Badania nad starożytnością i prehistorią
W XIX wieku i na początku XX dokonano doniosłych odkryć na terenach starożytnych cywilizacji Azji Zachodniej, basenu Morza Śródziemnego i Mezoameryki. Wyprawa Napoleona Bonaparte do Egiptu w 1798 roku miała doniosłe znaczenie dla badań starożytności. Francuski generał zabrał bowiem z sobą ekipę uczonych i artystów (m.in. rysownika Dominiqua Vivant-Denona), którzy zbadali m.in. zabytki starożytnego Egiptu. Plonem wyprawy było wiele przywiezionych do Francji artefaktów, wśród nich dwujęzyczny (grecko-egipski) napis kapłanów z Heliopolis skierowany do króla Ptolemeusza VI, znany szerzej jako Kamień z Rosetty. Napis ten posłużył uczonemu francuskiemu Jean-Francois Champollionowi (1790-1831) do odczytania hieroglifów egipskich w 1822 roku. Od tej daty rozpoczeły się badania nad cywilizacją Egiptu starożytnego, kontynuowane przez uczonych tej miary co Karl Richard Lepsius (1810-1884), który podzielił historię Egiptu na okresy i prowadził nad nią badania czy John Gardner Wilkinson (1797-1895)- świetny archeolog i rysownik. Auguste Mariette (1821-1881) prowadził badania w Sakkarze i założył Muzeum Egipskie zapoczątkowując ochronę zabytków Egiptu przed grabieżą trwającą tu od najdawniejszych czasów. Gustav Moritz Ebers (1837-1898) i Emil Brugsch-Bey (1842-1930), oraz Władimir Goleniszczew (1856-1947) prowadzili badania nad starożytnymi papirusami egipskimi. Wybitnymi badaczami terenowymi byli Gaston Maspero (1846-1916) i Theodore Davis (1837-1915). Sir William Matthew Flinders Petrie (1853-1942) prowadził badania zarówno w Egipcie jak i w Palestynie doskonaląc techniki wykopaliskowe i wypracowując nowe metody chronologii względnej (np. seriację kontekstową). Petrie przywiązywał dużą rolę do należytej publikacji znalezisk. Na terenie Mezopotamii również dokonano w tym okresie wielu znaczących odkryć. Już w początkach XIX wieku angielski podróżnik Claudius James Rich zlokalizował ruiny Niniwy i Babilonu. Nauczyciel gimnazjalny z Getyngi, Georg Friedrich Grotefend odczytał inskrypcję z pałacu w Persepolis zapisaną pismem klinowym. Ale prawdziwe, choć jeszcze prymitywne i prowadzone niszczącymi metodami badania archeologiczne rozpoczęły się na terenie Mezopotamii od wykopalisk Paula Emile Botty (1802-1870) i Victora Place w Chrorsabad (starożytne Dur-szarrukin) w 1843 i Austena Henryego Layarada (1817-1894) w Nimrud (starożytne Kalchu) w 1845 roku. Prace te, prowadzone na terenie starożytnej Asyrii przyczyniły się do wzrostu zainteresowania dziejami starożytnego Wschodu. Dalsze badania prowadzili Hormuzd Rassam- uczeń Layarda, oraz archeolodzy angielscy Loftus i Taylor, szczególnie zasłużeni dla lokalizacji stanowisk w południowej Mezopotamii. Angielski uczony, Henry Creswicke Rawlinson odczytał na podstawie inskrypcji Dariusza I Wielkiego w Behistun pismo klinowe w latach 50 XIX wieku, wydał też wiele prac historycznych, m.in. The Seven Great Monarchs, o historii Asyrii i Babilonii. Odkryte na terenie Mezopotamii źródła pisane były odczytywane przez uczonych tej miary co George Smith czy Friedrich Dielitsch. Zwłaszcza odczytanie tabliczek klinowych z biblioteki Assurbanipala II w Niniwie dało znakomite wyniki w postaci bogactwa informacji o historii i kulturze starożytnej Azji Zachodniej. W późniejszych latach badacze francuscy prowadzący badania na stanowisku Tello w południowej Mezopotamii, Ernest de Sarzec i Andre Parrot okryli relikty zapomnianej przez wieki i nie znanej Europejczykom cywilizacji Sumerów- jak się później okazało jednej z najstarszych cywilizacji świata. Pierwsze prawdziwie systematyczne prace wykopaliskowe na terenie Iraku przeprowadzili Niemcy: Robert Koldewey (1855-1925), Walther Andrae i Theodor Noldeke. Ich badania, przeprowadzone Babilonie, Aszur, Borsippie i na innych stanowiskach stały się wzorem dla innych ekip archeologicznych ze względu na dokładność, sumienność pracy i wartość publikacji. Na terenie Grecji działały zagraniczne misje archeologiczne z Niemiec, Francji, Anglii i innych krajów. W 1846 powstała Francuska Szkoła Archeologii w Atenach, jedna z wielu podobnych instytucji zajmujących się badaniami archeologicznymi w basenie Morza Śródziemnego. Naukowcy z tej instytucji prowadzili prace na Delos, Tazos, w Argos, Delfach i na wielu innych stanowiskach. Inne misje archeologiczne badały Olimpię, Ateny, Tiryns, Spartę, Knossos, Faistos, Korynt przyczyniając się do poszerzenia wiedzy o starożytnej Grecji. Bardzo ważna była działalność niemieckiego archeologa-amatora Heinricha Schliemanna (1822-1890), który posiłkując się Iliadą Homera odnalazł Troję na wybrzeżu Azji Mniejszej oraz odkrył nieznaną wcześniej cywilizację mykeńską badając Mykeny i Tiryns. Warto zauważyć, że metody Schliemanna były prymitywne, a sam odkrywca nie zadokumentował należycie swych znalezisk, za co był powszechnie krytykowany w gronie archeologów. W Italii zaznaczyła się działalność Giaccomo Boni, prowadzącego wykopaliska na Forum Romanum. W Ameryce Środkowej John Lloyd Stephens (1805-1852) i Frederick Catherwood odsłonili i zadokumentowali pozostałości nieznanej wcześniej cywilizacji Majów. Na terenie USA działali: Samuel Haven (1806-1881) badający pochodzenie Indian i kopców grobowych znad Missisipi, John Wesley Powell (1834-1902) badacz najdawniejszej prehistorii Ameryki Północnej oraz zajmujący się podobnymi zagadnieniami William Henry Holmes (1846-1933). W Indiach powstała w końcu XIX wieku Komisja Archeologiczna, opiekująca się zabytkami i prowadząca prace archeologiczne na terenie subkontynentu indyjskiego podówczas zajmowanym przez Imperium Brytyjskie. Badania nad starożytnością prowadzili historycy tacy jak Teodor Mommsen czy Ludwik Piotrowicz. Pierwsze sto lat rozwoju naukowej archeologii upłynęło pod znakiem szeroko zakrojonych badań wykopaliskowych, odkrywania nieznanych cywilizacji, tworzenia metodyki badań wykopaliskowych i stopniowego wzrostu organizacji w obrębie tej nauki. Rozważania teoretyczne zdominowały teorie ewolucjonistyczne wywodzące się z koncepcji Karola Darwina. Archeologia odegrała wielką rolę w przełomie intelektualnym drugiej połowy XIX wieku w Europie, nie tylko przyczyniając się do umocnienia ewolucjonistycznej teorii pochodzenia człowieka, ale również odkrywając nieznane dotąd cywilizacje, co przyczyniło się do poszerzenia horyzontów historycznych i umysłowych wykształconych ludzi świata Zachodu.
W początkach XX wieku archeologia bardzo się zmieniła, zarówno od strony teoretycznej jak i praktycznej. Szkoła kulturowo-historyczna w antropologii kulturowej powstała w Niemczech i zyskała wielkie wpływy w naukach społecznych, w tym w archeologii. Była ona reprezentowana przez F. Boasa, O. Meghina i P. Laviosa-Zambotti. Jej dziełem była koncepcja kręgów kulturowych i dyfuzji kulturowej, będąca przeciwieństwem ewolucjonizmu. Reprezentanci tego kierunku niebezpiecznie zbliżali się w swych tezach do rasizmu. Skrajnym przykładem może być hiperdyfuzjonistyczna koncepcja heliolityczna Graftona Elliota Smitha (1871-1937), archeologa i antropologa brytyjskiego, według którego cywilizacja powstała w historii tylko raz, w Egipcie około V tys. p.n.e. i dalej rozprzestrzenili ją egipscy koloniści- "Synowie Słońca", wędrujący od Europy do Ameryki Północnej, Azji o Oceanii. Ich dziełem miały być wszelkie okazałe budowle i cywilizacje na całym świecie. Dyfuzjonistyczne i kulturowo-historyczne koncepcje (np. panegiptyzm i panbabilonizm) zapanowały w archeologii aż do końca lat 40-tych XX wieku. W Niemczech Gustaw Kossina (1858-1931) tworzył nacjonalistyczną archeologię etniczną, badając przy okazji prehistorię Europy. Identyfikował on kultury archeologiczne z określonymi ludami. Jego koncepcje zostały później wykorzystane przez pseudonaukowe instytucje Niemiec hitlerowskich (Das Anenerbe). Australijski archeolog Vere Gordon Childe (1892-1957) okazał się chyba największym teoretykiem w historii tej dyscypliny naukowej. Jego prace na temat starożytności i prehistorii: Man Makes Himself, Whats Happend in History, The Dawn of European Civilization są do dziś jednymi z podstawowych pozycji archeologicznych, choć ich autor nie ustrzegł się kilku błędów wynikających jednak z niedoskonałości technik archeologicznych w owych czasach (zwłaszcza technik datowania). Childe zajmował się zestawianiem sekwencji kulturowych dla Europy, początkami cywilizacji, rolnictwa i kwestiami dyfuzji kulturowej oraz handlu w starożytności. Jego prace wywarły wielki wpływ na archeologię XX wieku. Pierwsza połowa XX wieku zaowocowała wieloma znaczącymi odkryciami. Arthur Evans (1851-1941) odkrył na Krecie w 1905 roku nieznaną cywilizację minojską- pierwszą na terenie Europy. W Mezopotamii Leonard Woolley (1880-1960) badał starożytne stanowiska Karkemisz i Ur oraz Alalah w Syrii, a Max Mallowan przeprowadzał badania początków cywilizacji w północnej części regionu Międzyrzecza. Misje francuskie prowadziły wykopaliska na terenie Syrii i Fenicji- w Karkemisz, Til Barsip, Ugarit, Tyrze i Byblos (Therau-Dagin, A. Parrot i inni). W Egipcie Howard Carter (1879-1939) odkrył w latach 20-tych sławny grobowiec faraona Tutanchamona. Hugo Winkler wraz Bedrichem Hroznym odkrył cywilizację Hetytów w Azji Mniejszej w latach 20-tych. W Ameryce Południowej Hiram Bingham prowadził badania nad cywilizacją Inków odkrywając miasto Machu Pichchu w Peru. Na tym samym terenie badania prowadził Max Uhle (1856-1944) doskonaląc techniki badań wykopaliskowych i ustalając sekwencje chronologiczne. Alfred Kidder (1885-1963) i Robert Mauldsay (1850-1931) pieczołowicie badali cywilizację Majów. W 1906 roku P. H. Sharpe wykonał z balonu na uwięzi zdjęcie megalitycznej budowli Stonehenge. Zapoczątkowało to trwające do dziś badania w zakresie archeologii lotniczej. Kontynuowali je w tym okresie Brytyjczycy na terenie Mezopotamii i Francuzi w Syrii (Antoine Poidebard). W Polsce Zdzisław Rajewski i Józef Kostrzewski (1885-1969) badali w latach 30-tych osadę z wczesnej epoki żelaza w Biskupinie. Stefan Krukowski (1890-1982)odkrył neolityczną kopalnię krzemienia w Krzemionkach Opatowskich. Na terenie Beludżystanu Mortimer Wheeler (1890-1976) odkrył w latach 30-tych nieznaną wcześniej cywilizację Indusu (harappańską). Doskonalił też metody prospekcji archeologicznej wprowadzając tzw. metodę kratową. Intensywne prace archeologiczne w Palestynie prowadziła Kathleen Kenyon, badając m.in. starożytne Jerycho i jaskinie Góry Karmel. Kazimierz Michałowski przeprowadził pierwsze polskie wykopaliska na obszarze starożytnych cywilizacji w Edfu w Egipcie w latach 1936-1939. Przyniosły one plon w postaci wielu zabytków i istotnych wniosków naukowych. Brytyjski archeolog Aurel Stein prowadził badania cywilizacji starożytnej Azji Środkowej, odkrywając nieznany dotąd indoeuropejski lud Tocharów.
I wojna światowa poważnie ograniczyła, a druga niemal całkowicie przerwała prace archeologiczne w większości krajów świata. Archeologia w wielu krajach poniosła poważne straty kadrowe. Zniszczonych lub zrabowanych zostało wiele bibliotek i zbiorów muzealnych. Po 1945 roku archeologia wkroczyła w zupełnie nowy okres swego rozwoju jako nauka o sprawdzonej, lecz ciągle udoskonalanej metodologii badań, prowadzonych przez profesjonalistów. Epoka amatorskich wykopalisk praktycznie skończyła się. W naukach o starożytności wyodrębniły się wyspecjalizowane gałęzie (asyriologia, egiptologia, archeologia Ameryki, prehistoria, archeologia klasyczna i inne) Za początek nowoczesnej archeologii można uznać rok 1949, kiedy to profesor Willard Libby, fizyk z Uniwersytetu w Chicago opublikował pierwsze datowania radiowęglowe (tj. daty C-14). Metoda radiowęglowa, wynaleziona przez Libbyego i później udoskonalana (poprzez wprowadzenie kalibracji i metody akcelerowanej spektrometrii masowej, które znacznie zwiększyły precyzję datowania) miało ogromne znaczenie dla archeologii. Ostatecznie obaliła ona teorie hiperdyfuzjonistyczne i ustaliła chronologię kultur prehistorycznych oraz pozwoliła uściślić ustalenia chronologiczne dotyczące starożytności (Libby badał m.in. belki z pałacu syryjskiego z I tys. p.n.e., pantofle znalezione przy inkaskiej mumii, czy drewno z łodzi pogrzebowych faraonów IV dynastii). Mimo początkowego oporu ze strony niektórych uczonych metoda radiowęglowa szybko przyjęła się w archeologii, i dziś jest najbardziej użyteczną i wiarygodną metodą datowania bezwzględnego. Archeolodzy otrzymali potężne narzędzie chronologiczne, którego dotąd nie posiadali. Z czasem zaczęto wykorzystywać inne metody datowania (potasowo- argonową, uranowo- torową, trakową, termoluminescencyjną, optoluminescencyjną, ESR, paleomagnetyczną i inne), a także chemiczne i fizyczne metody analizy źródeł archeologicznych. Doskonalono techniki wykopalisk i metodologię naukową, a dyskusje teoretyczne trwają aż do dziś. Wprowadzenie nauk ścisłych do archeologii zapoczątkowało jej intensywny rozwój w II poł. XX wieku i pozwoliło uzyskać znaczące wyniki na wielu polach działalności badaczy starożytności, a także zmieniło podejście do przeszłości i metod badawczych archeologii. Trudno w tym miejscu wymienić wszystkich wybitniejszych archeologów XX wieku, ważne prace i wykopaliska. Poprzestając na najważniejszych, można wymienić kilka osób i ich osiągnięcia. Grahame Clark rozwijał od lat 50-tych kompleksowe podejście ekologiczne w archeologii badając związki między dawnymi społeczeństwami a ich naturalnym środowiskiem. Julian Steward (1902-1972), antropolog amerykański rozwijał podejście ekologiczne i wskrzesił ewolucjonistyczną teorię rozwoju ludzkości.
Na Bliskim Wschodzie szeroko zakrojone prace archeologiczne na stanowiskach związanych z początkiem rolnictwa (Dżarmo, Eridu, Catal Huyuk, Alaca Huyuk) i cywilizacji prowadzili Robert Braidwood, Seton Llyod, Fuad Safar i James Meelart. Ich prace były częścia zakrojonej na szeroką skalę kampanii, pierwszej mającej na celu rozwiązanie konkretnych problemów badawczych archeologii. W 1953 roku Michael Ventris i John Chadwick odczytali pismo linearne B (pismo cywilizacji mykeńskiej). Ważna była też działalność badaczy najstarszej przeszłości człowieka działających w Afryce: Louisa, Mary i Richarda Leakye (prowadzących badania w wąwozie Olduvai w Afryce), Donalda Johansona i Raymonda Darta (działającego już od lat 20-tych). W latach 60 rozwinął się nurt myślowy znany archeologią procesualną lub nową archeologią. Został zapoczątkowany przez Lewisa Binforda i Davida Clarke i zakładał upodobnienie metodologii archeologicznej do paradygmatu nauk ścisłych, optymizm poznawczy, szerokie korzystanie z aparatu badawczego nauk przyrodniczych i zmianę podejścia do interpretacji w archeologii. Choć wiele założeń archeologii procesualnej nie zostało zrealizowanych, to jednak ten nurt intelektualny wywarł największy wpływ na badania archeologiczne w czasach współczesnych. Na dawnym obszarze kultur starożytnych zaznaczyła się od lat 50-tych ubiegłego wieku działalność polskiej archeologii śródziemnomorskiej, zwłaszcza prof. Kazimierza Michałowskiego i jego uczniów. W roku 1959 utworzono Stację Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego w Kairze. Polscy archeolodzy prowadzą od tego czasu aż do dziś szeroko zakrojone prace w Libii, Egipcie, Syrii, na Cyprze, w Nubii oraz Iraku. Od 1988 roku Andyjska Misja Archeologiczna UW realizuje badania w Peru. Należy nadmienić, że polscy archeolodzy uczestniczą indywidualnie w badaniach archeologicznych na obszarze wielu krajów świata. W badaniach nad starożytnością swoją działalność zaznaczył też polski uczony, prof. Józef Wolski, znawca starożytnego Iranu i epoki hellenistycznej.
Współczesna archeologia stała się interdyscyplinarną i wysoce wyspecjalizowaną nauką o wypracowanych i udoskonalanych metodach badawczych. Szeroko wykorzystuje zarówno metody nauk ścisłych, jak i humanistycznych. Badania archeologiczne prowadzi się praktycznie we wszystkich krajach współczesnego świata. Prehistoria i starożytność są obiektem naukowych dociekań w czołowych ośrodkach nauki światowej. W archeologii przeplata się wiele nurtów myślowych (postprocesualizm, archeologia systemowa, gender studies i inne), a uczeni spierają się często w dziedzinie teorii. Jedna dzięki wszystkim tym badaniom do szerokiej publiczności dotarł wiarogodny, choć ciągle uzupełniany obraz przeszłości.
| 2 celne komentarze | Dodaj komentarz |
 Użytkownik | |
Dodano: 2011-05-18 Niewiem czy to właściwe miejsce, ale mam pytanie - jak wyglądały starożytne wsie Greków i Rzymian. Wygląd domów zgród itp., i nie chodzi mi o zabudowy wielkich posiadaczy ziemskich ale zwykłych małorolnych. Na temat wsi egipskich można znaleźć co się chce, wg literatury i sieci w Grecji i Italii istaniały tylko miasta. |
 Redaktor | |
Dodano: 2011-05-20 oczywiście, że istniały wsie i w Grecji oraz Italii. jest o nich mnóstwo informacji. jeśli chodzi o badanie historii starożytnej to szukaj w źródłach nie opracowaniach, będziesz miał opis z pierwszej ręki. |
Nasz facebook
Ciekawostka
Gajusz Cilniusz Mecenas
Stał się synonimem osoby finansowo wspierającej dzieła sztuki ?
Postać historyczna
Podpowiedź: cesarz rzymski w latach 222 - 235, ostatni z dynasti Sewerów. Jego śmierć zapoczątkowała duży kryzys cesarstwa i początek panowania tzw. „cesarzy wojskowych”.
Czytaj biografię
Losowe zdjęcie
