Edom - bliskowschodnia kraina

2013-10-06 | Autor: Rysiek Hałas

Mapa regionu bliskowschodniego około 830 r. p.n.e. Edom jest zaznaczony na żółto.

Informacje o tej krainie znaleźć można w Piśmie Świętym Starego Testamentu. Świadczy to, że Edom musiał posiadać wielkie znaczenie dla ówczesnych mieszkańców Palestyny. Owszem może i tak było, niemniej informacje o tym królestwie położonym w "krainie kamieni" są enigmatyczne. Poza Starym Testamentem i kilku krótkimi notkami w źródłach asyryjskich, nie pozostał ślad po tym państwie. Co gorsza, nawet badania archeologiczne nie wyjawiają wielu tajemnic ludu Edomitów. Pomimo skąpych wiadomości, postaram się pokrótce nakreślić kilka informacji o tym tajemniczym państwie palestyńskim.

Edom leży w dzisiejszym Izraelu (na południe od Morza Martwego), niedaleko granicy z Egiptem w górzystej krainie usianej czerwonymi kamieniami. Stolicą Edomu miało być miasto Bozrah ¹ . Innymi ważnymi miastami były Teman i Deana wymieniane w Księdze Jeremiasza (49, 8). Znane są również nazwy kilku innych miast, których istnienia i lokalizacji nie ustalono. Jedynym bogactwem kraju - poza wszędobylskimi kamieniami - była miedź, która przyczyniła się do kłopotów politycznych tego państwa.

Wedle Starego Testamentu naród Edomitów był spokrewniony z Żydami, bowiem eponim owego ludu - imieniem Ezaw - miał być bratem biblijnego Jakuba ² . Ezaw wespół z podległymi sobie ludźmi miał osiedlić się w południowej Palestynie, jeszcze przed wyjściem Mojżesza z Egiptu ³ Właśnie od jego wyglądu kraj otrzymał nazwę "Seir", co oznaczało owłosiony, zaś nazwa Edomici oznaczająca "czerwień", jakoby ze względu na rudy kolor włosów owego Ezawa. Jak pokazała historia, pomimo wspólnych więzów krwi, między Żydami a Edomitami nie było przyjaźni. Pismo Święte informuje, że przyczyną konfliktu była odmowa przejścia ludowi Mojżesza przez ziemie Edomu, podążającego z Egiptu do Kanaanu.

Źródło historyczne

Autor: Józef Flawiusz
Tytuł: Dawne dzieje Izraela

Pobierz
Musisz być zalogowany, aby pobrać to źródło.

Historia owego zapomnianego królestwa sięga końca XIII - pocz. XII wieku p.n.e. Wiemy o tym dzięki odkryciom archeologów na edomskim stanowisku w Khirbat en-Jahas ⁴ . Była to kopalnia miedzi działająca w wiekach XII-X wieku p.n.e. , której Bliski Wschód bardzo potrzebował. Widocznie stało się to jedną z przyczyn wybuchu konfliktu pomiędzy Edomitami i rodzącym się państwem żydowskim. Już Saul miał z nimi walczyć, jednak dopiero jego następca, król Dawid przedsięwziął przeciw nim większą wyprawę. Konflikt ten miał rozgrywać się jakoby w latach około 990-980 p.n.e. ⁵ . W wyniku wojny Zjednoczone Królestwo Dawida wzbogaciło się o nowe posiadłości, bowiem cały Edom został włączony w obręb państwa. Przez najbliższe kilkadziesiąt lat kraj ten wchodził w skład monarchii Dawida, a potem Salomona. Wydaje się przy tym, że przez ten okres podbity lud edomski, specjalnie nie sprawiał Izraelitom kłopotów. Jednak razem ze śmiercią słynnego ze swej mądrości Salomona, jego wielkie państwo uległo rozpadowi na dwie części - Królestwo Judei, rządzone przez wnuka Dawida, Roboama (931-913 p.n.e.) oraz Królestwa Izraela, w którym wladzę zdobył urzędnik Salomona, Jeroboam I ⁶ . Przebywający na wygnaniu w Egipcie Jeroboam, uzyskał pomoc faraona w zdobyciu władzy nad przepowiedzianą mu częścią Palestyny. Dzięki interwencji egipskiej od dawnego Zjednoczonego Państwa odpadł również Edom, którego nowy władca - podobnie jak Jeroboam wygnany przez Izraelitów, przebywał w Egipcie - imieniem Hadad, uzyskał niezależność ⁷ . Niestety, owi dwaj wygnańcy nie mieli zawrzeć przyjaźni, o czym świadczy choćby fakt, że Jeroboam po umocnieniu swojej pozycji w Izraelu, wszczął łupieską wyprawę na Judeę i Edom ⁸ . Od tego czasu konflikty z udziałem Edomitów ciągle nękały Palestynę, z tym, że stroną atakującą byli zazwyczaj królowie judzcy ⁹ .

Na przełomie VIII i VII wieku p.n.e. w tekstach królów asyryjskich wreszcie pojawiają się uchwytne imiona królów edomickich. Byli to np. Qawsmalak, Hairam ¹⁰ oraz Qawsgabar, panujący równolegle do czasów panowania królów Asyrii, Asarhadona i Asurbanipala.

Około roku 732 p.n.e. Edomici zawarli sojusz z miastami filistyńskimi, po czym wspólnymi siłami uderzyli na Królestwo judzkie, zarządzane przez króla Achaza ¹¹ . Siły sprzymierzone musiały być dość znaczne i dosyć dotkliwe dla Judejczyków, skoro Achaz zdecydował się na wezwanie pomocy asyryjskiej. Będąc oddanym sojusznikiem Tiglatpilesara III, otrzymał pomoc wojskową, która przepędziła Edomitów i surowo ukarała filistyńskie miasta ¹² . Wraz ze zdobyciem przez Asyryjczyków Królestwa Izraela, Edom stał się państwem podlegającym władcom Niniwy. Mimo tego usiłowali zachować aktywność polityczną w Palestynie. Kolejna wzmianka o Edomie pochodzi z roku 712 p.n.e., gdy filistyńskie miasto Aszdod próbowało zorganizować koalicję antyasyryjską wespół z Edomitami, Moabem i królestwem judzkim. Nie otrzymawszy przyobiecanej przez faraona pomocy, koalicja szybko się rozpadła, a niepokorne Aszdod srogo przypłaciło swoje nieposłuszeństwo ¹³ . Gdy wielkie imperium asyryjskie zostało starte w pył przez Babilończyków, Scytów i Medów, Edom odzyskał na jakiś czas względną niezawisłość. Jak podają źródła, Edomici wsparli Babilończyków w ich najeździe na Judeę, grabiąc i wyrzynając jej mieszkańców. Toteż jeden z proroków imieniem Abdiasz przeklął ów barbarzyński naród. Zapewne w czasie niewoli babilońskiej Żydów (586-539 r. p.n.e.), Edomici pokusili się na wyprawę łupieską na ziemie Judy, za co Nabonid w roku 553 p.n.e. odpłacił im tym samym ¹⁴ . Wydaje się, że ten odwet Babilończyków złamał podstawowe siły edomickie, co znacznie osłabiło potencjał militarny tego południowo-palestyńskiego kraju. Wkrótce też miał przyjść kres egzystencji Edomitów w ich rodzinnych stronach ¹⁵ . W V wieku p.n.e. ulegli bowiem fali najeźdźców arabskich, a dokładnie mówiąc Nabatejczykom. Oni to mieli założyć nowe królestwo słynące z przepięknego miasta - Petry. Nie mogąc stawić im czoła, część Edomitów przeniosła się do północnej części Palestyny, dając początek nowemu ludowi - Idumejczykom.

Idumejczykom nie dane było odzyskanie suwerenności. Odtąd zawsze będą wchodzić jako część składowa danego imperium. Najpierw wejdą w skład Państwa Achemenidów, później w skład monarchii Aleksandra Wielkiego, następnie Ptolemeuszy i państwa Seleucydów (po zakończeniu V wojny syryjskiej w latach 202 - 196 p.n.e.). Jednak do państwa Seleucydów również nie należeli długo. Wraz z powstaniem Machabeuszy wznieconemu przeciw władcom z Antiochii, Idumea znalazła się w sferze zainteresowania tworzącego się nowego państwa żydowskiego. Toteż już Juda Machabeusz w 167 roku p.n.e. najechał Idumeę ¹⁶ , a jego następca, Jan Hirkan, wcielił Idumejczyków do swego państwa. Przy okazji narzucił im przejście na judaizm ¹⁷ . Pomimo tego, Idumejczyków nie uważano za Żydów, ale z czasem antagonizmy między nimi a Żydami osłabły. Już w pierwszym wieku n.e. Idumejczycy wsparli Żydów w ich walce z okupacją rzymską, co oba narody okupiły srogo. Po tym fakcie Idumejczycy, potomkowie Edomitów znikają z kart historii.

Edomitami rządzili najpierw wodzowie (allufim), a następnie królowie, co bardzo przypomina żydowski "okres sędziów" i późniejszy "okres królów". Jak wynika z treści papirusu Anstasi VI w czasie rządów Merenptaha, Edom podzielony był na liczne plemiona. Toteż Ramzes III wykorzystał okazję, aby najechać plemiona edomickie ¹⁸ . Po okresie rządów allufich (okres około kon. XIII - XII w. p.n.e.), władzę w Edomie zdobywają królowie. Jak się wydaje, ich władza nie była dziedziczna, lecz przekazywana "najlepszemu". Świadczyć o tym może fakt, że kolejni władcy pochodzili z różnych miast, w których rezydowali. Wygląda na to, że jednak instytucja króla była stała, bowiem nigdzie nie pojawiają się żadne informacje na temat jakichś zawirowań wokół następstwa tronu. Niestety brak źródeł nie pozwala współczesnym badaczom powiedzieć nic konkretnego o organizacji społeczeństwa edomskiego. Również niezbyt wiele można rzec na temat ich sztuki i wierzeń zagubionych gdzieś w piaskach czasu.

Przypisy

1. (Amos 1, 12).

2. Piąta Księga Mojżesza (23, 7).

3. Daniel Arnaud napisał w swojej pracy: "Edomici nie osiedlili się w Transjordanii przed XII stuleciem, a ich osiedlenie, w przybliżeniu, nastąpiło w tym samym czasie, co wkroczenie Hebrajczyków do Kaananu". (str. 229).

4. Zaginione królestwo Edomu - Anna Piotrowska, Wiedza i Życie V 2005, str. 41-44.

5. Dawid miał rozkazać zgładzić całą rodzinę królewską z Edomu. Daniel Arnaud - Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, str. 254.

6. Przyczyną rozpadu państwa Salomona było odrzucenie żądań mieszkańców północnej części państwa, którzy pragnęli m.in. obniżenia podatków. W wyniku tego królem obwołano Jeroboama, dawnego wysokiego urzędnika na dworze Salomona, któremu jeden z proroków przepowiedział zdobycie władzy nad Izraelem.

7. Hadad miał być rzekomym potomkiem ostatniego władcy Edomu przed podbojem dokonanym przez Dawida. Zapewne egipskiemu władcy, Szeszonkowi, zależało na osłabieniu dosyć silnego tworu politycznego w Palestynie, dzięki czemu mógł w przyszłości spróbować odnowić panowanie egipskie na tym terenie. Jak się okazało nie było mu to dane.

8. Historia powszechna, t. 2 Od prehistorii docywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich, praca zbiorowa pod redakcją Luca Serafinie'ego, Kraków 2007, str. 478.

9. Wyprawy na Edom podejmowali m.in. Joram około 848 r. p.n.e., Amazjasz (Druga Księga Kronik 25, 11-12), czy Ozjasz (Druga Księga Królewska 14, 22).

10. Pierwsi dwaj wymienieni przeze mnie władcy mieli panować w czasie rządów Tiglatpilesara III (745-727) i Sanheryba (704-681 p.n.e.).

11. Druga Księga Kronik (28, 16-21).

12. Czwarta Księga Królewska (16, 5-9), Druga Księga Kronik (28, 16-21).

13. Wspomina o tym Izajasz (20, 1-6); Daniel Arnaud - Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, str. 245.

14. Kronika Nabonida, 1, 17).

15. Izajasz (34, 14) w imieniu Jahwe rzucił na Edom klątwę, która jak się okazało miała się wypełnić: "Tam Lilith (demon akadyjski) przycupnie i znajdzie sobie zacisze na spoczynek". Cyt. za H.W.F. Saggs - Wielkość i upadek Babilonii, str. 431.

16. Pierwsza Księga Machabejska (5, 3).

17. Józef Flawiusz, Dawne Dzieje Izraela (13, 257-258).

18. Informacje tą zawiera podany przeze mnie papirus. Niestety nie posiadam całego jego tekstu, więc nie mogę przytoczyć w fragmentu w którym się on znajduje). Niemniej D. Arnaud potwierdza tę informację Daniel Arnaud - Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, str. 258.

Etykiety:

Edom Bliski Wschód Salomon Dawid Józef Flawiusz

Bibliografia:

Biblia Tysiąclecia.
Siegfried H. Horn - Z archeologią przez kraje biblijne, Wydawnictwo "Znaki Czasu", Warszawa 1989.
Józef Wolski - Historia Powszechna. Starożytność, Warszawa 1965.
H.W.F. Saggs - Wielkość i upadek Babilonii, PIW, Warszawa 1973.
Zaginione królestwo Edomu - Anna Piotrowska, Wiedza i Życie V 2005.

Podziel się!

Przeczytaj również...