzajem nauki i nie wróżyło łatwego życia, choć może dawało nikły promyk nadziei na spektakularne zwycięstwo i zachwyt widzów, a co za tym idzie, przywileje, nagrody, bogactwo i wolność. Ale takich co łudzili się pięknymi wizjami zwycięskiego pojedynku było chyba niewielu.

Gladiatorów ćwiczył nauczyciel (lanista), w specjalnych koszarach (laudi). Zespół gladiatorów z jednej szkoły tworzył tzw. familia gladiatoria i był wynajmowany lub odsprzedawany organizującemu walki urzędnikowi. Przed wejściem na arenę gladiatorzy składali przysięgę, że nie będą oszczędzać się w walce, która zaczynała się od fechtunku tępą bronią. Na znak dany przez lanistę gladiatorzy rozpoczynali walkę na miecze (gladius).
W szkole gladiatorów istniały następujące rodzaje walk:

- gladiatores laquearii ? zarzucali na przeciwnika zamiast sieci pętlę ze sznura (tzw. laqueus)
- gladiatores essedarii ? walczyli na wozach zaprzężonych w dwa konie
- gladiatores dimachaeri ? walczyli dwoma mieczami
- gladiatores Samnites ? używali tarczy i broni samnickiej
- gladiatores Thraces ? używali broni trackiej
- gladiatores bestiarii ? walczyli ze zwierzętami
- gladiatores nani ? karły występujące jako gladiatorzy
- gladiatores meridiani ? zastepowali zwykłych gladiatorów, walczyli w porze południowej
- gladiatores ordinarii ? zwykli gladiatorzy, ubrojeni w zbroję, tarczę i miecz
- gladiatores retiarii ? uzbrojeni byli tylko w sieć i trójząb; walczyli zwykle z przeciwnikiem zakutym w zbroję i wyposażonym w miecz i tarczę
- gladiatores bustuarii ? walczyli przy stosie pogrzebowym (tzw. bustum)
- gladiatores cubicularii ? walczyli w czasie uczty w sali jadalnej

W czasach cesarstwa bogaci utrzymywali własnych gladiatorów. Także państwo miało swoich podopiecznych (gladiatores fiscales lub Ceasariani). Za przykładem Rzymu również prowincje utzrymywały skoszarowanych gladiatorów (odgrywali oni nieraz ważną rolę w buntach niewolników takich jak powstanie Spartakusa). Gladiatorzy byli używani również przez niektórych cesarzy jako regularni żołnierze w czasie wojny domowej.

Gladiatorzy walczyli na arenach, w prywatnych domach oraz w rzymskich cyrkach. Najsłynniejszym cyrkiem jest Koloseum, które przetrwało do dnia dzisiejszego i jest udostępnione dla turystów.

Powstanie Spartakusa

Uciemiężeni niewolnicy niejeden raz zrywali się do walki przeciwko swym panom. Największy i najgroźniejszy zryw nazwano powstaniem Spartakusa ? od imienia jego wodza i założyciela.

Spartakus, z pochodzenia Trak, służył jako najemnik w armii rzymskiej, z której uciekł. Zbiega schwytano, uczyniono niewolnikiem i osadzono w słynnej szkole gladiatorów Lentulusa Batiatusa w Kapui. Spartakus odznaczał się wyjątkową siłą fizyczną i niespotykanymi zdolnościami. Dzięki tym zaletom uzyskał wolność i został nauczycielem fechtunku. Spartakus, nie mogąc się pogodzić z okrutnym losem i ciemiężeniem zniewolonych ludzi, widząc przed sobą czarną przyszłość (w końcu, żaden gladiator nie mógł być pewny dnia i godziny swojej śmierci, a z definicji gladiator zawsze mógł trafić na silniejszego) zainicjował w swojej szkole spisek, do którego przyłączyło się ok 200 ludzi. Już na samym początku, u źródła pojawił się pierwszy sygnał, że powstanie może zakończyć się klęską. Ktoś doniósł przełożonym o rozruchach i tajnych planach tworzącego się zarzewia buntu. Spisek przed czasem wykryto, lecz 70 gladiatorom udało się zbiec na szczyt pobliskiego Wezywiusza. Zgormadzeni na Wezywiuszu niewolnicy wybrali na wodzów obok Spartakusa, Kriksosa i Oinomaosa. Początkowa, niewielka grupa powstańców szybko rosła, zasilana przez zbiegłych z okolicznych majątków ziemskich niewolników. Wezywiusz zamienił się w twierdzę, dającą schronienie 10 tys. ludzi. Stali się oni postrachem wszystkich okolicznych bogatych Rzymian. Niewielkie lokalne oddziały wysłane przeciw buntownikom zostały doszczętnie rozbite. Nie na darmo gladiatorzy ćwiczyli sztukę walki zbrojnej.

W 73 r. p.n.e. wysłano przeciw Spartakusowi regularną armię pod dowództwem propretora Klaudiusza Glabera. Obległ on buntowników na Wezywiuszu, odcinając im tym samym jedyną drogę ucieczki. Wydawało się, że upadek powstania zbliża się nieuchronnie. Jednak w tej krytycznej sytuacji przywódca powstania wykazał sie dużą przytomnościa umysłu i sprytem. Spartakus rozkazał mianowicie spleść z pędów dzikiego wina drabiny, po których wszyscy buntownicy spuścili się na dół, na tyły wroga. Tam znienacka zaatakowali, nie spodziewających się takiego manewru żołnierzy Klaudiusza. Po zażartej bitwie, cała armia rzymska wysłana przeciw Spartakusowi została pobita i znalazła się w ręku powstańców. Jeszcze raz Wiktoria dopisała powstanicom.

Strata armii Klaudiusza Glabera była bardzo niepomyślnym wydarzeniem, szczególnie dla rządzącej oligarchii, tu bowiem koncentrowały się najbardziej dochodowe posiadłości nobilów. Wysłane przeciw Spartakusowi nowe wojska zostały przezeń pobite w otwartym polu. Armia powstańców wciąż rosła, w ręku zbuntowanych gladiatorów, walczących o wolność znalazła się cała południowa Italia, mało tego zagrożony był sam Rzym.

Niestety przywódcy powstania nie byli zgodni co do swoich przyszłych losów. Spartakus bowiem nie zamierzał atakować Rzymu, ani organizować nowego państwa na terenie Italii. Marzył o przejściu przez Alpy i wprowadzeniu wojska do ojczystych, wolnych krajów ? Galii, Germanii lub Tracji. Zapewniało to wprawdzie wolność tylko tym, którzy opuściliby Italię, ale był możliwy do zrealizowania. Sprzeciwił się temu Kriksos, domagając się pozostania w Italii i rozpoczęcia marszu na Rzym. Przyczyny odmiennych stanowisk, co do dalszych losów powstania, obu wodzów nie są całkowicie jasne. Armia na swoje nieszczęście podzieliła się. Wojsko Kriksosa odłączyło się od głównych sił, zmniejszając tym samym szanse na powodzenie swoich zamierzeń. Gdyby Kriksos nie odłączyłby się od Spartakusa, mógłby zrealizować swoje cele w nieco późniejszym czasie. A i Spartakus miałby wtedy szansę na zwycięstwo i mógłby nawet, po powiększeniu się armii buntowników, pokusić się o najazd na Rzym. Na swoje nieszczęście Kriksos postanowił działać na własną rękę. Nie była to mądra decyzja. Oddział Kriksosa nie dotrzymał pola armii konsulów i poniósł druzgocącą klęskę w 72 r. p.n.e. Był to kolejny sygnał zwiastujacy upadek powstania.

W wyniku podzielenia się armii Spartakus znalazł się w sytuacji krytycznej. Wiedział on, że armia niewolników, po rozpadzie na dwa oddzielne obozy, nie ma wielkich szans na przetrwanie. Mimo tego zdołał pokonać w dwóch bitwach po koleji obu konsulów i wkroczyc do Galii Przedalpejskiej, gdzie pobił wojska namiestnika prowincji. Wydawać by się mogło, że nic nie powstrzyma Spartakusa przed przejściem przez Alpy. Jednak znalazłszy się niedaleko rzeki Padu, porzucił swój poprzedni projekt i zawrócił na południe. Przyczyną takich zmian w planach mógł być problem wyżywienia w górach ogromnej armii. Wojsko Spartakusa liczyło wtedy ok 100 tys żołnierzy.

Mieszkańcy Rzymu przeżywali okres wielkiej trwogi, porównywaną z paniką jaka panowała podczas wojny z Hannibalem. Obawiano się, że wojska niewolnicze udarzą na Rzym. W tej sytuacji senat udzielił nadzwyczajnych pełnomocnictw pretorowi Markowi Licyniuszowi Krassusowi. Zmobilizował on wielkie siły przeciw buntownikom.

Początkowo Spartakus nieźle dawał sobie radę z przeciwnikiem. Jednak dobra passa byłego gladiatora nie trwała długo. Niezgoda w powstańczej armii raz jeszcze dała o sobie znać. Część buntowników, niepomna losu Kriksosa, oderwała się od głównego oddziału i rychło ponisła straszliwą klęskę. Zginęło wtedy kilkanaście tysięcy niewolników.

Tymczasem na pomoc Krassusowi przybył z Hiszpanii z wojskiem Pompejusz, a także w Brundizjum wylądowała armia namiestnika Macedonii. Tak więc armia Spartakusa, porzuciwszy początkową trasę, znacznie uszczuplona, stanęła do walki ze znacznie silniejszym przeciwnikiem.
W 71 r. p.n.e. w Apulii, blisko Brundizjum, doszło do decydującej bitwy między wojskami Spartakusa i Krassusa. Opisuje to niezwykłe wydarzenie pewien starożytny historyk:

Armia niewolnicza mimo niezwykłego męstwa poniosła porażkę. Powstanie Spartakusa, podobnie jak i inne zbrojne zrywy niewolników, zakończyło się straszliwą klęską. Tylko niewielka część niewolników poszła za Spartakusem. Przytłaczająca większość pozostałą bierna ze strachu przed panami i z braku wiary w zwycięstwo. Spory między przywódcami armii powstańczej ułatwiały Rzymianom rozprawienie się z buntownikami. Decydującą jednak przyczyną klęski były nierówne siły przeciwników. Armia rzymska liczna, świetnie wyszkolona i uzbrojona, zdecydowanie przewyższała powstańców, pośpiesznie przyuczonych do żołnierskiego rzemiosła.

Długo pamiętano w Italii o Spartakusie. Niewolnicy mówili o nim z podziwem i miłością, ich właściciele ze strachem i nienawiścią. Jego niespotykana odwaga i determinacja oraz pragnienie odzyskania utraconej wolności zjednywały mu serca wielu ludzi. Był wielkim bohaterem dla uciemiężonych współbraci, wzorem dla wielu pokoleń powstańców. Mimo miażdżącej przewagi przeciwnika i ostatecznie nikłych szans na powodzenie misji, jaką sobie wyznaczył, Spartakus odniósł wiele zwycięstw. Mimo iż nie udało mu się zrealizowac swojego celu ? to zyskał o wiele więcej niż mógłby wymyślić w najbardziej szalonych marzeniach. Stał się bowiem legendą, wzorem do naśladowania, to właśnie jego sprzeciw zatrząsnął całą strukturą niewolnictwa, przyprawił Rzym o prawdziwą panikę i zapoczątkował wielowiekowy proces znoszenia niewolnictwa. Tak to jeden człowiek stawiając się złu, poruszył świat i to nie tylko cały starożytny Rzym, ale również następne pokolenia. Udało mu się odcisnąć swój ślad na kartach historii. Wywarł ogromny wpływ na psychikę i poglądy wielu ludzi w różnych epokach. Spuścizna Spartakusa przetrwała wieki. ?Nie poddawaj się tyranii. Walcz do końca? - tak zapewne brzmiałoby jego hasło. Jego postać do dzisiaj fascynuje. Jeden z historyków starożytnych napisał o nim, że: ?... był człowiekiem o wielkiej sile ciała i ducha?. I mimo klęski, którą poniósł, to tej wielkości nie można mu odmówić.

?Rzeczą człowieka jest walczyć, a rzeczą nieba - dać zwycięstwo?

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Użytkownik	hoffi13
	Dodano: 2008-02-01 Bardzo obszerny i ciekawy artukuł. W szczególności dział o Spartakusie. Nic tylko pogratulować Autorce :) Edytuj

Użytkownik	Quiris
	Dodano: 2008-02-18 Świetny artykuł...osobiście myślę,choć pewnie większość się ze mną nie zgodzi,że niewolnictwo w tamtych czasach było konieczne. Edytuj

Użytkownik	mateusz127
	Dodano: 2008-03-17 Genialny artykuł nie tylko ze względów profesjonalizmu autorki, ale także merytorycznego, filozoficznego intra... Edytuj

Użytkownik

Thalion

Dodano: 2008-08-24 Artykuł jest bardzo rzetelny, znamionuje gruntowną znajomość tematu (zwłaszcza część o szkoleniach gladiatorów. ponadto jest świetnie napisany. Jednak ogólny obraz traktowania niewolników w Rzymie jest, zdaje mi się, trochę nadto krytyczny i przez to niesprawiedliwy. Naturalnie z perspektywy naszych humanistycznych i humanitarnych wartości praktyka niewolnictwa i imperialistycznego, zaborczego militaryzmu rzymskiego muszą być odrzucone, ale mentalność ludzi tamtych czasów była głęboko odmienna od naszej! A niewolnictwo było w starożytności powszechne, bo było jedynym znanym, względnie efektywnym systemem ekonomicznym. Trzeba zatem zwrócić uwagę na fakt, że niewolnik, będąc uważanym za rzecz, był "rzeczą" relatywnie drogą, stąd traktowanie go nie było z reguły okrutne, bo przecież ludzie dbają o należące do nich przedmioty, zwłaszcza drogie i użyteczne! Stąd szczególne okrucieństwo było raczej wybrykiem marginesu sadystów, nie normą, będąc po prostu nieekonomiczne. Poza tym niewolnicy stosowali na dużą skalę "bierny opór", stąd umocniona potem ideologicznie przez stoicyzm i chrześcijaństwo tendencja do poprawy warunków ich życia i pracy. Juryści rzymscy okresu klasycznego zaczęli uznawać, że w świetle prawa naturalnego niewolnik jest człowiekiem, a chwilowa wolność w czasie ciąży matki - niewolnicy sprawia, ze narodzone dziecko jest wolne. Ponadto przedsiębiorczym niewolnikom wydzielano pod zarząd masy majątkowe peculia, dzięki którym wielu niewolników dorobiło sie sporych majątków. Nie zmienia to oczywiście pejoratywnej oceny zjawiska niewolnictwa, zarówno pod względem praw człowieka, jak i ekonomicznej efektywności, ale myślę że ukazuje tzw. druga stronę medalu w tej kwestii. Nie jest to oczywiście zarzut wobec znakomitego, jak wspomniałem tekstu, a raczej głos w dyskusji. Edytuj

Użytkownik	zamer
	Dodano: 2008-11-30 Jako dodatek na temat Spartakusa polecam książkę pt."Uczniowie Spartakusa" Można znależć tam również wątki dotyczące traktowania niewolników. Nie tylko gladiatorów. Edytuj

Gość	pinka
	Dodano: 2010-02-14 SUPER. Niezwykle działający na uczuciach artykuł. Edytuj

Gość	Marta
	Dodano: 2010-05-23 myślę,że artykuł jest bardzo ciekawy dostarczył mi wielu informacji. Edytuj

Gość

Pretor

Dodano: 2010-06-23 Bardzo ciekawy artykuł. Chciałbym jednak dodać jedną uwagę. Otóż nie do końca się zgodzę z tezą, że niewolnicy w tym czasie, np poprzez powstanie Spartakusa, chcieli znieść niewolnictwo. Uczęszczałem na wykłady z historii starożytnej u niezapomnianego już ś.p. pana prof. Waldemara Cerana (Uniwersytet Łódzki). Mieliśmy tam również wykład o Powstaniu Spartakusa. Spartakus faktycznie chciał wrócić do Tracji (jeśli faktycznie był Trakiem). I jego bunt niewątpliwie był dla Rzymu straszliwym doświadczeniem. Nigdy jednak nie miał na celu zmiany ustroju. Niewolnictwo było częścią tamtego świata. Nie tylko w Rzymie. Niewolnik oczywiście stał bardzo nisko w statusie społecznym, jednak byli niewolnicy bankierzy (np. Grecy), byli rzemieślnicy, którym się całkiem nieźle żyło. Niewolnik był często sporo wart i traktowano ich odpowiednio do ich wartości. Byli także m.in. pracownicy kopalń, których los był straszny. Wolni ludzie stawali się niewolnikami, niewolnicy stawali się wolnymi. Nikt tego nie kwestionował. I Powstanie Spartakusa nie miało tego zmienić. Być może Spartakus współczuł innym niewolnikom, ale prawie na pewno nie był rewolucjonistą, w naszym tego słowa znaczeniu. Nie miał celów politycznych, a raczej po prostu szukał wolności i być może rewanżu. Ustroju zmieniać nie zamierzał. Dopiero chrześcijaństwo zmieniło samoświadomość tamtego społeczeństwa, ale to zajęło sporo lat. To były inne czasy i trudno traktować Spartakusa jako bojownika o "wolność i demokrację". Edytuj

Gość	Jacek patriota
	Dodano: 2010-12-25 Panie Gość a na jakiej podstawie piszesz że spartakus nie miał na celu zrewolucjonowania tamtejszego systemu wśród niewolników dlatego ze tak twierdził twoj ś.p prof? wg mnie to była postac gdzie jak pisze powy zej byłą nieustraszona jednostka o wielkiej sile ciała i ducha i chciała dokonac czegos wiecej niz tylko krwawej zemsty. Edytuj

Redaktor

Rysiek Hałas

Dodano: 2010-12-28 Zgadzam się z pretorem. wątpię czy Spartakus był aż takim idealistą, ażeby sądzić, że w świecie zdominowanym przez Rzym i podległe mu państwa, mozna było pozwolić na stworzenie państwa niewolników. Spartakus dobrze wiedział, że w historii było już kilka buntów niewolników, którzy wcale nie chcieli zmieniać istniejącego stanu rzeczy-powstania niewolników sycylijskich czy próba stworzenia Państwa Słońca przez Aristonikosa(pozbawionego rzekomo instytucji niewolnictwa). Spartakus zbyt trzeźwo myślał by nie dostrzec animozji i wewnętrznych podziałów pomiędzy powstańcami. Wszak niewolnicy pochodzili z różnych krajów i nacji, więc mieli inne wyobrażenia o swojej wolności, o czym wódz niewolników wkrótce miał się przekonać. Spartakus raczej chciał wyprowadzić podległych sobie ludzi z Italii, i pozostawienie ich samych sobie. Niby jak mógłby zadbać o tak różnorodną rzeszę ludzi, ściganą w dodatku przez Rzymian, dla których sprawą odzyskania honory byłoby zniszcznie owej bandy uciekinierów. Spartakus był pragmatykiem z lekką dozą marzyciela, fakt, ale powtórzę jeszcze raz - nie miał planów, ani szans zrealizowania swojego "państwa bez niewolnictwa". Edytuj

Gość	qw34,
	Dodano: 2011-02-06 To było coś strasznego. interesujący artykuł. Edytuj

Gość	Pan
	Dodano: 2011-03-08 Bardzo ciekawy artykuł, gratulacje! Edytuj

Gość	kna
	Dodano: 2011-03-31 Brawo! Artykuł bardzo ciekawy, warto przeczytać!!! Edytuj

Użytkownik

gazi

Dodano: 2011-05-02 Świetny artykuł. Ciekawy i bardzo przystępny. Szczególnie część o gladiatorach i powstaniu Spartakusa. Sam wątek bardzo mnie interesuję ze względu na moje studia - pedagogika, bo ja wiadomo pierwszymi pedagogami byli niewolnicy - Ci starzy, niedołęzny, nie nadając sie już do niczego innego jak tylko odprowadzenie syna swych Panów do szkoły czy uczenie go manier przy stole. Zaskajujęce i troche przygnębiające jakie były początki mojego przyszłego zawodu... Edytuj

Gość

Marcian

Dodano: 2011-11-04 Niestety nie mogę zgodzić się z tezą "ale dopiero wprowadzenie chrześcijaństwa, jako religii państwowej, spowodowało, istotne zmiany w podejściu do niewolników." Wszystkie istotne zmiany wprowadzone względem niewolników nastąpiły wcześniej. Nie był to wpływ chrześcijaństwa, a filozofii stoickiej. Należy zwrócić uwagę na ustawodawstwo cesarza Hadriana, głównie na jego reskrypty ( zniesienie odpowiedzialności zbiorowej niewolników na podstawie S.C. Sillanium, zakaz kastrowania niewolników, zakaz sprzedaży niewolnic stręczycielom oraz zakaz sprzedaży niewolników właścicielom szkół gladiatorskich, Powszechny zakaz zabijania na podstawie legis Corneliae de sicariis et veneficis) jak też na ustawy Antoninusa Piusa, gdzie ów cesarz zakazuje nadmiernego srożenia się nad niewolnikami. Edytuj

Gość	cudanakiju
	Dodano: 2011-11-04 Niestety każdy kto zna się trochę na temacie, musi stwierdzić, że artykuł pomimo tego, że jest ciekawy niewiele ma wspólnego z prawdą. Bardzo boli powielenie nieprawdziwych stereotypów. Niewolinicy byli nikim, kciuk w górę albo w dół, Spartakus który chciał znieść niewolnictwo, to wszystko powielane Hollywood'ckie mity. Edytuj

Gość

Zdziwiony

Dodano: 2011-11-04 Ehm.. powiem szczerze, że wywód na temat złego losu niewolników-gladiatorów, chyba nie do końca jest prawdziwy. Spójrzmy na to w ten sposób.. Kupić niewolnika - koszta, oddać go pod dobry protektorat i wyszkolić - kolejne koszta, zadbać o dodatkowe wyżywienie i kwatere - ... plus minus fakt tego, że niewolnicy-gladiatorzy byli lwami salonowymi zapraszanymi przez ciekawskie gospodynie. Hmm.. walka była widowiskiem, a w szczególnych przypadkach krwawą rzeźnią. Kto pozwoliłby zabić dobrze walczących gladiatorów o bardzo niskim statusie społecznym, skoro koszta utrzymania takiego niewolnika były ogromne, a dodatkowo w/w widowiska przynosiły spore zyski? Edytuj

Gość

krzna

Dodano: 2011-11-04 Artykul pachnie mi licealnymi podrecznikami ;) W spoleczeństwie, w którym każdy mógł zostać niewolnikiem mimo, że przestawało się być wolnym człowiekiem - wciąż nim się było. Fakt, że los części z nich był koszmarem, ale posiadanie niewolnikow także składało wiele obowiązków na gospodarza i kto się zna na temacie potwierdzi, że na te obowiazki stać było tylko najzamożniejszych lub średnio bogatych - czyli nie wiecej niż 30% owczesnych obywateli Rzymu. Co wiecej słyszałem też o pismach, w których jasno jest napisane, że czasem brano biedaków pod dach w roli niewolnika, by taki np. bez ręki, za drobne prace domowe mógł jednak czymś żołądek zapchać - wiadomo w każdym społeczeństwie trafiają się "źli" i "dobrzy" ludzie ;) Edytuj

Gość

ja

Dodano: 2011-11-04 Uważam że jest to bardzo jednostronny artykuł, w którym autorka oceniła niewolnictwo bardziej przez pryzmat jego dzisiejszego pojmowania. Zabrakło mi spojrzenia na tą sprawę z perspektywy ówczesnych Rzymian z uwzględnieniem realiów panujących w ówczesnym świecie. Pamiętajmy, że dla nich niewolnictwo było czymś tak oczywistym, jak dla nas demokracja i właściwie niemożliwe byłoby jego zniesienie. Pomimo to czytało się bardzo miło, czuć że autorka ma "lekkie pióro" więc twierdzę, że jeśli będzie w przyszłości bardziej bezstronna i analityczna, to może napisać jeszcze wiele ciekawych tekstów :) pozdrawiam! Edytuj

Gość	kallolcia
	Dodano: 2012-01-23 Dobra robota. Bardzo przydał mi się ten artykuł. Jest on wielce ciekawy. Edytuj

Gość	swój
	Dodano: 2013-12-30 ciekawie napisane ,niemniej emocjonalne podejście autora/ki tekstu psuje ogólne wrażenie . To jest opis zastanej historii której nie można zmienić wiec czy się z tym zgadzamy czy nie nie ma znaczenia Edytuj