Polska wczesnośredniowieczna

Od czasu rozpoczęcia wielkich wędrówek ludów (376 r.n.e.), nad większą częścią ziem polskich władzę rozpostarły lasy. Nic dziwnego, że nieliczne osadnictwo, jakie pozostało po migracjach Gotów i innych plemion, zamieszkujących wcześniej ziemie nad Wisłą, skupiało się na terenach otwartych, stopniowo, poprzez wyrąb i wypalanie lasów, rozszerzając swój zasięg. Ziemie dogodne pod uprawę znajdowały się w górnym i środkowym biegu Wisły, nad środkową Wartą i Odrą. Z czasem w regionach tych zaczęły się tworzyć większe zespoły rolnicze. Wraz ze wzrostem areału rolnego, udoskonalano narzędzia rolnicze, co również wpływało na rozwój liczebny ludności. Obok upraw roślin strączkowych, zaczęto uprawiać żyto, proso czy pszenicę. Nie znając skutecznego sposobu nawożenia ziemi, ludzie zmuszeni byli poszukiwać coraz to nowych gruntów zdatnych pod uprawę. To z kolei wymagało większego nakładu pracy. Toteż wkrótce pojawiły się wspólnoty plemienne. Powstały wówczas tzw. opola, które początkowo stanowiły coś w rodzaju pomocy sąsiedzkiej. Gdy wspólnoty opolne zaczęły się rozbudowywać i zagarniać kolejne ziemie pod uprawę, zaczęto tworzyć większe związki plemienne.

Mapa ukazująca przybliżone położenie plemion polskich

W połowie IX wieku w dziele "Geografa bawarskiego" pojawiła się pierwsza wzmianka co do ziem zachodniosłowiańskich, wraz z wyliczeniem grodów, które należały do poszczególnych plemion. Badacze do dzisiaj mają problemy z ustaleniem położenia wymienionych w źródle plemion, ale osiem z nich, z pewnością zajmowały ziemie nadwiślańskie. Tak więc, przy ujściu Odry do Bałtyku, zamieszkiwali Wolinianie z 70 grodami, na prawym brzegu dolnej Odry żyli Pyrzyczanie z 70 grodami, następnie Ślężanie, zajmujący ziemie wokół góry Ślęży i Wrocławia (15 grodów), Dziadoszanie (20 grodów) zasiedlający tereny wokół obecnego Głogowa, Opolanie i Gołęszyce (ci pierwsi posiadali 20 grodów, drudzy - 5) żyjący nad Odrą. Geograf bawarski wymienia również Lędzian, z 98 grodami, zasiedlający, być może, ziemie nad środkowym biegiem Wisły, Wiślanie zajmujący Małopolskę oraz Glopeani (Goplanie?), z 400 grodami. Zapewne wymienione przez źródło informacje o grodach, dotyczą raczej instytucji opolnych, niemniej świadczy to o dość dużym osadnictwie na ziemiach polskich, tworzących już rozbudowane formacje plemienne.

Kolejne dzieło wymieniające ziemie przyszłej Polski, napisał król Anglosasów, Alfred Wielki, który w dziele o Germanii, podaje, że "na wschód od Moraw jest kraj Wisła". Ruski "Latopis Nestora" informuje, o licznych plemionach słowiańskich, jak Morawianie, Czesi, Chorwacji czy Serbowie. Następnie przytacza informację, że "Słowianie owi przyszedłszy siedli nad Wisłą i przezwali się Lęchami, a od tych Lęchów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lutyczanami, inni Mazowszanami, inni Pomorzanami". Tak więc na ziemiach dawnej Polski pojawiły się nowe plemiona.

Różnorodna żyzność gleb, różnice w areale ziem odpowiednich pod uprawę, powodowały, że rozwój ziem polskich był nierównomierny. Jak się wydaje, najszybciej postępował w kraju Wiślan. Świadczy o tym słynny "Żywot św. Metodego", pochodzący z końca IX stulecia. Autor tego dzieła pisał, że "Książę pogański, silny bardzo, siedzący na Wiśle, urągał wiele chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał". Ów książę musiał dysponować nie lada potęgą lub odwagą, skoro odważył się atakować silne państwo Wielkomorawskie! Jednak władca Wiślan drogo okupił swoją wyprawę, gdyż "był pod przymusem ochrzczony w niewoli na ziemi cudzej", czyli w państwie Morawian. Wielu badaczy uległo swej fantazji, dopatrując się w tym m.in. świadectwa istnienia państwa w Krakowie już w IX wieku, którego władca stał się chrześcijaninem przed Mieszkiem! Obecnie nie mamy wystarczających dowodów, potwierdzających takową chrystianizację. Może snuć tylko domysły. Jedyne, co wydaje się pewnikiem, to fakt podporządkowania ziem przyszłej Małopolski państwu Wielkomorawskiemu. W każdym razie, Wiślanie w okresie późniejszym, nie odegrali żadnej roli w kształtowaniu się państwowości polskiej. Tłumaczy się to tym, że ziemie Wiślan znalazły się w obrębie wpływów silniejszego sąsiada z Moraw, który zniszczył podstawy gospodarcze i osłabił znaczenie lokalnej "dynastii".

Źródło historyczne

Autor: Gall Anonim
Tytuł: Kronika Galla Anonima

Pobierz
Musisz być zalogowany, aby pobrać to źródło.

Być może dzięki temu, inne plemię, Polanie, przejęli inicjatywę, dążąc do zaboru kolejnych ziem. Oczywiście, nie można z góry założyć, iż władcy Polan pragnęli utworzyć silne państwo. Zapewne początkowo potrzebowali tylko nowych ziem pod uprawę i rozwój osadnictwa, aby rozładować napięcia wśród coraz liczniejszych współplemieńców. Jednak istnieje jeden duży kłopot - nie wiadomo skąd wzięli się Polanie. Ich nazwa nie występuje ani w Latopisie Nestora, ani w żadnych innych przekazach historycznych, aż do momentu panowania Mieszka! Polanie pojawiają się jakby nagle w X wieku, tak jakby dopiero co wyskoczyli z kapelusza historii. Badania archeologiczne sugerują, iż plemię miało swe pierwotne siedziby w rejonie pomiędzy dzisiejszym Poznaniem, Gnieznem i Kruszwicą. Ziemie te posiadały dogodne warunki do rozwoju rolnictwa, na co złożyły się nie tylko żyzne gleby, dobre warunki klimatyczne, ale i teren nie wymagający dość intensywnego karczunku. Co więcej, ziemie te, ograniczone były licznymi naturalnymi barierami, tworzącymi swoisty rodzaj azylu, utrudniający innym plemionom ingerencję w sprawy Polan. Od północy mianowicie graniczyły z bagnami doliny Noteci, na wschodzie ziemie Polan mogły opierać się o Wisłę, na południu ograniczała je dolina rzeki Baryczy, zaś od zachodu - rzeka Obra. Nic przeto zaskakującego, że Polanie pod swym imieniem pojawili się późno, ale za to w zaawansowanym stopniu rozwoju.

Fotos z filmu Jerzego Hoffmana - 'Stara Baśń'

Niestety brak źródeł pisanych, uniemożliwia szczegółowy opis rozwoju Polan. Możemy sugerować się tylko niejasnymi i nie pewnymi poszlakami. Tak np. przyjmując, iż nazwa plemienia ma jakikolwiek związek ze słowem "pole", możemy przypuścić, iż na ziemiach podległych Polanom, dominowało rolnictwo. Rozwój tej dziedziny gospodarki, z pewnością przyczyniał się do powstawania najwyżej produkcyjnych, co z kolei prowadziło do wymiany gospodarczej z terenami oddalonymi od pierwotnych ziem polańskich. Wraz ze wzrostem znaczenia gospodarczego, wzrastało również znaczenie polityczne. Z pewnością pojawiały się sylwetki ambitnych wodzów, stojących na czele wojowników, zainteresowanych w pozyskiwaniu od sąsiadów wszelkiego rodzaju dóbr materialnych. Wzrost znaczenia poszczególnych wodzów, zaczął zmieniać strukturę organizacyjną plemienia. Obok starszyzny plemiennej, powstały wyspecjalizowane grupy ludności. Oprócz rolników, pojawili się przywódcy, decydujący o działaniach całego plemienia - ekspansji czy organizujących obronę w czasie najazdów obcych plemion. Ze starszyzny z upływem czasu wyłoniła się lokalna dynastia, znana nam jako Piastowie. Z plemieniu wyodrębniła się również autonomiczna grupa wojowników, zajmujących się już tylko wojaczką, i właśnie nią była zainteresowana najbardziej. Dążąc do wzrostu swych majątków, zaczęła wymagać od lokalnych dynastów coraz dalszą ekspansję. Rozrost terytorialny Polan musiał nastąpić w tym czasie, gdy Wiślanie ulegli Wielkim Morawom, bowiem w chwili pojawienia się państwa Mieszka na kartach historii, twór ten był już w zasadzie w pełni ukształtowany.

Źródło historyczne

Autor: Geograf bawarski
Tytuł: Zapiska Karolińska

Pobierz
Musisz być zalogowany, aby pobrać to źródło.

Zgodnie z tradycją przekazaną przez Galla Anonima, pierwszymi piastowskimi władcami Polan, byli trzej poprzednicy historycznego już Mieszka I - Ziemowit, Leszek i Ziemomysł. Ziemowit miał obalić innego władcę Polan, Popiela, i rozpocząć ekspansję Polan na ziemie polskie. W XIX i na początku XX wieku wielu badaczy podawało w wątpliwość istnienie trzech legendarnych poprzedników Mieszka. Obecnie, uznaje się ich za postaci historyczne. Badacze sugerują, że początki państwowości Polan sięgają 2 połowy IX wieku. Państwo powstawało powoli, organizując się w miarę kolejnych podbojów. Jak się wydaje, Piastowie mogli podjąć ekspansję dzięki poparciu grup możnych. Grupie tej zależało na zdobywaniu niewolników czy łupów (niewolnikami handlowano z Bizantyjczykami, Chazarami i Arabami, o czym świadczą znajdowane na ziemiach polskich monety tych ludów). Ceną za to było udzielenie wsparcia władcy, dążącemu do podporządkowania sobie władyków lokalnych plemion oraz zniweczeniu roli wieców plemiennych, na korzyść księcia. Tak więc nic dziwnego, że pojawił się ktoś taki jak Mieszko I. Jak wyglądać mogło powstawanie państwa Polan można zobaczyć czytając świetną powieść Kraszewskiego - Stara Baśń.

Bibliografia:

• Encyklopedia historyczna świata, t. IV, średniowiecze, praca zbiorowa, Kraków 2000.
• Handelsman M., Średniowiecze polskie i powszechne. Wybór pism, Warszawa 1966.
• Kłoczowski J., Młodsza Europa, Warszawa 1998.
• Leciejewicz L., Słowianie Zachodni. Z dziejów tworzenia się średniowiecznej Europy, Wrocław 1989.
• Łowmiański H., Początki Polski, t. 5-6, Warszawa 1964-1985.
• Słownik Starożytności Polskich, t. 1-8, Wrocław-Warszawa 1962-1996.
• Zientara B., Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1995.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz