Matura 19. Polska w XV wieku

2017-10-02 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

W tym temacie poznajesz przykłady unii personalnych Polski z Litwą i Węgrami; opierając się na mapie poznajesz przebieg wojen z Zakonem oraz postanowienia pokojów w Toruniu, należy też zrozumieć wagę zwycięstwa pod Grunwaldem oraz zapamiętać przywileje otrzymane przez szlachtę, a także kolejność panujących w Polsce Andegawenów i Jagiellonów.

Opis wymaganych pojęć

Mapa Polski i Litwy XIV-XV wiek.

W latach 1370-1382 panował w Polsce Ludwik I Węgierski ¹ z dynastii Andegawenów, łączyła nas z Węgrami unia personalna. Chcąc pozyskać szlachtę ² polską dla kandydatury jego córki na tron Polski wydaje on pierwszy przywilej stanowy dla szlachty w 1374 r. Koszycach-(zapamiętaj jego treść), Szlachta zgadza się na wybór i Koronację w 1384 r. córki Ludwika Jadwigi ³ . Poszukując dla niej małżonka; zwrócono uwagę na pogańska Litwę, która jednoczyła zimie ruskie, walcząc jednocześnie z Tatarami, Moskwą i Zakonem. Z panującym na Litwie wielkim księciem Jagiełłą podpisano w 1385 roku unię personalną w Krewie (zapamiętaj jej przyczyny i postanowienia). W 1386 r. Jagiełło przyjmuje chrzest i jako Władysław II Jagiełło ⁴ rozpoczyna panowanie dynastii Jagiellonów (1386-1572), zawiera ślub z Jadwigą i rozpoczyna chrystianizację Litwy. Wobec dużych aspiracji jego brata stryjecznego Witolda zawarto kolejne unie w 1401 roku w Wilnie i w 1413 roku w Horodle (zapamiętaj jej postanowienia). Narastał konflikt z Zakonem państwa polsko-litewskiego- zapoznaj się z przyczynami wybuchu Wielkiej Wojny z Zakonem (1409-1411)-zapamiętaj przebieg walk -szczególnie bitwy pod Grunwaldem (15.07.1410)(Ulrich von Jungingen) i Koronowem (14.10.1410) oraz postanowienia I pokoju toruńskiego (01.02.1411). Powtórz sobie znaczenie bitwy grunwaldzkiej. Spór polsko-krzyżacki przeniósł się na obrady soboru w Konstancji - gdzie zapamiętaj poglądy polskiego humanisty Pawła Włodkowica⁵ . Za panowania Jagiełły doszło jeszcze do trzech konfliktów z Zakonem. Po jego śmierci na tronie zasiadł jego syn Władysław III Warneńczyk⁶ (1434-1444). Kiedy został on wybrany królem Węgier w 1440 roku- doszło do II unii personalnej z tym państwem. Wplątany w konflikt z Turcją nasz władca ginie 10.11.1444 r. pod Warną. Jego następcą został jego brat Kazimierz IV Jagiellończyk⁷ (1447-1492)-doszło wtedy do pogorszenia stosunków z Zakonem (działalność Związku Pruskiego⁸ z Janem Bażyńskim na czele). Wybucha wojna trzynastoletnia (1454-1466). Na jej początku król dokonuje inkorporacji Prus i nadaje szlachcie przywilej w Nieszawie (zapamiętaj postanowienia). Po klęsce pospolitego ruszenia pod Chojnicami ciężar walk spoczął na wojskach zaciężnych i kaprach. Z ich pomocą odnosimy zwycięstwa - lądowe pod Świecinem (1462r. - hetnman Piotr Dunin) i morskie w Zalewie Świeżym (1463r). Pokonany Zakon poprosił o pokój - był to II pokój toruński (1466r)(zapamiętaj jego postanowienia - szczególnie które ziemie tworzyły Prusy Królewskie) Zakon, ze stolica w Królewcu, stał się lennikiem Polski. Odzyskujemy dostęp do morza i duży port w Gdańsku-co zbiegło się z dobra koniunktura na polskie płody rolne w Zachodniej Europie.Za panowania Kazimierza IV państwo polsko-litewskie , wraz z lennami przekracza obszar 1 mln. km?.

Wymagane date

1374r. - przywilej dla szlachty w Koszycach.
1385r. - unia polsko-litewska w Krewie.
1409-1411r.- Wielka Wojna z Zakonem
1410r.- 15.07.-bitwa pod Grunwaldem.
1413r.- unia polsko-litewska w Horodle.
1444r.-bitwa pod Warną-śmierć króla Władysława III.
1454-1466r.- wojna trzynastoletnia z Zakonem.
1454r.- inkorporacja Prus do Korony; przywilej dla szlachty w Nieszawie.

Przypisy

1. Ludwik I Węgierski - Był synem Elżbiety Łokietkówny (Siostry Kazimierza III Wielkiego) i Karola Roberta. Pochodził z dynastii Andegawenów. Król Węgier od 1342 roku, a od 1370 dzięki umowie zawartej pomiędzy jego ojcem a Kazimierzem Wielkim, król Polski. Ludwik, w czasie swoich rządów stawiał sprawę swojego ojczystego kraju na pierwszym miejscu. W Polsce, jego najdłuższy pobyt liczył niespełna rok. W polskiej historii zapisał się dzięki przywilejowi koszyckiemu z 1374 roku, na mocy którego zapewnił dziedzictwo polskiego tronu dla jeden ze swoich córek. Wiązało się to jednak z rozszerzeniem przywilejów szlachty polskiej - odtąd szlachta miałaby decydować o podatkach jakie zostaną na nią nałożone.

2. Szlachta w XIV/XV w - Wiek XIV i XV można uznać za początek przywilejów szlacheckich. Co prawda, najwcześniejszym znanym przywilejem szlacheckim był ten z 1228 roku, jednak to od przywileju w Koszycach z 1374 roku, tak naprawdę zaczyna się czas coraz większych wpływów szlachty na rządy w Rzeczypospolitej. Najczęściej przywileje obowiązywały wszystkich szlachciców. Z biegiem lat stan szlachecki, zyskiwał coraz więcej praw, był zwolniony z większości podatków. Można by śmiało użyć stwierdzenia, że w pewnym sensie szlachta była praktycznie nietykalna. Każdy władca musiał się bardzo liczyć z jej zdaniem, jeśli chciał zachować swój tron.

3. Jadwiga Andegaweńska - Jedna z czterech córek Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki, Pierwsza żona Władysława II Jagiełły, królowa Polski od 16 października 1384 roku. Była wnuczką Elżbiety Łokietkówny, siostry Kazimierza III Wielkiego, Ów pierwiastek piastowski sprawił, że od razu zaskarbiła sobie sympatię poddanych. Na mocy Unii w Krewie z 1385 roku, Państwo Polskie oraz Wielkie Księstwo Litewskie zawarło Unię Personalną czego następstwem był ślub młodej królowej z dwadzieścia lat starszym władcą Litwy Jogaiłą. Jadwiga bardziej niż o małżeństwo dbała o dobro kraju. Jednym z jej największych osiągnięć było przyczynienie się do odnowienia Akademii Krakowskiej, na której rozwój ofiarowała wiele swoich cennych szat i klejnotów. W 1399 roku po urodzeniu swojego jedynego dziecka- córki Bonifacji królowa zmarła, mając niespełna trzydzieści lat.

4. Władysław II Jagiełło - Pierwszy król Polski z dynastii Jagiellonów. Syn władcy Litwy Olgierda i Julianny Twerskiej. Od 1377 roku, Wielki Książę Litewski. Był ostatnim władcą pogańskim w Europie, toteż dość szybko zauważył korzyści jakie dawał Litwie chrzest. Początkowo chciał przyjąć chrzest w obrządku prawosławnym, jednak katolicyzm niósł za sobą o wiele większe korzyści dla jego kraju. W 1384 roku po zawarciu Unii w Krewie poprzez małżeństwo z królową Polski Jadwigą, Wielkie Księstwo Litewskie połączyło się z Królestwem Polski. Jego kuzyn Witold, późniejszy Wielki Książę, początkowo opowiadał się za utrzymaniem odrębności Litwy od Polski. Doszło do tego, że dla poparcia swoich celów poprosił o protekcję Zakon Krzyżacki. Jednak Jagielle udało się szybko zażegnać konflikt, dzięki unii wileńsko - radomskiej, która zapewniała Litwie, swoistą odrębność prawną od Polski, a Witoldowi tytuł Wielkiego Księcia Litewskiego. Jagiełło miał być tylko jego umownym zwierzchnikiem. Stosunki polsko - litewskie zacieśniła jeszcze mocniej Unia zawarta w Horodle w 1413 roku. Na mocy jej postanowień, obydwa kraje prowadziły wspólną politykę zagraniczną, a prawa szlachty polskiej i litewskiej były odtąd na równi ze sobą. Jagiełło zapisał się w historii Europy jako zwycięzca bitwy pod Grunwaldem, 15 lipca 1410 roku. Dzięki temu, Zakon Krzyżacki, już nigdy nie odzyskał swojej dawnej świetności. Za wydarzenie kończące tzw. Wielką wojnę z Zakonem Krzyżackim jest uznawany I pokój toruński z 1411 roku. Na jego mocy Zakon zobowiązał się wypłacić odszkodowanie zwycięzcom, Polska odzyskała ziemię dobrzyńską, a Litwa Żmudź, ale tylko na okres życia Władysława Jagiełły i jego kuzyna Witolda. Jagiełło zmarł w 1434 roku. Był czterokrotnie żonaty - z Jadwigą Andegaweńską, Anną Cylejską, Elżbietą Granowską i Zofią Holszańską. Dopiero z ostatnią żoną doczekał się swoich następców - Władysława III Warneńczyka i Kazimierza IV Jagiellończyka.

5. Paweł Włodkowic - Kaznodzieja, prawnik i dyplomata żyjący na przełomie XIV i XV wieku. Uważa się go za twórcę polskiej doktryny prawa międzynarodowego. Bronił polskich racji w sporze z Zakonem Krzyżackim na soborze w Konstancji (1414 - 1418) oraz na zjeździe w Budzie w 1413 roku, wygłosił przemówienia potępiające działalność zakonu - nawracanie przemocą oraz wszczynaniem wojen religijnych. Uważał też, że poganie mają prawo do swojej własnej polityki. Ponadto był też znany z popierania koncyliaryzmu czyli doktryny mówiącej o ograniczeniu władzy papieża na rzecz soborów.

6. Władysław III Warneńczyk -Syn Władysława II Jagiełły oraz jego czwartej Żony Zofii Holszańskiej. W chwili śmierci swojego ojca w 1434 roku, został koronowany na króla, mając zaledwie 10 lat. Do czasu osiągnięcia pełnoletności, rządy w imieniu młodego króla sprawował biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. W 1440 roku, zasiadł na tronie węgierskim. Władysław nie cieszył się długim panowaniem - jako władca Węgier zdecydował się na wojnę z Turcją co przypłacił życiem - zginął w bitwie pod Warną w wieku dwudziestu lat.

7. Kazimierz IV Jagiellończyk - Najmłodszy syn Władysława II Jagiełły i jego czwartej żony Zofii Holszańskiej. Trzy lata po śmierci swojego starszego brata Władysława, 25 czerwca koronowany na króla Polski. Wcześniej piastował urząd Wielkiego Księcia na Litwie. Po koronacji w Polsce, nie wyznaczył swojego następcy, lecz powołał do zastępczych rządów radę działającą w jego imieniu. Za jego panowania doszło do wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim w latach 1453 - 1466. Jej przyczyną było wcielenie Prus do Królestwa Polskiego na prośbę przywódcy Związku Pruskiego, Jana Bażyńskiego. Najważniejsze bitwy jakie miały wtedy miejsce, to bitwa pod Chojnicami w 1454 roku oraz pod Świecinem w 1463. Wojnę trzynastoletnią zakończył II pokój toruński zawarty w 1466 roku. Jego najważniejszym postanowieniem było odzyskanie przez Polskę Pomorza Gdańskiego, zagrabionego przez Krzyżaków w 1308 roku. Kazimierz Jagiellończyk zmarł w 1492 roku. Przez całe swoje życie był żonaty tylko raz. Jego żona Elżbieta Habsburżanka urodziła mu trzynaścioro dzieci, z czego czterech synów zasiadało kolejno na polskim tronie.

8. Związek Pruski - Organizacja powstała w 1440 roku w Kwidzyniu. Powstał z inicjatywy Torunia i Chełmna. Jego celem było działanie na rzecz pozyskania wpływów w Państwie Krzyżackim - Państwo Pruskie nie chciało się godzić na ciągłe pokrywanie kosztów istnienia Krzyżaków. Na czele związku stanął Jan Bażyński. Krzyżacy poprosili o pomoc cesarza, który w 1453 wydał dekret zakazujący działalności związku. Rok później Związek Pruski wystąpił do króla Polski Kazimierza Jagiellończyka o inkorporację Prus do Korony Królestwa Polskiego, co zaowocowało wojną trzynastoletnią pomiędzy Zakonem a Polską.

Etykiety:

Matura Ludwik Węgierski Paweł Włodowic Zwiazek Pruski

Podziel się!

Przeczytaj również...