Matura 2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu

2017-09-10 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Opis

W tym temacie dowiesz się o głównych osiągnięciach Egipcjan i Mezopotamczyków, nauczysz się je przyporządkowywać, zapamiętasz podstawowe pojęcia i główne bóstwa; zwróć uwagę na znajomość Kodeksu Hammurabiego.

Opis wymaganych pojęć

Mumifikacja - jeden z najważniejszych obrzędów religijnych starożytnego Egiptu

Pierwsze cywilizacje postały na obszarach o ciepłym klimacie, w dolinach wielkich rzek i na żyznych nizinach. Rozwój kultury, religii, pisma i prawa sprzyjało organizacji państw (dużą rolę odgrywały w nich miasta), ludy poza kręgami cywilizacyjnymi nazywano barbarzyńcami ¹ .

W państwie egipskim zapamiętujesz podstawową chronologię Starego² , Średniego³ i Nowego Państwa⁴ oraz dynastii Ptolemeuszy⁵ (ostatnią samodzielną władczynią była słynna Kleopatra VII), religię politeistyczną⁶ opartą na zoomorfizmie⁷ i antropomorfizmie⁸ , proces mumifikacji zwłok⁹ , wiarę w życie pozagrobowe¹⁰ . W Egipcie większość zwierząt była przypisana jakiemuś bóstwu¹¹ . Do najważniejszych należały byki, sokoły, lwy, koty, barany, krowy, krokodyle, szakale, ibisy, pawiany; ale czczono też skarabeusze; zdobycze cywilizacyjne (hieroglify¹² , pismo hieratyczne¹³ i demotyczne¹⁴ , papirusy, system dziesiętnym, kalendarz słoneczny¹⁵ , system irygacyjny¹⁶ , piramidy¹⁷ ), zabytki (Sfinks¹⁸ , Piramida Cheopsa¹⁹ ) oraz organizację społeczeństwa (faraon²⁰ ).

Kodeks Hammurabiego - jedna z pierwszy prób kodyfikacji prawa

Na obszarze Mezopotamii znajomość kolejności państw Sumerów²¹ , Babilonii²² , Asyrii²³ , Persji²⁴ , szczególnie zwróć uwagę na kodeks Hammurabiego²⁵ (XVIII w. p.n.e., prawo talionu) najważniejsze bóstwa ,zdobycze cywilizacyjne (pismo klinowe²⁶ , Epos o Gilgameszu²⁷ , koło, koło garncarskie, zikkuraty²⁸ , systemy irygacyjne, system sześćdziesiętny ),zabytki (brama Isztar²⁹ , wiszące ogrody w Babilonie³⁰ ) oraz strukturę społeczną. Cechą wspólną władzy był despotyzm³¹ .

Na koniec warto zapoznać się z jednym największych osiągnieć tamtych czasów, z którego korzystasz na co dzień - alfabet. Zawdzięczasz go Fenicjanom, którzy stworzyli pierwszy system zapisywania mowy już w XI w. p.n.e., a dzięki rozwiniętej flocie zakładali liczne kolonie (np. Kartaginę).

Wymagane daty

Ok. 3500 p.n.e - pojawienie się pisma w państwie Sumerów
Ok. 3100 p.n.e - Mityczny Menes (lub Narmer) Jednoczy Egipt
Ok. 2700 - 2200 - Okres Starego Państwa w Egipcie
Ok. 2600 p.n.e - powstaje piramida Cheopsa
Ok. 2500 p.n.e - na wyspie Kreta, powstaje kultura minojska(pierwsza z cywilizacji europejskich)
Ok. 2400 p.n.e - ludy pochodzenia semickiego założyły w Mezopotamii Asyrię i Babilonię
2340 p.n.e - Sargon Wielki jednoczy całą Mezopotamię
Ok. 2200 p.n.e - początek okresu Średniego Państwa w Egipcie
1792 - 1750 p.n.e - okres panowania Hammurabiego
Ok. 1550 p.n.e - początek okresu Nowego Państwa w Egipcie
Ok. 609 r. p.n.e - upadek Asyrii
605 - 562 p.n.e - panowanie Nabuchodonozora II
539 r. p.n.e - upadek imperium babilońskiego
330 r. p.n.e - podbój Persji, przez Aleksandra Macedońskiego
304 r. p.n.e - początek panowania dynastii Ptolemeuszy w Egipcie
30 r. p.n.e - samobójcza śmierć ostatniej władczyni Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, Kleopatry VII

Przypisy

1. Barbarzyńcy - W pierwotnym znaczeniu tego słowa człowiek obcy, nie pochodzący z danego terenu, cudzoziemiec. Termin zapoczątkowali starożytni Grecy, którzy terminem barbaros, określali wszelkie ludy nie mówiące w języku greckim, czyli mówiący niewyraźnie. Termin ten następnie zapożyczyli również Rzymianie. O tyle ile, na początku barbaros, było określeniem bezstronnym, w późniejszym okresie nabrało znaczenia negatywnego. Barbarzyńcą był ktoś niższej kultury niż grecka i rzymska, dziki, pozbawiony wiary i jakichkolwiek cywilizowanych praw.

2. Stare Państwo - W dziejach Egiptu obejmuje mniej więcej lata 2700 - 2200 p.n.e. W tym okresie Egipcjanie, tworzą koncepcję swojego państwa, jego administrację oraz strukturę społeczną. To właśnie wtedy powstała religia egipska, pismo, kalendarz słoneczny. Co ważne, to co powstało w okresie Starego Państwa przetrwało przez cały okres starożytnego Egiptu, praktycznie bez żadnych zmian.

3. Średnie Państwo - W dziejach Egiptu obejmuje mniej więcej lata 2200 - 1550 p.n.e W tym czasie w Egipcie wzrosła potęga gospodarcza oraz polityczna. Doszło do rozwoju handlu (kontakty handlowe m.in. w Syrii i Libii), wzniesiono także wiele świątyń, rozwijała się literatura. Po okresie panowania XII Dynastii, nastąpił kryzys wywołany brakiem silnej zcentralizowanej władzy. Dolny Egipt zawładnęły plemiona Hyksosów tworząc XV i XVI dynastię, natomiast Górnym Egiptem znalazł się pod panowaniem książąt z Teb, którzy założyli XVII dynastię. Górny i Dolny Egipt przez wiele lat prowadził ze sobą wojnę, co skończyło się podbiciem Hyksosów i ponownym zjednoczeniem Egiptu.

4. Nowe Państwo - W dziejach Egiptu obejmuje mniej więcej 1550 - 1070 p.n.e. Jest to okres uważany za najświetniejszy w historii Egiptu, kiedy to władcy z wywodzącej się z Teb XVIII dynastii, rozpoczęli serię podbojów skierowanych na północ i północny wschód. W tym czasie, Egipt stał się głównym mocarstwem panującym, dzięki wyprawom zbrojnym na tereny Syrii, nad głównymi szlakami handlowymi. Ok. XIII w. p.n.e Państwu egipskiemu zaczęła zagrażać inwazja tzw. Ludów Morza, które m.in. obaliły państwo Hetytów jednego z głównych rywali Egiptu. Państwo Faraonów odparło atak Ludów Morza, jednak nie dane mu było odzyskać swojej dawnej potęgi.

5. Dynastia Ptolemeuszy(Lagidów) - Ostatnia z dynastii panujących w Starożytnym Egipcie. Nazwa wywodzi się od jej założyciela, jednego z wodzów armii Aleksandra Macedońskiego Ptolemeusza I Sotera, który m.in. w wyniku wojen Diadochów w roku 304 p.n.e koronował się na króla Egiptu. Ostatnią z Ptolemeuszy była Kleopatra VII Filopator, która w 30 r. p.n.e wspólnie ze swoim mężem Markiem Antoniuszem popełniła samobójstwo, co zaowocowało wcieleniem Egiptu do Imperium Romanum.

6. Religia politeistyczna - Pojęcie to oznacza wiarę w wielu bogów (gr. polys - mnogo, wiele, theos - bóg), charakter politeistyczny miało wiele starożytnych religii m.in. w Egipcie, Mezopotamii, Grecji, Rzymie, Indiach, Chinach. W wierzeniach politeistycznych każdy bóg miał przypisaną cechę bądź sferę o jaką się troszczył np. w Egipcie, Ozyrys był bogiem świata pozagrobowego, w Babilonii, Irra bogiem zarazy i rebelii, w Grecji, Hefajstos bogiem ognia itp. Nadmienić należy również, że w mitologiach poszczególni bogowie bardzo często posiadają zachowania i cechy, które upodobniają ich do ludzi. W zachowanych do naszych czasów mitach o wierzeniach starożytnych, bóstwa najczęściej są ze sobą powiązane poprzez pokrewieństwo mąż - żona, brat - siostra, ojciec, matka - syn, córka, itp. Bogowie również podlegali hierarchii. Byli Ci najwyżsi, Ci bardziej uprzywilejowani, ale też bóstwa pomniejsze, zajmujące się mniej istotnymi sprawami.

7. Zoomorfizm - Forma przedstawiania bóstw jako zwierząt lub pół zwierzę pół człowieka.

8. Antropomorfizm - Nadawanie przedmiotom, zjawiskom lub zwierzętom cech charakteru bądź wyglądu typowych dla ludzi.

9. Proces mumifikacji zwłok - w Starożytności występujący w Egipcie (ale też w Mezopotamii i Ameryce Południowej), uroczysty proces balsamowania, mający na celu zachowanie ciała zmarłego, które było równie ważne w drodze do nieba jak i dusza. Wierzono, że jeśli ciało zmarłego przetrwa, będzie on mógł żyć wiecznie w krainie umarłych. Mumifikacja zależała od statusu zmarłego. Ubożsi Egipcjanie najczęściej byli chowani w pustynnym piasku, owinięci jedynie w trzcinę. Z kolei bogaci obywatele tacy jak urzędnicy oraz oczywiście sam Faraon, mogli liczyć na o wiele więcej na drodze do zbawienia swojej duszy. Początkowo proces zachowania ciała polegał na nacieraniu olejkami i bandażowaniu, dopiero później do procesu mumifikacji doszło usuwanie narządów wewnętrznych, co umożliwiło znaczne opóźnienie procesu rozkładu. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w dziele Herodota Dzieje.

10. Wiara w życie pozagrobowe - Mieszkańcy Mezopotamii nie wierzyli w szczęśliwe życie pozagrobowe. Według ich wierzeń bogowie, zarezerwowali nieśmiertelność tylko dla siebie, a mieszkańcy ziemi muszą umrzeć. Po śmierci znajdowali się w smutnej krainie ciszy i cienia. Mieszkańcy Egiptu wierzyli, że życie na ziemi jest tylko etapem częściowym pełnej egzystencji. Drugim etapem było przejście do świata zmarłych, aby dusza zmarłego mogła żyć wiecznie w miejscu przypominającym życie doczesne, musiała przejść przez sąd Ozyrysa. Polegało to na tym, iż bóg Anubis ważył serce zmarłego. Jeżeli zrównało się ono z piórkiem, zmarły mógł wejść do krainy wiecznego spokoju, jeżeli przeważyło, ponosił odpowiednią do popełnionych grzechów karę. Obywatel greckiego polis, po śmierci przepływał przez rzekę Styks w łodzi Charona, aby staną przed trzema sędziami: Ajakosem, Minosem i Radamantysem. Rozstrzygali oni czy zmarły ma trafić na Pola Elizejskie czyli na krainę wiecznego spokoju czy do pozbawionego jakichkolwiek uciech Erebu lub do strasznego Tartaru gdzie grzesznicy cierpieli wieczne męki.

11. Najważniejsze bóstwa egipskie -
1. Re - przedstawiany z głową sokoła na której mieścił się dysk słoneczny; bóg słońca, prabóg, władca bogów
2. Ptah - przedstawiany w stroju ściśle przylegającym do ciała; bóg sztuki i rzemiosła, wspólnie z Re i Amonem tworzył trójcę egipskiego panteonu
3. Anubis - przedstawiany jako człowiek z głową psa; bóg zmarłych
4. Izyda - przedstawiana jako kobieta z hieroglifem na głowie; bogini miłości i magii.
5. Ozyrys - przedstawiany jako mumia w koronie; bóg wiosennego odrodzenia, zmarłych.
6. Horus - przedstawiany jako sokół, lub człowiek z głową sokoła; bóg nieba
7. Set - przedstawiany jako człowiek z głową fantastycznego zwierzęcia; bóg pustyń, burz, chaosu
8. Amon - przedstawiany jako baran, gęś lub człowiek w koronie z piórami; bóg powietrza

12. Hieroglify - Pismo powstałe w Starożytnym Egipcie, nazywane przez jego mieszkańców świętymi znakami (gr hieros - święty, glyphen - ryć). Liczyło ponad 700 znaków, pisano nimi przede wszystkim na kamieniu. Po raz pierwszy hieroglify zostały odczytane przez Francoisa Champolliona, który odczytał imię faraona Ptolemeusza na kamieniu z Rosetty.

13. Pismo hieratyczne - Odmiana hieroglifów, stosowana przez egipskich kapłanów (gr. hiereus - kapłan), pisane nie na kamieniu, lecz na papirusie. Służyło do zapisywania świętych tekstów.

14. Pismo demotyczne - Pochodne pisma hieratycznego, używane w życiu codziennym (gr. demotikos - ludowy), o wiele prostsze w zapisie niż pismo hieratyczne. Było wykorzystywane do celów handlowych, administracyjnych, korespondencyjnych, ale też w późniejszym okresie naukowych.

15. Kalendarz słoneczny - Jego działanie opierało się na zmianach pór roku, co było związane z ruchem obiegowym Ziemi wokół Słońca. Według kalendarza słonecznego rok ma 365 dni, jednak średnia długość roku słonecznego wynosi 365,2422 dni, co zostało wyrównane przez starożytnych dzięki latom przestępnym. Pierwszy kalendarz słoneczny powstał najprawdopodobniej w Mezopotamii.

16. System irygacyjny - Aby zwiększyć tereny pod uprawę mieszkańcy Egiptu, Persji, Chin i Mezopotamii, opracowali system irygacyjny, który polegał na nawadnianiu gleby, dla odpowiednich warunków do wegetacji roślinności. Na czas pory suchej, wykopywano kanały które nawadniały rośliny.

17. Piramidy - wielkie grobowce egipskich faraonów, które zaczęto wznosić już od III dynastii. Miały być one symbolem pozycji i władzy Faraona, a także harmonii świata. Dzięki nim władca Egiptu miał być ukazany jako wyniesiony ponad zwykłych śmiertelników, co zrównywało go z pozycją bogów. Według wierzeń egipskich, Faraon miał być wcieleniem boga Horusa, a także synem boga słońca Re. Po śmierci Faraon, sam stawał się bogiem, więc automatycznie piramida nie była tylko grobowcem, ale też miejscem w którym zamieszkał bóg. Sam kształt piramidy miał być promieniem słońca, dzięki któremu duch zmarłego Faraona, mógł się wznieść do gwiazd, by zająć należne mu miejsce pośród innych bogów.

18. Sfinks - Monumentalna budowla kojarzona głównie ze Starożytnym Egiptem. Sfinksem nazywano mitycznego potwora, strażnika świątyń i grobowców. Najczęściej był przedstawiany jako lew z ludzka głową, ale też jako lew z głową i skrzydłami orła. Oprócz Egiptu motyw Sfinksa przewijał się także w Mezopotamii i Grecji.

19. Piramida Cheopsa(Chufu) - Największa ze znanych i do dzisiaj istniejących piramid egipskich. Budowano ją ponad dwadzieścia lat.

20. Faraon - określenie władcy i jednocześnie najwyższego kapłana w Starożytnym Egipcie, po raz pierwszy użyte przez starożytnych Greków, którzy w ten sposób zniekształcili staroegipskie Per - aa czyli ?wielki dom?. Na początku mieszkańcy Egiptu swojego władcę określali mianem Nesut - król, lub Neb - pan. Faraon posiadał władzę despotyczną, lud wierzył, że jest on wcieleniem samego boga Horusa. Nikt nie był ponad nim. Rządził krajem, za pomocą arystokracji urzędniczej do której w późniejszym okresie dołączyła arystokracja wojskowa. Za pierwszego władcę zjednoczonego Egiptu uznawany jest mityczny Menes, założyciel I - szej Dynastii egipskiej. Ostatnim natomiast, Kleopatra VII, po jej samobójczej śmierci w 30 r. p.n.e Egipt został wcielony do Imperium Romanum.

21. Państwo Sumerów - Sumerowie to twórcy pierwszej w dziejach cywilizacji. Zbudowali szereg małych miast - państw, m.in. Nippur, Ur i Uruk, każde z oddzielną granicą, murami, ziemią uprawną oraz świątynią, znajdującą się w centrum miasta. Przeważnie miasto dzieliło się na trzy części: jedna z domami mieszkalnymi, druga z ogrodami, a trzecia była poświęcona patronowi miasta. Sumeryjskim miastem - państwem rządził król, będący jednocześnie najwyższym kapłanem. Skupiał w swoich rękach także władzę sądowniczą, administracyjną i wojskową. Jednak król nie miał władzy absolutnej, oprócz niego rezydowała również rada starszych oraz zgromadzenie obywateli. Sumerowie zasłynęli wynalezieniem brązu, koła oraz pisma, a także stworzeniem podstaw matematyki, geometrii, astronomii, medycyny i botaniki. W 2340 r. p.n.e król akadyjski Sargon Wielki, zjednoczył całą Mezopotamię. Po czym. Plemię Akadów zasymilowało się z Sumerami, tworząc państwo Sumero - Akadu. Sumerowie zostali doszczętnie podbici, przez najazdy plemion semickich na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e, jednak ich kultura przetrwała poprzez przejmowanie jej przez kolejne ludy osiadłe na Bliskim Wschodzie.

22. Babilonia - Schedę po Sumerach w Mezopotamii przejęli Babilończycy, których najsłynniejszy władca Hammurabi przyczynił się do ponownego zjednoczenia Mezopotamii. To właśnie za jego panowania Babilonia przeżywała swój najlepszy okres w dziejach. Co prawda, po jego śmierci, Babilonia utraciła część swojej świetności, napadana przez swoich sąsiadów, w szczególności Asyryjczyków. Dopiero na przełomie VII i VI w. p.n.e na moment wróciła do dawnej mocarstwowości, tworząc tzw. państwo nowobabilońskie, pod rządami kolejnego znakomitego jak na tamte czasy władcy Nabuchodonozora II. Babilonia znowu stała się wielkim imperium, choć nie tak wielkim jak jej poprzednik Sumero - Akad. Jednakże, już w 539 roku, Babilonia poddała się kolejnej nowopowstałej potędze - Persji.

23. Asyria - Państwo na terenie Mezopotamii, leżące na północ od obszaru Babilonii. Już w I tysiącleciu p.n.e, zaczęło zajmować większość obszaru Bliskiego Wschodu, a pełną potęgę ukazało za panowania Tiglatpilezara III, władcy - reformatora. Dzięki niemu armia asyryjska wespół oddziałami najmowanych w razie potrzeby chłopów, miała swój stały zawodowy korpus, co przyczyniło się do ogromnych militarnych sukcesów Asyrii. W VII w. p.n.e Asyria, była najpotężniejszym państwem starożytnych. Jej obszar sięgał od Zatoki Perskiej po dolinę Nilu. Jednak imperium asyryjskie, w dużej mierze ze względu na swój rozmiar i złą organizację wewnętrzną, nie przetrwało długo. U schyłku VII w. p.n.e została podbita przez Babilonię, Egipt i królestwo Medów. Pomimo, tego, iż starali się kontynuować tradycje znane w Mezopotamii - kulturę i naukę, zostali zapamiętani jako swoisty synonim barbarzyństwa, przez krwawe i bezwzględne traktowanie podbitych ludów.

24. Persja - Imperium perskie, wywodzi się, od królestwa Medów, do którego początkowo należeli. Medowie, byli militarną potęgą, która obok Babilonii przyczyniła się do upadku Asyrii. Jednak w VI w. p.n.e król Cyrus II, zjednoczył wszystkie plemiona perskie i zdołał podbici Medię, a nstepnie Babilonię. Natomiast jego syn Kambyzes w 525 r. p.n.e zajął Egipt. Podboje perskie, kontynuował kolejny władca - Dariusz Wielki, panujący w latach 522 - 486 p.n.e. Dzięki niemu Państwo perskie sięgało od Morza Egejskiego po Indie i od Kaukazu po Nil. Persja była potęgą przez dwieście lat - do 330 r. p.n.e - wtedy to, podbił ją Aleksander Wielki.

25. Kodeks Hammurabiego - Jest to jeden z najstarszych kodeksów świata, został stworzony przez babilońskiego władcę Hammurabiego panującego ok. 1792 - 1750 r. p.n.e. Został odkryty przez francuskich badaczy w 1901 roku w Suzie. Jego najsłynniejszą zasadą jest ?oko za oko, ząb za ząb?, co dość trafnie opisuje zawarte tam 282 paragrafów, które w głównej mierze były po prostu wyznacznikiem kary, jaką należy odbyć za dane przewinienie. System kar był podzielony według tego czy obywatel jest człowiekiem wolnym czy niewolnikiem. Kodeks, był oparty na prawie talionu, polegającym na tym, że kara była identyczna ze skutkiem danego przestępstwa np. jeśli wybiłeś komuś ząb, za karę twój ząb również zostanie wybity. Hammurabi, utworzył kodeks o charakterze kazuistycznym czyli tak, że przewidywano konkretne rozwiązanie do danego przestępstwa, nie wypracowując zasad uniwersalnych.

26. Pismo klinowe - Najstarsze znane nam pismo, zostało wynalezione przez Sumerów ok. 3500 lat p.n.e. Świadectwo jego istnienia, po raz pierwszy znaleziono w mieście Uruk. Było to pismo piktograficzne, dość trudne do opanowania, gdyż na początku posługiwano się kilkoma tysiącami znaków. Później ta liczba została zredukowana do 600 obrazków, a w ciągłym użyciu było ok. 300. Zasługę odczytania pisma klinowego przypisuje się Henry?emu C. Rawlisonowi, który w XIX wieku, skopiował napisy naskalne znajdujące się na terenie dzisiejszego Iranu, zdołał odczytać po kilku latach żmudnej pracy napisy sporządzone na polecenie perskiego króla Dariusza I.

27. Epos o Gilgameszu - Tekst powstał na końcu II tysiąclecia p.n.e, Gilgamesz był legendarnym królem miasta Uruk, jego historia przetrwała do naszych czasów w wielu wersjach spisanych w języku sumeryjskim, akadyjskim, huryckim i hetyckim. Najbardziej spójną wersją eposu o Gilgameszu, jest tzw. 12 tablic, spisanych w języku akadyjskim, które zawierają motyw potopu, świata podziemnego, zabicia smoka, odrzucenia zalotów bogini miłości Inanny(Isztar), walki z Enkidu oraz początek ich przyjaźni, a także śmiertelności człowieka.

28. Zikkuraty(Ziguraty) - Czyli świątynie, miejsca kultu. Miały kształt wysokiej wieży, zwężającej się ku górze, na której znajdowała się właściwa świątynia. Jej budulcem była najczęściej suszona cegła. Najlepiej zachowanym zikkuratem, znajduje się w Ur, na terenie dzisiejszego Iraku.

29. Brama Isztar - Brama ogromnych rozmiarów, wzniesiona w Babilonie za panowania króla Nabuchodonozora II, panującego w latach 605 - 562 p.n.e. Została zbudowana ku czci bogini miłości i wojny Isztar. Była usytuowana w północnej części miasta, przechodził przez nią procesje do świątyni najwyższego boga babilońskiego Marduka

30. Wiszące ogrody w Babilonie(ogrody Semiramidy) - Zaliczane do słynnych siedmiu cudów świata, ogrody wzbudzały niemały zachwyt im współczesnym. Ich istnienie jest dalece prawdopodobne. Miały powstać za czasów panowania króla Nabuchodonozora II, który podarował je swej żonie Amytis.

31. Despotyzm - Jest to forma nieograniczonej władzy nad obywatelami danego państwa. Rządy sprawuje jedna osoba, która sama jest ponad prawem. Władca ma zwierzchnictwo nad władzą ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą. Najczęściej stosuje różne formy terroru aby utrzymać swoje panowanie.

Etykiety:

Matura Kodeks Hammurabiego Egipt mumifikacja hieroglify Babilon

Podziel się!

Przeczytaj również...