Matura 4. Cywilizacja starożytnych Greków

2017-09-19 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

Temat starożytnej Grecji wymaga orientacji w jej okresach historycznych, znajomości ustroju Aten i Sparty, oraz wojen grecko-perskich, peloponeskiej i wyprawy Aleksandra Wielkiego. Opanuj podstawowe pojęcia, kilka istotnych dat oraz postaci.

Opis wymaganych pojęć

Mapa starożytnej Grecji

Pierwszą cywilizacją na terenie Grecji była cywilizacja minojska¹ na Krecie, od XVI w. p.n.e. nastąpił napływ indoeuropejskich Greków (Hellenów³ ), którzy nazywali swoje państwo Helladą⁴ (podział na Dorów, Jonów i Achajów). Dominuje wówczas najpierw kultura mykeńska⁵ - to czasy wojny trojańskiej, następnie mamy Wieki Ciemne⁶ . Później następuje okres archaiczny - to wielka kolonizacja⁷ (miasta wysyłające kolonistów stały się metropoliami⁸ ) oraz powstanie polis⁹ (z różnymi ustrojami od tyranii¹⁰ , poprzez monarchię oligarchię¹¹ do demokracji¹² ). Życie polityczne w polis koncentrowało się na agorze¹³ , gdzie przemawiali demagodzy¹⁴ . Pomimo podziałów zapamiętaj czynniki integrujące Greków-język, historię, wierzenia, teatr i igrzyska. W V-IV w. p.n.e. - mówimy o Grecji klasycznej. Charakterystyczny jest dla tych czasów arystokratyczny ustrój Sparty - jej prawodawcą był Likurg¹⁵ . Na czele państwa stało 2 królów i Rada starszych - Geruzja¹⁶ , 5 urzędników-eforów¹⁷ , oraz apella¹⁸ . Społeczeństwo tego polis dzieliło się na Spartiatów, periojków¹⁹ i helotów²⁰ i niewolników. Charakterystyczne było też wychowanie militarne - Agoge²¹ . Stopniowo pod wpływem Sparty powstanie Związek Peloponeski²² . Inny ustrój zapanował w Atenach, gdzie po rządach monarchii, oligarchii i tyranów - wprowadzono od 507 p.n.e. - demokrację. Tutaj rozpoznajesz postacie Drakona²³ , Solona²⁴ , Pizystrata²⁵ , Klejstenesa²⁶ i Peryklesa²⁷ . Na straży demokracji stał są skorupkowy- ostracyzm²⁸ . Główną rolę w państwie odgrywała eklezja²⁹ (Zgromadzenie Ludowe), urzędnicy - archonci³⁰ i stratedzy³¹ oraz rada starszych - Areopag³² lub Rada Pięciuset. Urzędy były kadencyjne, kolegialne i od czasów Peryklesa odpłatne. Społeczeństwo podzielone było na obywateli, metojków³³ i niewolników. W latach 499-448 p.n.e. doszło do wojen perskich³⁴ - przyczyną było nieudane powstanie Greków jońskich przeciw Persji, wsparte przez Ateny. W 490 p.n.e. Grecy dzięki hoplitom³⁵ i szykowi falangi³⁶ odnoszą pod wodza Miltiadesa zwycięstwo pod Maratonem (na pamiątkę gońca Filipidesa mamy bieg maratoński). Wobec zagrożenia Grecy łączą się w Związek Panhelleński - król perski Kserkses dokonuje inwazji w 480 r. p.n.e. Grecy - pod wodza króla Sparty Leonidasa ponoszą klęskę pod Termopilami, ale odnoszą pod wodzą Temistoklesa morskie zwycięstwo pod Salaminą. Ostatecznie w 479 r. p. n. e. Grecy odnoszą zwycięstwo pod Platejami. Po wojnie pod przywództwem Aten powstaje Związek Morski co zagraża hegemonii³⁷ Sparty i doprowadza do wojny peloponeskiej³⁸ pomiędzy Spartą a Atenami, zakończonej zwycięstwem Sparty. Wkrótce po przywództwo polis greckich sięgnęły Teby. Tymczasem król Macedonii Filip II dokonał podboju Grecji - pomimo apeli Demostenesa grecy nie zjednoczyli się i przegrali w 338 r. p.n.e. pod Cheroneą. Syn Filipa II Aleksander Wielki wyrusza w 334 r. p.n.e. przeciw Persji (towarzyszy mu koń Bucefał) Pokonuje Persów pod Issos³⁹ ( 333 r. p.n.e.) i Gaugamelą⁴⁰ (331 r. p.n.e.) i przejmuje tron perski, po założeniu licznych miast Aleksandrii i wyprawie do Indii umiera w 323 . r. p.n.e. w Babilonie . Jego państwo podzielili między siebie jego wodzowie-diadochowie⁴¹ , a na Bliskim Wschodzie rozpoczyna się okres hellenistyczny⁴² . W 146 r. p.n.e. Rzym opanował Grecję

Wymagane daty

XV - XIV w. p.n.e. - panowanie cywilizacji minojskiej na Krecie
XIV - XIII w. p.n.e. - panowanie cywilizacji mykeńskiej
ok. 1200. p.n.e. - wojna trojańska
XII - VIII w. p.n.e. - wieki ciemne Grecji
VII/VI - intensywna kolonizacja Grecka
ok. 590 p.n.e. - reformy Solona
507 p.n.e.-reformy Klejstenesa dające początek demokracji ateńskiej
490 p.n.e.- bitwa pod Maratonem
480 p.n.e.- bitwy pod Termopilami i Salaminą
479 p.n.e.- biwa pod Platejami
431-404 p.n.e- wojna peloponeska
338 p.n.e.-bitwa pod Cheroneą
336 p.n.e. śmierć Filipa Macedońskiego i początek rządów Aleksandra Wielkiego
333 p.n.e.- bitwa pod Issos
331 p.n.e.- bitwa pod Gaugamelą
323 p.n.e. -śmierć Aleksandra Wielkiego i początek okresu hellenistycznego

Przypisy

1. cywilizacja minojska - pierwsza cywilizacja Grecka, mająca swe centrum na Krecie. Nazwa cywilizacji pochodzi od Minosa - króla Krety. Swój rozwój Kreta zanotowała w II tysiącleciu p.n.e. Dowodami zaawansowanej cywilizacji były wspaniałe budowle pałacowe odkryte w Knossos. Mieszkańcy Krety posługiwali się kilkoma rodzajami pisma. Cywilizacja minojska upadła na przełomie XV i XIV w. p.n.e. w wyniku inwazji Mykeńczyków, trzęsienia ziemi i prawdopodobnych zamieszek wewnętrznych.

2. Hellenowie - tak nazywali siebie mieszkańcy Grecji - Hellady. Hellenowie mieli poczucie wspólnoty kulturowej mimo istnienia na obszarze Grecji wielu miast - państw (Polis), nierzadko ze sobą rywalizujących ale i występujących wspólnie przeciw wrogom zewnętrznym jak wyprawa do Troi czy wojna z Persją.

3. Hellada - starożytna Grecja z częścią kontynentalną i licznymi wyspami, zamieszkana przez plemiona Dorów, Jonów i Achajów, nazywających siebie w czasach pohomeryckich Hellenemi.

4. kultura mykeńska - swoją świetność przechodziła od początku XIV do końca XIII w. p.n.e. Centrum rządów istniało w pałacu w Mykenach w kontynentalnej części Grecji. Ruiny pałacu można do dziś podziwiać. To Mykeny na czele z Agamemnonem przewodziły wyprawie greckiej przeciw Troi.

5. Wieki Ciemne - okres w dziejach Grecji następujący po kulturze mykeńskiej (XII - VIII w. p.n.e.) To wyraźny regres cywilizacyjny, zanik pałacowej administracji, brak źródeł pisanych z tego okresu. Z tych powodów powstała nazwa okresu będącego dość dużą niewiadomą dla historyków.

6. wielka kolonizacja - Grecja nie jest obszarem sprzyjającym rolnictwu, coraz większe zaludnienie i rywalizacja Polis zmusiła mieszkańców do kolonizowania obszarów poza Helladą zapoczątkowana w VIII w.p.n.e. Oprócz głodu ziemi motywem wypraw był też handel. Koloniści mieli stały kontakt ze swoją stolicą - metropolią, choć byli od niej niezależni to jej ustrój przenosili do nowego miejsca. Głównymi obszarami kolonizacji były Sycylia i południowa Italia nazywana Wielką Grecją.

7. metropolia - macierzyste miasto, którego mieszkańcy wyruszyli zakładać kolonie łączące metropolie gospodarczo i kulturalnie.

8. polis - miasto - państwo greckie, charakteryzujące się, niezależnością polityczną i gospodarczą od pozostałych polis greckich. Różniły się między sobą sposobem sprawowania władzy (demokracja, monarcha oligarcha i tyrania). W większości prawa obywatelskie posiadała ludność wolna i dziedzicząca przynależność obywatelską po przodkach. Prawa obywatelskie np. w Atenach przysługiwały dzieciom, których oboje rodzice byli obywatelami Aten.

9. tyrania - sposób sprawowania władzy. Uzurpator, który przywłaszczył sobie bezprawnie władze nazywany był przez Greków tyranem. Władza była niepodzielna ale i nie dziedziczna. Tyran posiadał poparcie części arystokracji, jednak nie posiadał "mandatu" władzy wolnych obywateli i pozostałych wpływowych rodów dlatego jego władza była nietrwała. Tyrania grecka niekoniecznie musi kojarzyć się z krwawymi i bezwzględnymi rządami. Często władcy dbając o swój wizerunek przyczyniali się do rozwoju kulturalnego własnego polis poprzez mecenat sztuki i przedsięwzięcia budowlane.

10. monarchia - władza królewska, jedynowładztwo podobnie jak tyrania jednak z ukonstytuowaniem dożywotności funkcji i dziedziczenia władzy.

oligarchia - forma władzy sprawowana przez nielicznych przedstawicieli arystokracji i bogatych rodów.

11. demokracja - władza należąca do ludu, Pierwszym krokiem do demokracji były reformy Solona (ok 590r. p.n.e.). Następnie reformy Klejstenesa w 507r. p.n.e., który oddał władzę w ręce zgromadzenia ludowego ustanowiły w Atenach demokrację. Do zgromadzenia należeli wszyscy obywatele Aten. Rządzący byli przez obywateli powoływani i kontrolowani. Niebezpieczeństwo przejęcia władzy przez zbyt ambitną jednostkę niwelowało istnienie sądu skorupkowego (ostracyzm).

12. Agora - grecki rynek, miejsce spotkań publicznych i wystąpień politycznych mówców - demagogów.

13. demagog - mówca grecki, przywódca ludu, którego działalność szczególnie była nasilona podczas walk społecznych.

14. Likurg - autor, prawdopodobnie legendarny, ustroju Sparty, prawodawca z VIII w. p.n.e. Spartanie przez wieki powoływali się na prawa ustanowione przez Likurga.

15. geruzja - spartańska rada starszych składająca się z 28 przedstawicieli, których wiek przekraczał 60 lat a urząd był dożywotni. Do rady należeli też dwaj królowie. Geruzja pełniła często funkcje najwyższego trybunału.

16. eforowie - pięciu urzędników Sparty, wyłonionych na roczne kadencję przez apellę (zgromadzenie ludowe). Posiadali szerokie kompetencje sądownicze, edukacyjne i kontrolne w stosunku do królów.

17. apella - zgromadzenie ludowe równych sobie pełnoprawnych Spartan. Zgromadzenie decydowało o wojnie i pokoju. Nie prowadzono tam debat a jedynie głosowano nad ustawami geruzji i eforów.

18. periojkowie - społeczność Sparty mieszkająca na obrzeżach Lakonii i Messenii (Lakonia centrum władzy i polis Sparty, Messenia ziemie podbite i zależne od Sparty). Ludność wolna nie posiadająca praw politycznych, zobowiązana do uczestniczenia w wyprawach wojennych. W czasie pokoju zajmowali się uprawą ziemi, handlem i rzemiosłem.

19. heloci - ludność podbita przez Spartę, najczęściej potomkowie mieszkańców Messenii. Byli to zależni chłopi zobowiązani do uprawy ziemi należącej do Spartan.

20. agoge - spartański i państwowy system wychowania i edukacji przede wszystkim młodych mężczyzn.

21. Związek Peloponeski - związek państw Peloponezu pod hegemonią Sparty. Utworzony pod koniec VI w. p.n.e. związek militarny o silnej pozycji do czasów wojen perskich.

22. Drakon - wybitny polityk ateński, twórca praw (przysłowiowe "prawa drakońskie") ok. 620r. p.n.e.

23. Solon (ok. 635 - ok. 560 p.n.e.) - ateński prawodawca i reformator. Ok. roku 590 p.n.e. zakwestionował dotychczasowy podział na uprzywilejowaną arystokratyczną mniejszość i resztę społeczeństwa. Przyczynił się do wzrostu znaczenia klasy średniej, powiązał przywileje z odpowiedzialnością. Ważniejszą jego reformą było jednorazowe umorzenie długów. Zakazał na przyszłość udzielania pożyczek pod zastaw dłużnika lub członków jego rodziny.

24. Pizystrat - tyran Aten w latach 561-527 p.n.e. Arystokrata, który jako tyran dzierżył władzę do końca życia i przekazał ją synom. Miał poparcie ubogich rolników i mieszkańców Aten.

25. Klejstenes - ateński polityk, w wyniku swoich reform stworzył podstawy demokracji (507r. p.n.e.). Przypisuje się jemu instytucję sądu skorupkowego. Jego reformy ustroju okazały się trwałe.

26. Perykles (495-429 p.n.e.) - ateński polityk i reformator, wprowadził odpłatność urzędów dla obywateli(funkcje publiczne przestały być honorowe a za wynagrodzeniem), budowniczy gmachów publicznych w Atenach.

27. ostracyzm - sąd skorupkowy obywateli Aten, którzy mogli głosując skazać na wygnanie każdego bez wyroku sądu, kto nie budził ich zaufania. To pewien "zawór bezpieczeństwa" demokracji ateńskiej.

28. eklezja - zgromadzenie ludowe obywateli Aten, mężczyzn powyżej 20 lat, decydujące o ważnych sprawach państwowych.

29. archonci - najwyżsi urzędnicy Aten, było ich dziewięciu na roczną kadencję. Urząd związany był też z obowiązkami (organizacja uroczystości państwowych, wyposażanie okrętów)

30. stratedzy - wysocy rangą dowódcy wojskowi, od czasów Klejstenasa eklezja wybierały 10 strategów na roczne kadencje. W czasie wojny stratedzy przewodzili armii, wcześniej wyruszali na nią wszyscy, natomiast w późniejszych czasach tylko ich część. Dowództwo armii było rotacyjne.

31. Areopag - "wzgórze Aresa", rada złożona z byłych archontów. Do czasów reform demokratycznych rada miała najwyższą władzę polityczną i sądowniczą. Po reformach znaczenie jej zostało ograniczone do straży praw obyczajowych

32. handlem i rzemiosłem. Metojkowie zobowiązani byli do służby wojskowej, nie posuadali praw politycznych.

33. wojny perskie - wojny państw greckich z Persami w latach 499 - 448 p.n.e. Bezpośrednią przyczyną agresji perskiej było nieudane powstanie Greków jońskich ( w Azji Mniejszej) przeciw Persom, które wsparły greckie metropolie. Pierwsza wojna perska rok 490 p.n.e., wojska najeźdźców dowodzone przez Datiasa. Grecy wystawili swe wojska pod dowództwem Miltiadesa i pokonali Persów w tymże roku pod Maratonem. Następna wyprawa na Grecję miała miejsce w latach 480-479 p.n.e. Tym razem sam Kserkses dowodził wielką armią. Bitwa w przesmyku Termopile (480r p.n.e.) skończyła się porażką mimo heroicznej obrony Spartan. Jednak wielka flota Persów została pokonana w okolicy Aten pod Salaminą 480r. p.n.e. Przypieczętowaniem zwycięstwa Greków była wygrana bitwa pod Platejami w roku 479 p.n.e. Następnie Grecy zaangażowali się militarnie przeciw Persji w Egipcie (460-454r. p.n.e.) oraz w walki o Cypr (450r p.n.e.) Na przełomie lat 449/449 p.n.e. zawarto pokój z Persją. W wyniku wojen Perskich Ateny wzrosły do rangi hegemona w regionie.

34. Hoplic - ciężkozbrojni piechurzy walczący w zwartym szyku, zwanym falangą.

35. Falanga - zwarty oddział bojowy piechoty greckiej, a potem macedońskiej i hellenistycznej. Powstała w VII w. p.n.e.

36. hegemonia - przywództwo, panowanie, w starożytnej Gracji hegemonami były najsilniejsze militarnie państwa takie jak Ateny, Sparta, Teby i Macedonia, której to wiele polis greckich nie uznawało za przynależność do Hellady a postrzegano jako państwo barbarzyńskie.

37. wojna peloponeska (431 - 404 p.n.e.) - konflikt pomiędzy Atenami a Spartą. Oba państwa od dłuższego czasu rywalizowały ze sobą o hegemonię w Grecji. Ateny były potęgą morską a Sparta lądową. Oba polis zjednały sobie stronników wśród innych państewek greckich. Konflikt nie miał już charakteru lokalnego a uwikłana w nią była niemal cała Hellada. Zmienne były sukcesy stron ale ostatecznie to Sparta pokonała Ateny.

38. Issos - w roku 333 p.n.e. Aleksander Macedoński stoczył największą bitwę po inwazji na Persję i to już nie z lokalnymi satrapami jak wcześniej pod Granikiem a z samym Dariuszem III. Bitwa wygrana przez Aleksandra była efektem jego śmiałości i geniuszu wojskowego. Ogromna przewaga Persów okazała się ich słabością. W efekcie przegranej Persów Azja Mniejsza poddała się woli Macedończyka.

39. Gaugamela (331 r. p.n.e.) - Ostatnia wielka bitwa Macedończyków z Persami po wygranej której, król Persów został zamordowany przez swoich wodzów a centrum władzy i serce Persji dostało się pod panowanie Aleksandra Wielkiego.

40. diadochowie - wodzowie Aleksandra Macedońskiego, którzy po jego śmierci w okoliczności braku jego następcy podzielili między sobą rozległe Imperium. Dochodziło pomiędzy nimi do wielu konfliktów zbrojnych na przełomie IV i III w. p.n.e.

41. okres hellenistyczny - czas pomiędzy śmiercią Aleksandra Macedońskiego 323r. p.n.e. a podporządkowaniem Grecji przez Rzymian w 146r. p.n.e. To okres politycznego i kulturalnego rozkwitu państw utworzonych na gruzach wielkiego imperium Aleksandra Macedońskiego.

Etykiety:

Matura Ateny Sparta wojna peloponeska wyprawy Aleksandra Wielkiego

Podziel się!

Przeczytaj również...