Malarstwo Egiptu

Stare Państwo

Malowidło przedstawiające dwie córki faraona Akhenaten; Nofernoferuaton i Nofernoferure, XIV w. p.n.e.

Stare Państwo, poświadczone obfitością godnych podziwu zabytków (piramidy, świątynie królów i bóstw, mastaby z reliefami na ścianach), w dziedzinie malarstwa jest reprezentowane słabiej. Wprawdzie od IV do VI dynastii powstawały na nekropoli memfickiej (Giza, Sakkara, Dahszur, Medum), jak i na cmentarzyskach prowincjonalnych (Deir el-Bersza, Meir, Deir el-Dżabrawi, Asuan) groby wysoko postawionych osobistości ozdobione malowidłami ściennymi, ale na ogół uległy one zniszczeniu; tak więc pisanie historii malarstwa od panowania Snofru do Pepi II, w czasie 2700-2300 p.n.e., na podstawie nielicznych zachowanych obiektów, byłoby fałszerstwem.
Warto jednak przedstawić charakterystyczne przykłady z okresu Starego Państwa. Pierwszy to fragment słynnego fryzu (1,6 x 0,24 m), znanego pod nazwą Gęsi z Medum. Chodzi o malowidło na stiuku, które pokrywało ceglane ściany grobowca Iteta w Medum, a znajdujące się obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze. Pochodzi ono z około 2700 p.n.e. i jest jednym z najstarszych malowideł egipskich. Dzięki stylizacji zwierząt, symetrii kompozycji, pewności prowadzenia linii oraz użyciu czystych kolorów pokazuje ono, iż sztuka egipska już bardzo wcześnie ustaliła swe zasady i formuły. Wynikiem tego jest pewna sztywność dzieła, nie pomniejszająca jednak jego oddziaływania, jeśli się pamięta o dekoracyjnych funkcjach malowidła. Przedstawia ono sześć gęsi, z których trzy idą w prawo, trzy w lewo. Ptaki idące na końcu pochylają głowy w poszukiwaniu pożywienia, ziarna lub traw. Krajobraz zaznaczają kępki traw. Dwie gęsi z tej sceny, wyprostowane, znajdujące się z prawej strony malowidła, są być może najbardziej związane z ustalona tradycją, jednakże jednocześnie ukazują próbę zindywidualizowania zwierząt. Podczas gdy pozostałe cztery ptaki są takie same, te dwie różnią się między sobą kształtem czerwonej plamy na piersi. W stosunku do reszty mają też krótsze dzioby, a rysunek ich szaro-czarnych piór przypomina rybią łuskę. To schematyczne potraktowanie tematu, sztywny, statyczny paralelizm szyj i nóg, niewątpliwie zamierzone wypełnienie pustych płaszczyzn trawami, których cienkie bladozielone źdźbła odcinają się od szaroniebieskiego tła i między którymi rozsiane są nieliczne, małe kwiatki zaznaczone kreskami czerwieni, ukazują świadomie konwencjonalny styl, od którego wielcy artyści wciąż starali się uwolnić.
nny przykład tego niemal geometrycznego sposobu obrazowania, w którym gustowało Stare Państwo, tym razem jednak charakteryzujący się żywszymi kolorami, wyrażającymi dążenie do zintensyfikowania i skontrastowania dzieła, znajduje się w tak zwanym grobie Rzeźników w Sakkarze. Jest to grobowiec skalny, usytuowany na południe od drogi prowadzącej od budowli bramnej do świątyni grobowej króla Unisa (V dynastia, około 2450 p.n.e.). Nosi on imię Ptahiruki, nadzorcy rzeźni. Na lewej ścianie znajduje się wiele scen z rzeźni, z których najciekawsza jest scena ukazująca epizod obdzierania wołu ze skóry. Realizm ujęcia, któremu Egipcjanie ogólnie się przeciwstawiali, każe ukazać rozcięte zwierzę z różowymi trzewiami. Scena, wpisana w rodzaj czworoboku, jest podporządkowana biegowi wznoszącej się linii krzywej. Drugą, imaginacyjną linię, równoległą do tej, którą tworzy ciało zwierzęcia, określają gesty i proporcje trzech mężczyzn. Spowodowało to konieczność zmniejszenia środkowej postaci. Ów rozumowy charakter wyobrażenia podkreśla jeszcze pominięcie nóg wołu, z których przedstawiono tylko jedną, nadnaturalnie wyolbrzymioną, podtrzymywaną przez najsilniejszego czeladnika. Z drugiej strony lapidarna technika niezbyt wyraźnie podkreślone zarysy postaci, użycie w nadmiarze niezniuansowanych czterech barw : czerwonej ochry, czerni, bieli i różu, a także zakrycie źle wygładzonej ściany warstwą jasnożółtego tła zwiastuje schyłek VI dynastii i prowincjonalny styl Pierwszego Okresu Przejściowego (około 2300-2100 p.n.e.). Byłoby sprzeniewierzeniem względem sztuki Starego Państwa, a sami Egipcjanie nazywali później ten okres Złotym Wiekiem gdyby oceniało się ją na podstawie nielicznych zachowanych do dziś zabytków. Dla uzyskania właściwego osądu trzeba więc uwzględnić również reliefy w mastabach, z których najsłynniejsze znajdują się w Sakkarze. Wymienione zostaną tu tylko mastaby Ti, Ptahhotepa, Mereruki, a zwłaszcza Mehu, gdzie pierwotna polichromia zachowała się nadzwyczaj dobrze. Przejście przez bród w mastabie Ti ukazuje najlepiej współzależność malarstwa i rzeźby w koncepcji egipskiej. Woda została przedstawiona w sposób konwencjonalny pionowymi zygzakami, wyrytymi w delikatnym wapieniu. Aby podkreślić jej przezroczystość, nogi ludzi i zwierząt zostały tylko namalowane. Z dużą troską potraktowano gradację barw. Malowidło jest ponadto godne uwagi ze względu na kompozycję, wykonanie i ekspresję. Wodę przebywają dwaj pasterze ze stadem bydła. Pierwszy pasterz, z prawej strony, niesie na barkach cielę, które nie potrafi jeszcze pływać. Cielątko zadarło ogon i zwraca trwożnie głowę w stronę matki, która podąża z innymi krowami i ryczy dla uspokojenia małego. Kontrast między spokojem jałówek i pełnym lęku niemym dialogiem jest bliski życia oraz pełen wrażliwości. Poetyckość tej pastoralnej sceny podkreśla jeszcze inskrypcja hieroglificzna, której tekst w wolnym przekładzie brzmi: "Zaopiekowano się twoim cielęciem, karmicielko". Wdzięk tych słów porusza nas tym bardziej, gdy w tejże scenie odczytamy jędrne odzywki, którymi nawołują się pasterze, by popędzić stado. Jedyną barwą, jaka się zachowała, jest czerwona ochra, odcinająca się dwoma odcieniami od spatynowanego tła skały. Mamy tu przed sobą jedno ze szczytowych osiągnięć sztuki egipskiej, datowane na około 2500 p.n.e. Swą równowagą, swym umiarkowaniem, siłą i czystością podsumowuje ono równocześnie styl i cywilizację Egiptu w momencie wielkości i stabilizacji.

Średnie Państwo

Przedstawieniu właściwego wyboru charakterystycznych dzieł z okresu Średniego Państwa przeszkadza pewna trudność. Najważniejszą miejscowością, w której znajdują się malowidła z czasów XI i XII dynastii (około 2100-1800 p.n.e.), jest bez wątpienia Beni Hassan w Środkowym Egipcie. Kilku lokalnych książąt poleciło wykuć w skale wielkie komory grobowe, których ściany są pokryte malowidłami. Niestety, są one dziś w tak opłakanym stanie, że niemożliwe lub prawie niemożliwe - są jakiekolwiek prace fotograficzne. W ciągu wieków utworzyła się nieprzezroczysta warstwa patyny i brudu, przesłaniająca najpiękniejsze dzieła. Za dyrekcji E. Driotona, A. Stoppelaëre podjął próbę usunięcia tych zanieczyszczeń. W jednym z grobów przeprowadzono ją na powierzchni jednego metra kwadratowego. Zdaniem specjalistów trzeba jednak wielu lat, nim będzie można ocenić działanie chemiczne użytych środków.
W grobowcu Chnumhotepa (nr 3) w Beni Hassan znajduje się często reprodukowany fragment malowidła o świeżych kolorach, zasługujący na umieszczenie go w książkach, przedstawiający ptaki na akacji. Mało tego, oprócz faktu, iż jest on piękny, jest jednocześnie jedynym przedstawieniem dającym się sfotografować, pochodzącym z około 1900 r. p.n.e. Nie może ono jednak dać wyobrażenia o egipskim malarstwie i jego stylu w okresie Średniego Państwa (około trzech stuleci). Z drugiej strony tak skromny wybór byłby bałamutny, w różnych bowiem grobowcach znajduje się wiele bardziej charakterystycznych wyobrażeń, o większej wartości estetycznej. Należy również zwrócić uwagę na przedstawienie z grobowca wezyra Antefokera, który piastował swe stanowisko za panowania faraona Sezostrisa I, z około 1950 r. p.n.e. W grobowcu tym (nr 60 - nekropola tebańska) przedstawiono młode tancerki w krótkich fartuszkach, dwie z lewej i dwie z prawej strony. Zbliżają się one do siebie tanecznym krokiem, unosząc jedną nogę. Tancerki z lewej trzymają jedną rękę przed piersią, a drugą, z zaciśniętą pięścią, wyciągają do przodu. Tancerki z prawej strony wyciągają do przodu obie ręce. Ich dłonie również są zaciśnięte, z wyjątkiem kciuka i palca wskazującego. Jest to gest rytualny albo też sposób liczenia na palcach odtańczonych kręgów. Pośrodku znajdują się trzy kobiety w długich, obcisłych białych sukniach, wybijające dłońmi takt. Sa to z pewnością śpiewaczki. Sztywność ciał, paralelizm ruchów i symetria postaci, złamana wprawdzie przez grupę śpiewaczek (tworzących wraz z tancerkami z lewej jeden zespół), a także użycie chłodnych, odcinających się od siebie barw, jak i przedstawiona tu moda, są cechami właściwymi sztuce Średniego Państwa, których tradycja przetrwa aż do XVIII dynastii.

Nowe Państwo

Malowidło ścienne przedstawiające Nefretiti.

W porównaniu z poprzednimi okresami, okres Nowego Państwa, dzięki bogactwu materiałów i ich różnorodności, jawi się jako wielka epoka egipskiego malarstwa. Od panowania Hatszepsut i Totmesa III, aż do końca XX dynastii (około 1500-1100 p.n.e.) tebańscy artyści stworzyli jednolity ciąg pierwszorzędnych dzieł, dzięki czemu śledzenie ewolucji stylu z pokolenia na pokolenie daje lepsze efekty, aniżeli w jakimkolwiek innym okresie historii Egiptu. Niegdyś wyróżniane tematy zostały potraktowane w czasach Nowego Państwa z łaskawością. Malowidła te mają jeszcze te zaletę, że wszystkie znajdują się w mieście umarłych starożytnych Teb, stolicy faraonów od początków panowania XI dynastii. Służba Starożytności ponumerowała grobowce na tym rozległym cmentarzysku wedle kolejności ich odkrycia. Sztuka za czasów Totmesa III, którego panowanie obejmuje pierwszą połowę XV wieku p.n.e., zachowuje wciąć jeszcze, jak cały początek XVIII dynastii, liczne powiązania ze stylem Starego i Średniego Państwa: surowość wyrazu, nieco sztywne ruchy, predylekcję do symetrii w kompozycji obrazu, nieprzezroczyste, wyraźne kolory na błękitnym tle. Za Amenhotepa II (1448-1422 p.n.e.) i Totmesa IV (1422-1411 p.n.e.)gesty stają się elastyczne i powabne, sceny swobodniejsze, skomponowane z większą fantazją, kolory bardziej zniuansowane, lżejsze, a niekiedy nawet przezroczyste; tło zyskuje tonację bardziej neutralną, szaroniebieską. Synteza tych różnych formuł następuje w epoce Amenhotepa III (1411-1375 p.n.e.): najlepsze dzieła wykazują taką czystość i powściągliwość, że można je nazwać klasycznymi. Tę delikatność można wyczuć zarówno w doborze, jak i stopniowaniu tonów barwnych, lepiej harmonizujących z bielą, którą coraz częściej wykorzystuje się w tłach. Rządy Amenhotepa IV; Echnatona (1375-1358 p.n.e.) znamionuje pewien rozziew, którego wpływ stanie się wyczuwalny dopiero później, w epoce Ramessydów. Okres Tutanchamona (około 1350 p.n.e.), który chciał okiełznać ekscesy stylu amarneńskiego, stworzył zmanierowaną, choć czarującą sztukę; jej rola była jednak przejściowa. W przeciwieństwie do tego, przejście z XVIII do XIX dynastii, które można ulokować mniej więcej w drugiej połowie XIV wieku p.n.e., wyróżnia się podwójna tendencją: reakcyjną , zwaną też akademicką i postępową, zwiastującą malowniczy styl pewnych malarzy ramessydzkich. Epoka Ramessydów była bardzo długa: obejmuje ona dwa wieki historii faraonów, XIII i XII wiek p.n.e. Okres ten jest oceniany z pewnym lekceważeniem, gdyż zapowiada upadek. Najlepsze dzieła są czasem mieszanką mistrzostwa i niedbalstwa. Obok cech jeszcze tradycyjnego stylu, wiele figur ma wydłużoną, łysą czaszkę w typie amarneńskim, przesadnie długie, chude kończyny, żywo gestykulujące, szerokie szaty, często rozwiane. Naszyjniki i inne ozdoby wyrażają natrętny luksus. Ponieważ malarz z okresu XIX dynastii postanawia ożywić swe obrazy, mnoży zabawne szczegóły; sztuka traci wtedy na wzniosłości, co zyskuje na oryginalności. Projekt przewyższa właściwą malarską jakość scen. Ten brak skrupulatności i miary ujawnia się też w sposobie przygotowania ścian pod malowanie obrazu, które są wówczas pociągane zwykłą gliną pomalowaną bielą lub na żółto. Mode na żółte tła, coraz bardziej powszechną, kompensuje użycie żywszych barw. W owej ramessydzkiej sztuce szczególne miejsce zajmują groby robotników z wioski Deir el-Medina. Robotnicy ci byli zatrudniani przy pracach na nekropoli tebańskiej. Malowidła czasami monochromatyczne wykonywane pospieszniej, aniżeli we współczesnych im grobowcach i kaplicach grobowych dostojników, wyróżniają się z kolei świeżością inspiracji i spontanicznym polotem.

Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Nick* :

Email* :

Dodaj komentarz

Użytkownik	Loviatar
	Dodano: 2007-01-29 Bardzo ciekawe i co najważniejsze niespotykane. Miło dowiadywać się nowych rzeczy. Edytuj

Strona nie została odnaleziona!

Niestety szukana przez Ciebie strona nie została odnaleziona, czyli wystąpił znienawidzony przez wszystkich błąd 404. Istnieją dwa wytłumaczenia; możliwe, iż szukana strona została usunięta lub przesunięta, albo po prostu źle wpisałeś/aś adres URL. Ale niestety istnieje też ryzyko, iż to my coś 'sknociliśmy' (oby nie!) w kodzie strony i zakradł się tzw. "bug", czyli po polsku robal. Koniecznie daj nam o tym znać; skopiuj link z paska przeglądarki i wyślij go na adres: naczelny[malpa]histurion.pl    Wspólnie oczyśćmy histuriona ze wszelkich błędów/robaków!