Matura 12. Kultura średniowiecznej Europy

2017-09-26 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

W tym temacie zwróć uwagę na zapamiętanie modelu 7 sztuk wyzwolonych, rozpoznawanie średniowiecznych zakonów, typów szkół i uniwersytetów, znajomość podstawowych pojęć(asceza, heretycy, teologia, scholastyka) oraz rozpoznawanie cech i zabytków stylu romańskiego i gotyckiego (poćwicz to na ilustracjach).

Opis podstawowych pojęć

Na początku zapoznamy się z kultura wczesnego średniowiecza (V-X w.), kiedy po upadku kultury antycznej, kultura uczona, oparta na łacinie odrodziła się w renesansie karolińskim -wtedy powstał model 7 sztuk wyzwolonych¹ (trivium - gramatyka, retoryka, dialektyka i quadrivium - arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka) (do zapamiętania!): w wyniku narastającej chrystianizacji rodziła się wspólna mentalność chrześcijańska- nastąpił rozwój Kościoła, narodził się kult świętych (relikwie² ), powstało życie klasztorne (benedyktyni³ od św. Benedykta z Nursji - nota bene patrona Europy). Kultura pełnego średniowiecza (XI-XIII w.) miała charakter uniwersalny. Powstał nowe zakony kontemplacyjne (cystersi-propagujący ascezę) i żebrzące (franciszkanie⁴ (św. Franciszek z Asyżu), dominikanie⁵ , karmelitanie i augustianie). IV sobór laterański⁶ (1215 r.) wprowadził masową katechizację, zakładanie szkół parafialnych, obowiązek spowiedzi raz w roku i komunii wielkanocnej ,kanoniczny wybór biskupów oraz coniedzielne kazania - co ujednoliciło praktyki religijne. Pojawiali się też heretycy⁷ - np. albigensi. Jednocześnie powstały specjalne sądy kościelne-trybunały inkwizycyjne⁸ . Rozwijało się szkolnictwo miejskie: funkcjonowały szkoły: katedralne, kolegiackie, klasztorne i parafialne. Zapamiętaj przyczyny powstania uniwersytetów ⁹ - naucz się rozróżniać ich dwa typy: boloński i paryski oraz jakie nadawano stopnie naukowe (bakałarz, magister i doktor). Wśród nauk szczególnie rozwijała się teologia¹⁰ (Piotr Abelard, św. Tomasz z Akwinu¹¹ - tomizm, św. Albert Wielki¹² ), podstawowa metodą nauczania była scholastyka¹³ . W sztuce umiejscawiasz w czasie, rozpoznajesz główne cechy i zabytki stylu romańskiego¹⁴ i gotyckiego¹⁵ (częste pytanie w arkuszach). W kulturze rycerskiej poznajesz główne zajęcia i rozrywki rycerzy; ideały ówczesnego rycerstwa (Roland, Cyd, rycerze Okrągłego Stołu króla Artura), pasowanie oraz role trubadurów¹⁶ w propagowaniu miłości dworskiej. Zapamiętaj główne dzieła literatury średniowiecznej¹⁷ oraz zmiany w kulturze późnego średniowiecza (XIV-XV w.) - rozwój kultury miejskiej, wzrost wykształcenia kobiet, powstanie uniwersytetów w Europie Środkowej, pojawienie się języków narodowych w literaturze.

Wymagane daty

529 - założenie pierwszego zakonu Benedyktynów
Ok. XI w. - powstanie stylu romańskiego
1088 - powstanie Uniwersytetu w Bolonii
1100 - powstanie Uniwersytetu w Paryżu
1098 - założenie pierwszego zakonu Cystersów
1182 - 1226 - życie św. Franciszka z Asyżu
Ok. XIII w. - powstanie stylu gotyckiego
Ok. XIII w. - powstanie scholastyki
1215 - IV sobór laterański
1216 - założenie pierwszego klasztoru Dominikanów
1231 - powstanie Inkwizycji
1348 - powstanie pierwszego Uniwersytetu w środkowej Europie - Uniwersytetu praskiego

Przypisy

1. 7 sztuk wyzwolonych - Za siedem sztuk wyzwolonych uważano: geometrię, arytmetykę, muzykę, retorykę, dialektykę, astronomię i muzykę. Znajomość tych wszystkich dziedzin, uważano w późnym antyku i przez okres całego średniowiecza za podstawę wykształcenia. Jeśli w średniowieczu ktoś poznał wszystkie 7 sztuk, mógł dalej uczyć się na Uniwersytecie na trzech głównych kierunkach - prawie, teologii lub medycynie. Sam termin "7 sztuk wyzwolonych" pochodzi od Marcjanusa Kapelli, spod którego pióra wyszła księga, zawierająca wszystkie siedem nauk.

2. Relikwie - Przedmioty czczone przez wiernych danej religii. Najczęściej są to obiekty związane z jakimś świętym: jego szczątki bądź przedmiot który do niego należał np. kawałek szaty. Relikwie są przechowywane w specjalnych warunkach, przy ołtarzach. Niekiedy też są przewożone do różnych świątyń, tak aby jak najwięcej wiernych miało z nimi styczność.

3. Benedyktyni - Zakon założony we wczesnym średniowieczu, przez św. Benedykta. Benedyktyni wyznawali zasadę Ora et labora - módl się i pracuj, co wiązało się oczywiście, z ciężką pracą fizyczną i umysłową oraz bardzo częstą modlitwą. Zakonnicy wpłynęli na rozkwit piśmiennictwa, ogrodnictwa oraz powstawanie pierwszych szpitali. Pierwszy klasztor benedyktyński powstał w Monte Cassino. Zakon oprócz braci mniszych, dzielił się na siostry zakonne oraz oblatów czyli wiernych świeckich żyjących stosownie do reguły św. Benedykta.

4. Franciszkanie - Zakon założony w średniowieczu przez św. Franciszka z Asyżu. Jego podstawową zasadą była miłość do bliźniego, radowanie się z prostych rzeczy, życie w zgodzie z Ewangelią, w bliskości z naturą która jest nieodłącznym elementem życia człowieka, a także ubóstwo i pokora. Obok zakonu męskiego, powstał również zakon żeński żyjący wedle reguły św. Klary, oraz zakon który w swoich szeregach ma zakonników i zakonnice jak również osoby świeckie. Oprócz zakonów istnieją również liczne zgromadzenia zakonne, którym przyświeca filozofia życia św. Franciszka.

5. Dominikanie - Nazwa tego średniowiecznego zakonu pochodzi od jego założyciela - św. Dominika Guzmana. Ich powstanie wiąże się ściśle z próbą nawrócenia Katarów, przyszli Dominikanie organizowali spotkania na których starali się wykazać heretykom błędy w ich wierze. Wkrótce ich działalność objęła nie tylko Katarów, ale i innych innowierców, co znalazło aprobatę u papieża Honoriusza III. Działalność Dominikanów, polegała więc głównie na pracy duszpasterskiej oraz głoszeniu słowa bożego.

6. IV Sobór laterański - Sobór zwołany przez papieża Innocentego III w 1215 roku w Rzymie. Głównym problemem jakim Sobór miał się zająć była kwestia odzyskania Ziemi Świętej z rąk Muzułmanów. Potępiono wszelkie ruchy heretyckie, m.in. albigensów i waldensów, a ponadto nakazano aby biskupi jeszcze intensywniej przystąpili do pozyskiwania nowych wiernych poprzez kaznodziejstwo i zakładanie szkół parafialnych.

7. Heretycy - Heretykami byli nazywani Ci, którzy pomimo istnienia i realnego oddziaływania na życie obywateli, religii panującej, wyznawali inne wartości. Najbardziej znanymi ruchami heretyckimi w historii byli Husyci, Albigensi, Katarzy.

8. Inkwizycja - Była to jednostka sądownicza kościoła katolickiego powstała w XIII wieku. Celem jej istnienia było zwalczanie wszelkich ruchów heretyckich, niezgodnych z naukami kościoła poprzez szczegółowe śledztwo. Następowało to w różny sposób od kar takich jak tortury czy więzienie, poprzez palenie zakazanych według kościoła ksiąg, po skazywanie na śmierć. Została zniesiona w XVIII wieku. Przez prawie 600 lat istnienia inkwizycji w Europie, tak naprawdę dość rzadko, pomimo panującej do dziś opinii, skazywano ludzi na śmierć za inne poglądy. Najczęściej były to kilkakrotne pouczenia lub kara więzienia.

9. Uniwersytet - Czyli studium generale jest to najstarsza jednostka nadająca wykształcenie wyższe, powstała jeszcze we wczesnym średniowieczu. Początków uniwersytetów należy upatrywać w szkołach przyklasztornych, z których powstały szkoły regionalne w których uczniów uczyli nauczyciele, a z nich zaczęły powstawać prekursoria uniwersytetów. Z czasem, zaczęły przyciągać coraz więcej uczniów, a papieskie bulle nadały im międzynarodowy status. W późniejszych latach istnienia uniwersytetów wykształciły się trzy typy uczelni: włoski(korporacyjny) w którego murach największy nacisk nakładano na naukę prawa, paryski(kolegialny) w którym szczególną władzę miał biskup i to on w większości decydował o nauczanych tam treściach, oraz neapolitański(państwowy) gdzie obowiązywał surowy zakaz opuszczania uczelni przez mistrzów i uczniów. Pierwsze Uniwersytety w Europie Zachodniej powstały w Anglii, Włoszech i Francji.

10. Teologia - Najprościej rzecz ujmując - jest to nauka o Bogu. O jego stosunkach z człowiekiem, o objawieniach i zasadach wiary. W tłumaczeniu z greki theos to Bóg, a logos to pojmowanie, rozumowanie. Zadaniem teologii, jest studiowanie wszystkich treści mających związek z wiarą - pogłębianiem jej, wyciąganiem wniosków, a także objaśnianiem sensu prawd w niej zawartych.

11. Św. Tomasz z Akwinu - Święty Kościoła katolickiego, dominikanin, scholastyk, żył w XIII w. Kwestią nauki św. Tomasza było poznanie świata przez człowieka - człowiek urodził się bez jakiejkolwiek wiedzy. W miarę poznawania świata jaki go otaczał, rosła jego wiedza. Ponadto, św. Tomasz rozdzielał u człowieka wiarę i wiedzę, które podczas dorastania człowieka mają się uzupełniać, a nie przeszkadzać - św. Tomasz, mówił, że niektóre rzeczy są dla rozumu nieosiągalne i tylko objawienie może im je wyjaśnić.

12. Św. Albert Wielki - Święty kościoła katolickiego, żyjący na przełomie XII i XIII w. Uważa się go za jednego z prekursorów średniowiecznej nauki. Dominikanin, jako pierwszy zobaczył, że można w racjonalny sposób połączyć ze sobą wiarę oraz wiedzę przyrodniczą - powiązał ze sobą filozofię Arystotelesa oraz naukę chrześcijańską. Jego twórczość i poglądy zainspirowały jego najwybitniejszego ucznia - św. Tomasza z Akwinu.

13. Scholastyka - Jeden z nurtów filozofii chrześcijańskiej w średniowieczu. Scholastyka była to nauka poznawania prawd wiary poprzez ich zrozumienie - chciano aby człowiek zaczął wierzyć w to co sam zrozumie, a nie, żeby wiara była tylko pustą teorią bez jakiegokolwiek sensu dla człowieka. Z rozwojem scholastyki, wiąże się również powstanie pierwszych Uniwersytetów.

14. Styl romański - Jeden ze stylów zapoczątkowanych w średniowieczu. Stał się bardzo popularny w malarstwie i rzeźbie na terenie całej ówczesnej Europy. Termin "romański" pochodzi od starożytnego Rzymu, na którego stylu się wzorowano. Jego znakiem rozpoznawczym było stosowanie półkolistych sklepień i łuków, a także prostota( mało lub brak jakichkolwiek ozdobników) oraz masywność. Styl romański był najbardziej popularny w sztuce sakralnej, toteż istnieje do dzisiaj wiele świątyń zbudowanych właśnie w tym stylu. Najsłynniejsze budowle w tym stylu to Katedra w Pizie, Katedra w Ely.

15. Styl gotycki - Powstały we Francji, Jeden ze stylów zapoczątkowanych w późnym średniowieczu. Podobnie jak styl romański, dość szybko stał się popularny niemal w całej Europie. Charakteryzowało go monumentalność i strzelista forma, ostre zakończenie łuków, sklepienia krzyżowo - żebrowe. Najwięcej budowli cechowanych tym stylem to budowle sakralne. Najsłynniejsze budowle w tym stylu to katedra Notre - Dame, Katedra w Reims.

16. Trubadurzy - Średniowieczni poeci, muzycy wędrowni. Ich twórczość obejmuje od XI do XII wieku, głównie we Francji. Tworzyli przede wszystkim szeroko rozumianą dworską lirykę miłosną, której akcja toczyła się głównie wokół miłości rycerza do damy.

17. Główne dzieła literatury średniowiecznej - Literatura w średniowieczu miała swój początek w przekazach ustnych. To dzięki podaniom wędrownych poetów, zaczęła się kształtować literatura oparta przede wszystkim na miejscowych podaniach i legendach. Dopiero później znaczny wpływ na to zjawisko zaczęło mieć chrześcijaństwo. Nie należy też zapominać o idei romantycznej miłości która również zajęła sporo miejsca w średniowiecznej literaturze. W wiekach średnich, powstało również wiele gatunków literackich, takich jak hagiografia, hymn, psalm, moralitet, liryka rycerska, apokryf. Do najważniejszych dzieł z epoki średniowiecza Należą Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, Boska komedia, Pieśń Nibelungów, Legenda o św. Aleksym, kwiatki św. Franciszka z Asyżu, Pieśń o El Cidzie.

Etykiety:

matura styl romański styl gotycki 7 sztuk wyzwolonych

Podziel się!

Przeczytaj również...