Zarys historyczny

Gospodarka i handel w Cesarstwie Rzymskim

Podbijając basen Morza Śródziemnego i tworząc Imperium Rzymianie doprowadzili do powstania jednego, ogromnego obszaru gospodarczego na skalę, jakiej dotąd nie znała starożytność. W jego skład weszły obszary o różnym stopniu rozwoju gospodarczego, posiadające różne surowce i warunki rozwoju rzemiosła (od rozwiniętych ziem Grecji, Azji Mniejszej, Syrii, Egiptu, północnej Mezopotamii i Italii, do zacofanych terenów Galii, Brytanii czy Mezji). Utworzenie Imperium dało wspaniałe warunki do rozwoju handlu, rolnictwa i rzemiosła. Głównymi ośrodkami rozwoju gospodarczego były miasta. Tam skupiali się rzemieślnicy zrzeszeni w collegiach (korporacjach). Wytwarzane przez nich wyroby zaspokajały rynek lokalny, ogólnoimperialny, dodatkowo potrzeby kupców eksportujących wyroby na obszar barbaricum. Rzemieślnicy wytwarzali naczynia zwane terra sigillata, szeroko rozpowszechnione w Imperium, a także poza jego granicami, co potwierdzają znaleziska archeologiczne. Do barbarzyńców, na Wschód (do Partii, Indii) eksportowano również biżuterię, metalowe i szklane naczynia, wino, ceramikę, przedmioty metalowe i monety. W zamian za to rzymscy kupcy dostawali u Germanów mieszkających w północnej i środkowej Europie bursztyn, smołę, wosk i niewolników, z Indii przywozili papugi, heban, kość słoniową, perły, kamienie szlachetne, przyprawy i pachnidła. Z Chin Jedwabnym Szlakiem przez Środkową Azję przywożono jedwab i leki. Z Arabii i Partii importowano przyprawy, kadzidło, pachnidła, biżuterię i olejki. Rzymianie handlowali też z afrykańskimi królestwami Meroe i Aksum, oraz bardziej prymitywnymi plemionami żyjącymi na etap;ie wodzostwa czy wspólnoty pierwotnej. Przywozili z Czarnego Kontynentu kość słoniową, rogi nosorożców, skóry zwierzęce, żywe dzikie zwierzęta, heban i pachnidła oraz przyprawy. W tym czasie można mówić o rozkwicie międzynarodowego handlu. Jego najważniejszymi szlakami były drogi karawan z Syrii i Azji Mniejszej przez Palmyrę do Mezopotamii i Partii, a dalej w kierunku Jedwabnego Szlaku, poprzez Kaszgar, Chotan i Turfan. Inny szlak morski prowadził z portów nad Morzem Czerwonym do Indii. Tam żeglarze rzymscy wykorzystywali wiatry monsunowe, aby szybciej dopłynąć do portów indyjskich takich jak Barbaricum czy Barygaza. Z wybrzeży Bałtyku do Akwilei prowadził przez dzisiejsze ziemie Polski i innych państw szlak bursztynowy regularnie przemierzany przez wozy rzymskich kupców. Pliniusz i Tacyt wspominają o wyprawie ekwity rzymskiego z czasów panowania Nerona z Akwilei do Bałtyku po bursztyn.

Handel wewnętrzny imperium rozwijał się z uwagi na gęstą sieć miast, dogodne drogi brukowane i bezpieczeństwo podróży oraz kupców. Na szlakach morskich pływały bezustannie statki handlowe (corbita) załadowane różnorodnymi towarami. Wraki takich statków do dziś są odkrywane przez archeologów w wodach Morza Śródziemnego. Znajdowano w tych wrakach amfory z winem , oliwkami, oliwą i marynowanymi rybami. Wielkimi statkami przewożono również zboże z Egiptu, Afryki i Sycylii dla Rzymu. Jeden z takich statków, wielki zbożowiec o nazwie "Izyda" opisał poeta z II w. n.e., Lukian. Państwo wspierało żeglugę budując porty i realizując projekty ułatwiające handel morski (Neron chciał kiedyś przekopać kanał przez Przesmyk Koryncki). Głównymi źródłami zboża w Imperium były: Egipt, Afryka, Sycylia i Azja Mniejsza. Poprzez Italię, Afrykę, Grecję, Azję Mniejszą, Hiszpanię i Syrię ciągnęły się gaje oliwne i uprawy winorośli. Rudy metali pozyskiwali Rzymianie w prowincjach: w Galii żelazo, miedź i cynę, w Hiszpanii złoto, srebro, ołów i cynę, w Brytanii cynę, w Grecji żelazo, w Azji Mniejszej żelazo, miedź, cynę, srebro, złoto. W Egipcie i Grecji wydobywano marmur, kamień i granit, najlepsze surowce budowlane. Nad morskimi brzegami, zwłaszcza nad Morzem Egejskim i Adriatykiem kwitło rybołówstwo. Afryka i Numidia były źródłem dzikich zwierząt zwożonych do Rzymu dla rozrywki ludu i igrzysk. Wszędzie w miastach rzemieślnicy wytwarzali ceramikę, przedmioty metalowe, lampki oliwne, szkło, wyroby skórzane, drewniane, broń i narzędzia, statki, łodzie, wozy, ubiory, tkaniny i inne wyroby. Największymi ośrodkami rzemiosła była Italia i prowincje wschodnie. Część zakładów rzemieślniczych stało się wielkimi jednostkami, zatrudniającymi steki niewolników i wolnych, zajmującymi wielkie warsztaty w miastach. Najbardziej rozrosły się piekarnie, młyny, garncarnie i warsztaty folusznicze i garbarskie. Nie bez znaczenia dla rzemiosła była też obecność legionów. Rzemieślnicy dostarczali armii broni, namiotów, ubrań i innych artykułów. Legioniści potrzebowali również żywności, o czym mogą świadczyć znaleziska magazynu zbożowego położonego obok obozu legionu w rzymskim Yorku w Brytanii.

Nawet takie artykuły jak amfory stały się przedmiotem ożywionego handlu, o czym można się przekonać śledząc rozprzestrzenienie się znalezisk amfor garncarza Sestiusza z Cosa w Italii i Galii. Handlowano różnorodnymi produktami rzemiosła i surowcami.

Najbogatsi i najbardziej wpływowi obywatele woleli jednak inwestować swe majątki w ziemi: w plantacje oliwek, winorośli, pola uprawne. Przeważającą większość mieszkańców Imperium stanowili drobni i średni chłopi (niemniej liczba mieszkańców miast również była dość znaczna). Uprawiali oni swe niewielkie gospodarstwa za pomocą dość prymitywnych narzędzi. Mieli niewielkie potrzeby i nie byli konsumentami większości artykułów produkowanych w miastach. Wielcy latyfundyści posiadali swe rozległe majątki w Afryce, Italii, Galii i innych prowincjach. W Galii, Germanii i Brytanii rozwinął się system samowystarczalnych gospodarstw zwanych villae. Były one własnością posiadaczy ziemskich. Zatrudniały nie tylko rolników, niewolników i nadzorców, lecz także rzemieślników, co miało im zapewnić niezależność. Ich obszar w Cesarstwie pokrywa się ze znaleziskami amfor typu Dressel z I w. n.e. Z tego typu działalności właściciele villae czerpali wielkie zyski. Dziś na rozległych obszarach zachodniej Europy archeolodzy odkrywają ruiny villae i rekonstruują życie ich mieszkańców. Państwo rzymskie wybijało monetę srebrną (denary, sestercje) i złotą (aureusy), która była środkiem płatniczym w Cesarstwie i symbolem władzy oraz prestiżu rzymskich cesarzy, którzy kazali na monetach wybijać swe wizerunki. Zaznaczał się jednak stopniowy proces psucia monety, co ujemnie wpływało na finanse państwa. Najbardziej wartościowy pieniądz wypływał poza granice Imperium, do wodzów barbarzyńskich i Partów. Monety rzymskie znajduje się dziś na ziemiach polskich, w północnej Europie, w Iranie, Indiach, a nawet w Indonezji i Azji południowo- wschodniej.

Gospodarka Imperium Romanum w I i II w. p.n.e. przedstawia obraz dobrobytu i nieustannego rozwoju. Wielki organizm ekonomiczny miał się dobrze i wydawało się, że nieprędko nastąpi kryzys.

Społeczeństwo Imperium, poziom cywilizacyjny, obraz państwa

Ludność państwa rzymskiego w okresie jego rozkwitu mogła liczyć około 80 milionów ludzi. Społeczeństwo było silnie zhierarchizowane i dzieliło się na różne kategorie ludności. Najważniejszy był podział na wolnych i niewolników. Niewolnicy stanowili około 10-20% ogółu ludności. Ich liczba stale się zmniejszała, ze względu na niewielką ilość wojen. Pracowali dla swych panów na roli, w kopalniach, kamieniołomach, warsztatach rzemieślniczych, jako służba domowa. Wielu wykształconych niewolników było nauczycielami, śpiewakami, przepisywaczami tekstów. Choć byli traktowani jak "narzędzia mówiące" (instrumentum vocale), ich dola polepszała się powoli ale systematycznie, ze względu na ich coraz wyższą cenę. Częste były przypadki wyzwalania niewolników. Stąd pojawiła się liczna klasa wyzwoleńców, którzy uzyskali duże znaczenie w państwie zakładając warsztaty rzemieślnicze, villae i pełniąc urzędy przy dworze cesarskim. Wielu osiągnęło duży majątek i znaczący status społeczny. Ludność wolna dzieliła się na obywateli rzymskich i ludzi nie posiadających obywatelstwa (którzy z kolei dzielili się na peregrini- ludność wyżej postawioną i dedictii- ludność pośledniejszą, zdana na łaskę Rzymu). Obywatele rzymscy mieli duże prawa polityczne, mogli służyć w armii, mieli prawo odwołania od wyroku namiestnika do Cezara, mogli swobodnie nabywać ziemię, pełnić urzędy. Ich liczba zwiększała się na skutek nadawania obywatelstwa przez cesarzy, a w początkach III w. n.e. cesarz Karakalla nadał wszystkim mieszkańcom Imperium obywatelstwo rzymskie.

Walki gladiatorów były ulubioną rozrywką Rzymian

Większość wolnych mieszkańców Imperium stanowili wolni, ubodzy, drobni chłopi zamieszkujący wsie. Byli oni zrzeszeni w wiejskich wspólnotach. Z ich rzeszy wywodziła się znaczna część żołnierzy armii służących w legionach i oddziałach pomocniczych (auxilia) oraz posiłkowych (numeri). Zajmowali się uprawą swych gospodarstw, wielu było rybakami lub wyrobnikami najmującymi się u tych, którzy posiadali własną ziemię. Kolejną liczną grupą ludności byli ubodzy mieszkańcy miast: rzemieślnicy i robotnicy zrzeszeni w korporacjach, plebs miejski żyjący z rozdawnictwa zboża przez cesarza i namiestników, drobni kupcy. Zarówno chłopi, jak i ubodzy mieszkańcy miast żyli skromnie, w ubogich domach (w miastach często w kamienicach), odżywiając się głównie chlebem, oliwą i jarzynami. Nie mieli oni wielu sprzętów w domu, ubierali się skromnie, w wełniane tuniki i płaszcze, używali glinianych prostych naczyń, lamp oliwnych i łuczywa, większość chłopów i plebsu miejskiego była analfabetami. Ta ludnośc nie mogła z pewnością stanowić konsumentów importowanych artykułów. Jedynymi rozrywkami były ceremonialne posiłki i spotkania związane z lokalnymi uroczystościami (na wsi) oraz igrzyska gladiatorskie i wyścigi rydwanów ( w mieście). Darmowe zboże i rozrywki serwowane niższym klasom przez państwo przyczyniały się do ich demoralizacji. Wyżej postawieni byli właściciele wielkich warsztatów rzemieślniczych korzystających z pracy niewolniczej, bogaci kupcy, posiadacze okrętów, właściciele villae, kopalni i kamieniołomów. Stanowili klasę przedsiębiorców i właścicieli ziemskich żyjącą w dobrobycie. Do tej średniej warstwy możemy też zaliczyć artystów, filozofów, nauczycieli i innych wyżej wykształconych ludzi pracujących dla najwyższych warstw społeczeństwa. Klasa średnia starała się naśladować bogaczy, miała też dostę do niektórych artykułów zbytku, ubierała się i mieszkała lepiej niż plebs.

Najwyższą warstwę społeczną stanowili najbogatsi obywatele rzymscy zaliczający się do stanów: ekwitów i senatorskiego. Byli to wielcy właściciele ziemscy zatrudniający w swych majątkach zarówno niewolników jak i drobnych dzierżawców (kolonów). Żyli w warunkach bogactwa i nieopisanego dobrobytu, posiadali wielkie rezydencje, służbę, majątek ulokowany nie tylko w ziemi lecz i w biżuterii, kruszcach, dobrach luksusowych, które obficie gromadzili. Pełnili najwyższe urzędy, byli oficerami armii, zasiadali w senacie. Byli gruntownie wykształceni, oddawali się licznym przyjemnościom (muzyka, przedstawienia teatralne, lektura, twórczość literacka, filozoficzna i naukowa, podróże krajoznawcze) a ich obfita dieta nosiła często znamiona zbytku i nieumiarkowania. Ubierali się w drogie jedwabie i egipskie płótna, używali metalowych i srebrnych naczyń. To dla nich sprowadzano biżuterię, kruszce, artykuły luksusowe z Indii i Afryki, bursztyn z Barbaricum. Występowały w łonie tej klasy tak niebezpieczne zjawiska społeczne jak rozpad rodziny i znaczne obniżenie się poziomu moralnego.

Imperium dzieliło się wyraźnie na dwie strefy kulturalno- cywilizacyjne: zachodnią rzymską i wschodnią grecką. Rzymianie skolonizowali we znacznym stopniu zachód, budując tam miasta i przyczyniając się do podniesienia poziomu cywilizacyjnego. Na wschodzie Rzymianie popierali krzewienie kultury greckiej, choć sami też się w tych rejonach osiedlali. Na obszarze Imperium udało się stworzyć jedno społeczeństwo o kulturze grecko- rzymskiej, połączone więziami z państwem rzymskim i osobą cezara, czego wyrazem był państwowy kult bogini Romy, bóstw państwowych, a niekiedy i osoby cesarza na obszarze całego państwa. Rzym połaczył pod swą władzą różnorodne terytoria, którym warto się bliżej przyjrzeć w ramach charakterystyki terenów Imperium. W centrum Mare Nostrum leżała Italia wraz z Rzymem, stolicą państwa licząca milion mieszkańców. Niemal cała ludność zamieszkująca Italię (która nie zaliczała się do prowincji) posiadała obywatelstwo rzymskie. Oprócz Rzymu ważnymi miastami były: Ostia, port u ujścia Tybru, do którego sprowadzano towary z całego Imperium, przede wszystkim zboże, Rawenna, baza floty wojennej, Neapol, dawna kolonia grecka. Italia była dobrze rozwinięta gospodarczo, istniały tu ośrodki rzemiosła i nowoczesnego jak na owe czasy rolnictwa. Półwysep Iberyjski był regionem dobrze zromanizowanym. Istniało tu wiele rzymskich kolonii i miast. Zdobywcy eksploatowali tutejsze rudy metali i zasoby kruszcowe, zakładali plantacje oliwek i winorośli. Najważniejsze tutejsze miasta to Emerita Augusta i Nowa Kartagina. Ludność podbitą tworzyli tu Iberowie i Celtyberowie mówiący językiem iberyjskim, zajmujący się rolnictwem, prrzed podbojem żyli w ustroju wodzostwa i wspólnoty rodowej. Były tu rodzime miasta iberyjskie i założone przez Fenicjan i Kartagińczyków, którzy stanowili pewien procent mieszkańców.

W Galii żyły plemiona celtyckie mówiące językiem celtyckim, oraz na południu Ligurowie (będący ludnością nieindoeuropejską), byli społeczeństwami na poziome wodzostwa, trudniącymi się rolnictwem i rzemiosłem. Przed podbojem znaczniejszymi osadami były tylko opidda i większe grodziska. Na południu znajdowały się dawne kolonie greckie. Rzymianie i Galowie na tych terenach szybko stopili się w jednolitą ludność. Panowała tu gospodarka oparta na systemie villae, wydobywano rudy metali, rozwijało się różnorodne rzemiosło (zwłaszcza kowalstwo i wyrób naczyń terra sigillata). Największym miastem było Lugdunum, jedno z większych w Cesarstwie, ośrodek rzemiosła i centrum administracyjne regionu. W prowincjach germańskich zamieszkiwała mieszana, celtycko-germańska ludność.

Brytania, podbita w poł. I w. n.e. stanowiła prowincję najbardziej zacofaną. Zamieszkiwały ją wojownicze plemiona celtyckich Brytów, trudniące się rolnictwem. Tu Rzymianie szybko romanizowali i urbanizowali region. Przykładem podniesienia poziomu cywilizacyjnego może być rzymski Winchester (Venta Belgarum). Przed podbojem istniało tu celtyckie opiddum nad rzeką z wałami, niezbyt gęsto zabudowane, oraz mała wioska. Po podboju, w II poł. I w. n.e. Rzymianie wybudowali tu wygodne, proste drogi i most. Powstało małe miasteczko z mennicą i cmentarzem. Już III w. n.e. kwitło tu miasto otoczone murami, z forum, prostopadłymi ulicami i budynkami publicznymi. Po odejściu Rzymian w V w. n.e. teren miejski wyludnił się. W Brytanii Rzymianie wybudowali villae i inne miasta (w tym Londinium) przyczyniając się do rozwoju Brytanii. W Mauretanii i Afryce Rzymianie zajęli obszary zamieszkane przez plemiona numidyjskie, Maurów, Massagetów, żyjace w ustroju wodzostwa i zajmujące się rolnictwem i pasterstwem. Mieszkali tu też koloniści feniccy, będący na wysokim stopniu cywilizacji, trudniący się głównie rzemiosłem i handlem, mieszkający w miastach. Rzymianie założyli w tych rejonach kolonie wojskowe i zasiedlili w dużym stopniu dawne miasta fenickie: Lepcis Magna, Tingis, Kartaginę. Rozwijało się tu rzemiosło i uprawa oliwek, zboża i owoców. Rzymianie zbudowali w tym rejonie miasto Thumugadi. Było położone w południowej części prowincji Afryki i zbudowane na planie obozu legionowego, posiadało wiele budowli publicznych (teatry, łaźnie, świątynie, łuki tryumfalne itp.). Afryka Północna stała się jednym z najlepiej rozwiniętych rejonów Imperium. Tu Rzymianie rekrutowali kawalerię do oddziałów posiłkowych (numeri).

Prowincje położone na Półwyspie Bałkańskim i nad Dunajem (Iliria, Tracja, Panonia, Mezja, Dacja) zamieszkane były przez Celtów, Ilirów, Daków i Traków. Ludy te żyły w społecznościach wodzowskich uprawiając ziemię i trudniąc się pasterstwem. Rzymianie po podbiciu tych ziem zbudowali tu wiele miast (Aquincum, Naissus) i kolonii, zwłaszcza na wybrzeżu Adriatyku i nad Dunajem. Z tych regionów wywodzili się najbardziej bitni żołnierze rzymskiej armii (zarówno auxili jak i legionów). W tych regionach rozwinęło się kopalnictwo rud metali i kruszców. W Tracji istniały kolonie greckie będące ośrodkami rzemiosła. Macedonia i Grecja (wraz z Kretą, Cyprem i wyspami) były krajami starszej cywilizacji, która miała wielki wpływ na cywilizację rzymską. Rzymianie kształcili się u filozofów i retorów w Koryncie i Atenach. Obie prowincje, zamieszkane przez Greków i Macedończyków były dobrze rozwinięte gospodarczo. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem (zboże, oliwki, winorośl), handlem i rzemiosłem. Słynęli jako szkutnicy i żeglarze. Tutejsza ludność było wysoko zalfabetyzowana i wykształcona. Grecja była dużym ośrodkiem metalurgii. Ośrodkami życia społecznego były miasta (polis), zabudowane budynkami publicznymi. Rzymianie założyli tu nieco kolonii wojskowych.

Azja Mniejsza była tyglem narodowości zamieszkanym przez Greków, Frygów, Lidyjczyków, Karyjczyków, Cylicyjczyków, Kapadoków, celtyckich Galatów, ludność pochodzenia irańskiego i ormiańskiego, oraz inne plemiona. Był to jeden z najlepiej zurbanizowanych regionów Imperium, o starej tradycji cywilizacji miejskiej. Znajdowały się tu ośrodki metalurgiczne (Cylicja, Galacja, Kapadocja), rozwijało się rzemiosło i rolnictwo. Dużą rolę w gospodarce odgrywało górnictwo i metalurgia. Rzymianie byli tu osiedleni w licznych koloniach. Najważniejsze miasta regionu to Efez, Milet, Nikomedia, Tars, Ancyra. Rozprzestrzeniona była kultura grecka, a Rzymianie przyjedżali pobierać nauki w bibliotece w Pergamonie. Istniała tu też ludność opierająca się romanizacji i hellenizacji (Izaurowie).

Syria wraz Palestyną zamieszkana była przez ludność semicką pochodzenia aramejskiego, fenickiego i arabskiego, oraz przez Greków, ludność pochodzenia macedońskiego (osiedloną tu przez Seleucydów) i Żydów. Istniało tu wiele miast (Antiochia- trzecia metropolia Imperium, Tyr, Berytos, Hieropolis, Jerozolima), będących ośrodkami rzemiosła. Uprawiano tu oliwki, winorośl i zboże. Region ten miał starą, sięgającą III tys. p.n.e. tradycję cywilizacji miejskiej. Tutejsza ludność stała na wysokim stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego. Egipt, kolebka jednej z najstarszych cywilizacji na świecie, jako prowincja był własnością cesarza i źródłem zboża dla Rzymu. Ludność rodzima, egipska i znaczna rzesza Greków zajmowała się rolnictwem i rzemiosłem. Największe miasto, Aleksandria ad Egyptum (druga metropolia Cesarstwa) była wielkim emporium i ośrodkiem kultury świata antycznego. Tutejsze miasta były też ośrodkami świątynnymi, dużą rolę w społeczeństwie posiadali egipscy kapłani pielęgnujący starą kulturę i religię.

Północna Mezopotamia była regionem przechodzącym wskutek wojen raz do Rzymian, innym razem do Partów. Istniały tu duże miasta (Carrhae, Nisibis, Dura Europos), a region był jednym z najbardziej zurbanizowanych, z tradycją cywilizacji sięgającą starożytnych kultur Mezopotamii. Rozwijało się tu rzemiosło i rolnictwo. Miasto Dura Europos stało się miejsce stacjonowania legionów, ośrodkiem kultury i gospodarki. Mezopotamia Północna była ostatnim na Wschodzie bastionem grecko-rzymskiej kultury. Zamieszkiwali ją Aramejczycy, Grecy, Rzymianie, Żydzi, Ormianie i ludność pochodzenia irańskiego.

Imperium, mimo takiej różnorodności było połączone siecią dróg, wspólną administracją, kulturą grecko- rzymską i rodzącym się wśród klas wyższych ruchem turystycznym. Wszędzie powstawały budynki publiczne budowane przez państwo, a klasy wyższe prowincji naśladowały sposób życia rzymskich patrycjuszy. Taki obraz Cesarstwa Rzymskiego i jego społeczeństwa wyłania się z tego ogólnego przeglądu.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Gość	Adrian Maximus
	Dodano: 2006-12-04 Dobry tekst ale opisal bym jeszcze bardziej szczegolowo armie i jednostki ktore mogly byc tez pozyskiwane z koczowniczych plemion samnitow zamieszkujacych italie, werbowane jako najemnicy, np: lekkozbrojna piechota. Edytuj

Redaktor	Piotr Radziejewski
	Dodano: 2006-12-04 Jak wskazuje sam tytuł tekst ma na celu przedstawienie w skrócie historii Rzymu. Jest to tak obszerny temat, że po prostu nie można opisywać wszystkiego tak szczegółowo. Rzymska armia to temat na osbny artykuł (czy raczej artykuły). A Samnici nie byli koczownikami :) Edytuj

Gość	Adrian Maximus
	Dodano: 2006-12-04 Sorry za tych koczownikow, masz racje w końcu nie mozna napisac wszystkiego, ogolnie to nie ma sie do czego przyczepic:) Edytuj

Strona nie została odnaleziona!

Niestety szukana przez Ciebie strona nie została odnaleziona, czyli wystąpił znienawidzony przez wszystkich błąd 404. Istnieją dwa wytłumaczenia; możliwe, iż szukana strona została usunięta lub przesunięta, albo po prostu źle wpisałeś/aś adres URL. Ale niestety istnieje też ryzyko, iż to my coś 'sknociliśmy' (oby nie!) w kodzie strony i zakradł się tzw. "bug", czyli po polsku robal. Koniecznie daj nam o tym znać; skopiuj link z paska przeglądarki i wyślij go na adres: naczelny[malpa]histurion.pl    Wspólnie oczyśćmy histuriona ze wszelkich błędów/robaków!