Matura WOS 5. Prawidłowości życia społecznego

Wymagane pojęcia

W codziennym życiu dokonujemy często oceny rzeczy czy zjawisk, które nas otaczają. Oceny te mogą mieć związek z poczuciem estetyki (coś mam się podoba lub nie), dotyczyć ocen w kategoriach dobra czy zła lub też np. ocen w kategoriach przydatności - gdy oceniamy czy coś jest dla nas przydatne czy nie za bardzo. Oceny nasze dotyczą też postaw i zachowań innych ludzi. Każdy z nas niemal od urodzenia spotyka się z systemem nakazów i zakazów dotyczących zachowania. Te reguły dotyczące zachowania się człowieka to normy społeczne. Wiesz już zatem jakie jest pojęcie normy społecznej¹ . Dalej poznasz jaki charakter mogą mieć i jak dzielimy normy² . Zapamiętaj do nich przykłady, wiedz co to są sankcje³ . Sankcje obok zwyczajów i obyczajów składają się na system kontroli społecznej, która jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Jeżeli dochodzi do nieprzestrzegania norm przyjętych przez członków danej zbiorowości to mówimy o dewiacji społecznej, a jeżeli system norm i wartości traci wewnętrzną spójność i zmienia się w chaos to jest to zjawisko anomii⁴ , o którym warto wspominieć, bo pojawia się w arkuszach egzaminacyjnych. Poznajesz pojęcie ładu społecznego⁵ . Znasz jego podział wprowadzony przez Stanisława Ossowskiego - przedstawień zbiorowych⁶ , policentryczny⁷ i monocentryczny⁸ . Następnie dowiesz się co to jest instytucja społeczna⁹ , jak dzielimy instytucje, jakie pełnią funkcje i jakie mają znaczenie - poznasz dodatkowo termin biurokracja¹⁰ .

Pytania egzaminacyjne

Matura próbna z Operonem - listopad 2011 rok - poziom podstawowy

Zadanie 6. (1 pkt)

Normy społeczne określające dobro i zło to normy:

Pokaż odpowiedź

Pamiętaj, że zakazy i nakazy obowiązujące w społeczeństwie mogą mieć oparcie w kilku normach. Na przykład zakaz kradzieży jest normą z zakresu zarówno prawa, jak i religi czy moralności. Dlatego. zwróć uwagę na opis zachowania opisanego w pytaniu, a wówczas łatwo je podporządkujesz do właściwej normy.Ta sama uwaga do pytania poniżej. Gdy opis zachowania mówi ogólnie o mówieniu prawdy, to jest to norma moralna, ale gdybyś miał np. obowiązek składania prawdziwych zeznań w sądzie jest to głównie norma prawna.

Matura próbna z Operonem - listopad 2011 rok - poziom podstawowy

Zadanie 7. (1 pkt)

Napisz przy podanych przykładach zachowań społecznych, jaki stanowią rodzaj normy społecznej.

Zadanie 13. (4 pkt)

Do podanych przykładów instytucji społecznych dopisz ich typ.

Przypisy

1. Norma społeczna - Norma społeczna - to przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej, wyznaczony przez wartości uznawane w danej społeczności czyli przez zakazy i nakazy dotyczące zachowania się człowieka, których nieprzestrzeganie często pociąga za sobą sankcje.

2. Podział norm społecznych - Ogólnie możemy mówić o normach społecznych formalnych, czyli zawartych w przepisach czy regulaminach oraz nieformalnych czyli niespisanych, obowiązujących zwyczajowo. Normy możemy również podzielić na: Prawne - są to zasady zachowania oparte na przepisach i w przeciwieństwie do innych norm są one ustanowione lub uznane przez państwo, a ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez instytucje państwowe np. normy zawarte w kodeksie karnym. Religijne - normy, które dotyczą danego wyznania, często też traktowane jako normy moralne np. dekalog. Moralne (etyczne) - mają charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania np. zakaz zabijania. Obyczajowe - nawyki zachowania się, rytuały czy sposób ubierania, które są uznawane w danej zbiorowości, normy te nie oceniają ani nie wartościują, ale określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić np. całowanie kobiety w rękę.

3. Sankcja - Sankcja to reakcja na określone działanie jednostki w postaci kary lub nagany w danej zbiorowości w zależności od tego czy jednostka ta działa zgodnie lub niezgodnie z ustalonymi w danej zbiorowości regułami. Mogą być sankcje: pozytywne (nagrody), negatywne (kary). Możemy też mówić o sankcjach formalnych (reakcja instytucji) lub nieformalnych (reakcja sąsiadów). Sankcje nieformalne negatywne to np. szyderstwa, docinki, a pozytywne to uznanie czy wyrazy wdzięczności. Sankcje formalne negatywne to np. nałożenie grzywny, a formalne pozytywne to np. przyznanie odznaczenia. Wyróżnia się też sankcje:prawne - czyli kary i wyróżnienia określone w przepisach prawa dla przykładu: kara aresztu przewidziana w prawie karnym lub nagroda jubileuszowa przewidziana w prawie pracy, etyczne - system kar i wyróżnień wynikający z uznanych zasad moralnych np. zasady etyki zawodowej, satyryczne - to drwina, docinki, ośmieszenie kogoś z powodu jego zachowania, religijne - sankcje wynikające z zasad religijnych np. ekskomunika czyli pozbawienie wiernego praw do uczestnictwa w życiu Kościoła.

4. Anomia - Anomia to pojęcie, powstałe w XIX wieku, którego twórcą był Emil Durkheim. Użył on tego pojęcia dla określenia sytuacji, w której system norm i wartości traci wewnętrzną spójność. Człowiek nie potrafi odróżnić dobra od zła i nie wie jak powinien postępować. Zdaniem Durkheima jednostka nigdy nie jest zaspokojona w swoich dążeniach. Im ktoś ma więcej tym więcej chce, ponieważ otrzymanie nagrody jedynie stymuluje, zamiast zaspokajać potrzeby. Granice tym dążeniom indywidualnym może wyznaczyć jedynie kontrola zewnętrzna ze strony społeczeństwa. Prawidłowa kontrola społeczna sprawia, że ludzie uświadamiają sobie granice awansu i odpowiednio regulują poziom aspiracji. W okresie gwałtownych zmian społecznych następuje załamanie kontroli społecznej, wskutek czego jednostka nie czuje się już związana w swoich dążeniach z istniejącym systemem norm. Natomiast socjolog Robert Merton w latach 30. XX wieku twierdził, że zarówno zachowania konformistyczne jak i dewiacyjne są normalnym sposobem adaptacji do struktury społeczno-kulturowej. W prawidłowo funkcjonującym społeczeństwie kulturowo wyznaczone cele pozostają w ścisłym związku ze środkami, za pomocą których można te cele osiągnąć. Zakłócenie w prawidłowym funkcjonowaniu społeczeństwa może się objawić w przypadku nadmiernego akcentowania celów lub środków. Dzieje się tak wtedy, gdy społeczeństwo narzuca swoim członkom cele np. podnoszenie swojego dobrobytu drogą wykształcenia na dobrych uczelniach, ale część ludzi odbiera te normy jako nierealne i dlatego dąży do realizacji celu, ale za pomocą sposobów, które nie są akceptowalne np. drogą kradzieży czy fałszerstwa. Merton wskazywał różne sposoby indywidualnego dostosowania się do anomii, a mianowicie: - konformizm polegający na działaniu skierowanym na osiągnięcie celów za pomocą legalnych środków, - innowacja to proces dążenia do osiągnięcia celów poprzez wybór niedozwolonych lub nielegalnych środków np. kradzież, - wycofanie, które jest odrzuceniem i celów i środków np. popadanie w narkomanię, - rytualizm to rezygnacja lub obniżenie poziomu aspiracji na tyle, że nie powoduje już on frustracji z powodu niezrealizowanych zamiarów, - bunt to odrzucenie środków i celów oraz zastąpienie ich nowymi, radykalnymi np. terroryzm.

5. Ład społeczny - Ład społeczny to porządek wynikający z organizacji życia społecznego, oparty na pewnych zasadach, normach i wartościach. Inne definicje ładu to: spokój w stosunkach pomiędzy grupami społecznymi albo dążenie do uporządkowania życia społecznego poprzez wartości, normy i postawy. Innymi słowy ład społeczny to zachowanie poszczególnych jednostek i zbiorowości wobec siebie, wyznaczony przez prawo, moralność, obyczaje, tradycje, systemy światopoglądowe, ideologiczne uznawane wartości. Jeżeli podstawą ładu społecznego jest współpraca, umiejętność uzgadniania rozbieżnych interesów, consensus i wspólna hierarchia wartości to wówczas następuje rozwój i postęp. W przeciwnym wypadku dochodzi do działań destrukcyjnych, konfliktowych, które powodują dezorganizację, zagrażającą rozpadem określonych zbiorowości.

6. Podział ładu społecznego według Stanisława Ossowskiego - Stanisław Ossowski, socjolog (1897-1963) był jednym z największych autorytetów intelektualno-moralnych w powojennej Polsce. Twierdził, że wszystkie zjawiska społeczne mają aspekt świadomościowy. Na przykład więź społeczna, szczególnie etniczna czy narodowa, jest efektem wyobrażeń i przekonań. Ich formy patologiczne tj. rasizm czy szowinizm Ossowski zdecydowanie piętnował, chwaląc jednocześnie przejawy pozytywne tj. patriotyzm. Ossowski wyróżniał trzy typy ładów: 1. Ład przedstawień zbiorowych - charakterystyczny dla społeczeństw pierwotnych czy zbiorowości wiejskich, gdzie konformistyczne zachowania ludzi wyznaczane są przez wspólne warunki, wzory oraz normy. Pozycja człowieka wyznaczona jest raz na zawsze, usankcjonowana kryteriami przez niego wyznawanymi. Ład taki może istnieć niezależnie od tego czy istnieje wspólny ośrodek decyzyjny. 2. Ład monocentryczny jest charakterystyczny dla społeczeństw totalitarnych czy reżimów wojskowych. Istnieje tutaj jeden ośrodek decyzyjny, toteż władza skoncentrowana jest w jednym ręku, a gospodarka rynkowa scentralizowana. 3. Ład policentryczny jest charakterystyczny dla społeczeństw obywatelskich, otwartych, w których życie społeczne reguluje równowaga sił społecznych. Istnieje wiele ośrodków decyzyjnych i brak jest koordynacji np. społeczeństwa liberalne. Istnieje wolny rynek, a ze strony rządu zakłada się tylko pewne elementy przymusu np. dotyczące podatków.

7. Podział ładu społecznego według Stanisława Ossowskiego - Stanisław Ossowski, socjolog (1897-1963) był jednym z największych autorytetów intelektualno-moralnych w powojennej Polsce. Twierdził, że wszystkie zjawiska społeczne mają aspekt świadomościowy. Na przykład więź społeczna, szczególnie etniczna czy narodowa, jest efektem wyobrażeń i przekonań. Ich formy patologiczne tj. rasizm czy szowinizm Ossowski zdecydowanie piętnował, chwaląc jednocześnie przejawy pozytywne tj. patriotyzm. Ossowski wyróżniał trzy typy ładów: 1. Ład przedstawień zbiorowych - charakterystyczny dla społeczeństw pierwotnych czy zbiorowości wiejskich, gdzie konformistyczne zachowania ludzi wyznaczane są przez wspólne warunki, wzory oraz normy. Pozycja człowieka wyznaczona jest raz na zawsze, usankcjonowana kryteriami przez niego wyznawanymi. Ład taki może istnieć niezależnie od tego czy istnieje wspólny ośrodek decyzyjny. 2. Ład monocentryczny jest charakterystyczny dla społeczeństw totalitarnych czy reżimów wojskowych. Istnieje tutaj jeden ośrodek decyzyjny, toteż władza skoncentrowana jest w jednym ręku, a gospodarka rynkowa scentralizowana. 3. Ład policentryczny jest charakterystyczny dla społeczeństw obywatelskich, otwartych, w których życie społeczne reguluje równowaga sił społecznych. Istnieje wiele ośrodków decyzyjnych i brak jest koordynacji np. społeczeństwa liberalne. Istnieje wolny rynek, a ze strony rządu zakłada się tylko pewne elementy przymusu np. dotyczące podatków.

8. Podział ładu społecznego według Stanisława Ossowskiego - Stanisław Ossowski, socjolog (1897-1963) był jednym z największych autorytetów intelektualno-moralnych w powojennej Polsce. Twierdził, że wszystkie zjawiska społeczne mają aspekt świadomościowy. Na przykład więź społeczna, szczególnie etniczna czy narodowa, jest efektem wyobrażeń i przekonań. Ich formy patologiczne tj. rasizm czy szowinizm Ossowski zdecydowanie piętnował, chwaląc jednocześnie przejawy pozytywne tj. patriotyzm. Ossowski wyróżniał trzy typy ładów: 1. Ład przedstawień zbiorowych - charakterystyczny dla społeczeństw pierwotnych czy zbiorowości wiejskich, gdzie konformistyczne zachowania ludzi wyznaczane są przez wspólne warunki, wzory oraz normy. Pozycja człowieka wyznaczona jest raz na zawsze, usankcjonowana kryteriami przez niego wyznawanymi. Ład taki może istnieć niezależnie od tego czy istnieje wspólny ośrodek decyzyjny. 2. Ład monocentryczny jest charakterystyczny dla społeczeństw totalitarnych czy reżimów wojskowych. Istnieje tutaj jeden ośrodek decyzyjny, toteż władza skoncentrowana jest w jednym ręku, a gospodarka rynkowa scentralizowana. 3. Ład policentryczny jest charakterystyczny dla społeczeństw obywatelskich, otwartych, w których życie społeczne reguluje równowaga sił społecznych. Istnieje wiele ośrodków decyzyjnych i brak jest koordynacji np. społeczeństwa liberalne. Istnieje wolny rynek, a ze strony rządu zakłada się tylko pewne elementy przymusu np. dotyczące podatków.

9. Instytucje społeczne - To pojęcie odnosi się do osób lub grup osób, które wyłaniają się ze zbiorowości i są wyposażone w odpowiednie atrybuty, które pozwalają na zaspokajanie potrzeb tej zbiorowości. Istnieją podziały instytucji wg. różnych kryteriów. Możemy mówić o instytucjach formalnych (utworzonych prawnie, których działalność jest uregulowana przepisami np. szkoła czy prokuratura) oraz instytucjach nieformalnych (powstają one spontanicznie, kiedy zachodzi odpowiednia okoliczność np. zespół muzyczny działający przy szkole). Ze względu na funkcje merytoryczne instytucje podzielimy na: polityczne - związane ze zdobywaniem, wykonywaniem czy utrzymaniem władzy,religijne - związane z wyznaniami,ekonomiczne - zajmujące się produkcją i podziałem dóbr, usług czy obiegiem pieniądza, wychowawcze i kulturalne - przekazywanie dziedzictwa kulturowego,socjalne mające na celu opiekę czy wspomaganie materialne. Aby instytucje dobrze działały w społeczeństwie powinny mieć jasno sprecyzowane cele i zakres czynności, racjonalny podział pracy i organizacji, bezkolizyjne działanie względem siebie, a także uznanie i prestiż ze strony zbiorowości. Sprawne funkcjonowanie instytucji jest ważne, bowiem spełniają one ważne funkcje. Do tych funkcji należy m.in. zaspokajanie potrzeb członków zbiorowości, regulowanie zapewnienie ciągłość życia zbiorowego, integrowanie ludzi poprzez podtrzymywanie więzi społecznej między nimi.

10. Biurokracja - Biurokracja jest pewnym typem organizacji. Termin ten wszedł w życie w XVIII wieku we Francji. W socjologi termin biurokracja odnosi się do szczególnej formy organizacji działań ludzkich. Rozbudowaną definicję biurokracji sformułował Max Weber. Twierdził on, że organizacja jest bardziej efektywna im bardziej zbliża się do modelu idealnej biurokracji, w którym zmienia się pracowników o przeciętnych zdolnościach w racjonalne osoby, które bezstronnie i wydajnie służą swoim klientom. Współcześnie biurokracja ma pejoratywne znaczenia, ponieważ często kojarzona jest z biurokratyzacją. Biurokratyzacją nazywamy oderwanie władzy od potrzeb społecznych i narzucanie sprzecznych z interesami społeczeństwa decyzji. Możemy też mówić o biurokratyzmie - przeroście formalistyki w działalności urzędów.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz