Matura 11. Konflikt papiestwa z cesarstwem

2017-09-25 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

Temat ciekawy-wymaga znajomości postaci Grzegorza VII, licznych pojęć oraz przebiegu sporu o inwestyturę; schizmy wschodniej oraz krucjat na Bliskim Wschodzie (XI-XIII w.)-przyczyny, przebieg i skutki.

Opis wymaganych pojęć

W X wieku wobec kryzysu w Kościele ( symonia¹ , nepotyzm² , nikolaizm³ ) doszło do reformy życia zakonnego w Cluny⁴ , narodził się też ruch Pokoju Bożego (Treuga Dei). Po przewadze cesarzy z dynastii Ottonów (cezaropapizm⁵ ),pojawił się mnich Hildebrand , który został papieżem jako Grzegorz VII⁶ i wprowadził reformę gregoriańska (papocezaryzm⁷ ), dążąc do uniezależnienia władzy kościelnej od cesarzy. Nadaje sobie specjalne uprawnienia -"Dictatus papae"⁸ (1075 r.). Jednoczesny zakaz przyjmowania przez duchownych inwestytury z rąk świeckich władców doprowadza papieża do konfliktu z cesarzem⁹ (tutaj pojęcie głębiej opisujące konflikt) Henrykiem IV i podziału Europy na dwa obozy. Po rzuceniu przez Grzegorza VII klątwy i detronizacji cesarza ten upokarza się w 1077 r. w Canossie ("pójść do Canossy"). Ostatecznie spór kończy kompromis w postaci konkordatu wormackiego¹⁰ w 1122 roku - zawartego przez Henryka V i Kaliksta II. Zatwierdza go rok później I sobór laterański. Trwały jest natomiast podział państw włoskich na gibelinów i gwelfów¹¹ . W tym czasie dochodzi tez do zmiany sposobu wyboru papieży (kardynałowie) oraz ostatecznego rozłamu chrześcijaństwa (schizma wschodnia¹² ) w 1054 roku, powstają odrębne kościoły katolicki (łaciński) i prawosławny (grecki) - dobrze znać różnice między nimi. Kolejnym elementem sporu o dominację papieży i cesarzy o dominacje stały się krucjaty ¹³ do Ziemi Świętej (wyprawy krzyżowe do Palestyny). Chrześcijańscy rycerze szerzyli chrystianizację walcząc ze Słowianami Połabskimi oraz Bałtami, prowadzili też proces rekonkwisty¹⁴ - wypierania Saracenów z Półwyspu Pirenejskiego. Wobec zagrożenia ze strony Turków seldżuckich cesarze bizantyjscy poprosili o pomoc Zachód Europy. W odpowiedzi papież Urban II na synodzie w Clermont w 1095 roku rzuca hasło "świętej wojny z Turkami"- zapamiętujesz przyczyny tego ruchu. Z krucjat zapamiętasz pierwszą (1096-1099),zakończoną zdobyciem Jerozolimy i stworzeniem Królestwa Jerozolimskiego. Poznasz zakony rycerskie (templariuszy, joannitów i krzyżaków) i ich strukturę. Następnie zwróć uwagę na czwartą krucjatę- która w 1204 roku zdobyła Konstantynopol i założyła Cesarstwo Łacińskie. Zapamiętaj krucjatę dziecięcą oraz upadek ostatniej twierdzy krzyżowców - Akki w 1291 roku. Dobrze też zapamiętać skutki pozytywne (np. handel lewantyński¹⁵ ) i negatywne krucjat (np. antysemityzm).

Wymagane daty

925-początek reformy z Cluny (św.Odilo), ruch zakonny nawołujący powrót do korzeni chrześcijaństwa bez uzależnienia jego od władzy świeckiej

1054-schizma wschodnia, ostateczny rozdział kościoła łacińskiego z siedzibą w Rzymie od kościoła wschodniego patriarchatu w Konstantynopolu. Oba ośrodki władzy kościelnej prowadziły niezależną i często wrogą wobec siebie politykę. Podział istnieje do dnia dzisiejszego.

1075-?Dictatus papae?, Grzegorza VII sporządził odręcznie tezy, głoszące wyższość władzy papieskiej na cesarską. Dało to początek sporu o inwestyturę. Walka papiestwa z cesarstwem o uprzywilejowaną pozycję w świecie chrześcijańskim - dominium mundi

1077-upokorzenie cesarza Henryka V w Canossie. Po opublikowaniu tez Grzegorza VII o nadrzędnej roli kościoła i papiestwa, doszło do konfliktu z cesarzem Henrykiem V w wyniku którego został on ekskomunikowany, co zgodnie z ówczesną doktryną wykluczało go ze społeczeństwa chrześcijańskiego. Cesarz, aby odzyskać autorytet pozornie tylko ukorzył się przed papieżem (klęcząc w śniegu w worku pokutnym) pod murami twierdzy Canossa. Po zdjęciu ekskomuniki wystąpił zbrojnie przeciw Grzegorzowi VII.

1095-sobór w Clermont. Papież Urban II ogłosił ?świętą wojnę? przeciw muzułmanom w celu odzyskania Ziemi Świętej, nagrodą miała być chwała i odpust grzechów.

1096-1099- I krucjata do Palestyny, jako jedyna z pełnym sukcesem, w roku 1099 zdobyto Jerozolimę i ustanowiono Królestwo Jerozolimskie.

1122-konkordat wormacki, kompromisowy układ papiestwa z cesarstwem w wyniku którego to papież mianował biskupów a cesarz miał dowolność czy nada biskupowi lenna, w praktyce czy uzależni go od siebie. Propozycja biskupa nie zaakceptowanego przez cesarza, pozbawiała go inwestytury i beneficjów z rąk cesarza.

1204-IV krucjata-złupienie Konstantynopola, umocnienie rozłamu pomiędzy kościołem wschodnim a zachodnim. Utworzenie Cesarstwa Łacińskiego, początek kresu Bizancjum.

1291-upadek twierdzy Akkon, po prawie siedmiotygodniowym oblężeniu, upadło ostatnie miasto łacinników na Bliskim Wschodzie, krzyżowcy wycofali się do Europy. - koniec krucjat

Przypisy

1. symonia - pojęcie pochodzi od Szymona Maga, który wg Dziejów Apostolskich chciał kupić władzę sprawowania sakramentów od apostołów. To wstydliwe w dziejach kościoła średniowiecznego zjawisko kupowania i sprzedawania urzędów, godności kościelnych, które związane były z wysokimi profitami osobistymi. Zjawisko powszechne, godności kościelne wiązały się z dużym bogactwem, jednak przez wielu też nietolerowany. Powstał ruch przedstawicieli kościoła nawołujący do skromności, pokory, powrotu do korzeni chrześcijaństwa.

2. nepotyzm - zjawisko uprzywilejowania, faworyzowania krewnych przez papieży przy nadawaniu godności kardynalskich, książęcych, urzędów dworskich.

3. nikolaizm - to działanie dostojników kościoła wbrew celibatowi. Do XI wieku wysocy duchowni w wielu przypadkach posiadali żony, konkubiny i dzieci. Papież Grzegorz VII oraz jego dwaj poprzednicy wystąpili przeciw nikolaizmowi.

4. Cluny - w klasztorze benedyktyńskim w Cluny w Burgundii pod koniec X w. wyszła rozprzestrzeniająca się idea odnowy kościoła z surową regułą i uniezależnienie jego od władzy świeckiej. Jako jedyny klasztor miał prawo samodzielnego wyboru opata w okresie kiedy to kościół był pod protektoratem cesarstwa.

5. cezaropapizm - pogląd głoszący iż cesarz miał władze zwierzchnią zarówno świecką jak i kościelną. Już od okresu dominatu w Cesarstwie Rzymskim, cesarz był "pomazańcem bożym" jego władza pochodziła od Boga. Ta teoria kontynuowana była też w średniowieczu i stała się źródłem konfliktu z papiestwem o panowanie nad światem chrześcijańskim "dominium mundi"

6. Grzegorz VII (1020-1085) - święty kościoła katolickiego, należał do zakonu benedyktynów na Awentynie w Rzymie, przed pontyfikatem nazywał się Hildebrand. Był legatem papieskim we Francji i Niemczech. Zaangażowany w reformę kościoła za pontyfikatu Mikołaja II, był stronnikiem następnego papieża Aleksandra II, który mianował go archidiakonem (osobą pierwszą po papieżu). Po śmierci Aleksandra II lud Rzymu obwołał go papieżem co potwierdzili później kardynałowie. Jako papież (1073-1085) wykazał się niezwykła energią w reformowaniu kościoła i uniezależnianiu go od cesarstwa. Zwalczał symonię, nikolaizm (zabronił żonatym duchownym pełnienie posług duszpasterskich), narzucił celibat. Popadł w konflikt z cesarzem (wcześniej królem Niemiec) Henrykiem IV. Cesarz zakwestionował jego wybór jako papieża, Grzegorz VII go ekskomunikował. W roku 1077 osłabiony walkami wewnętrznymi Henryk VII ukorzył się i uzyskał przebaczenie papieża. Pokora okazał się zabiegiem taktycznym, po pokonaniu przeciwników wzmocniony król znów wystąpił przeciw papieżowi. Grzegorz VII był nieugięty, za pomocą Normanów odzyskał Rzym. Był konsekwentny w walce o inwestyturę z cesarstwem jak i w reformach kościoła.

7. papocezaryzm - pogląd autorstwa papieża Grzegorza VII, iż to papież jest zwierzchnikiem całego świata chrześcijańskiego, w którym nawet cesarz jest jego wasalem.

8. dictatus pape - dokument, odręczna notatka papieża Grzegorza VII w roku 1075, zawierający w 27 punktach założenia papocentryzmu.

9. konflikt z cesarzem - od połowy XI trwał spór papiestwa z cesarstwem o inwestyturę (prawo mianowania biskupów). Konflikt miał wymiar symboliczny, chodziło o władzę nad całym światem chrześcijańskim i miano najwyższego seniora - suzerena.

10. konkordat wormacki - w roku 1122 w Wormacji nad Renem zawarto porozumienie pomiędzy papieżem Kalikstem II a cesarzem Henrykiem V. Porozumienie dotyczyło inwestytury, cesarz zgodził się na kanoniczny wybór dostojników kościoła zastrzegając sobie jednocześnie prawo do nadawania dóbr według własnego uznania. Oznaczało to, iż jeśli kościół był zainteresowany posiadłościami, musiał liczyć się ze zdaniem cesarza podczas wyborów biskupów. Konkordat w Wormacji w praktyce oddzielał władzę świecką od władzy kościelnej, tworząc równowagę sił.

11. gibelini - stronnictwo władzy cesarskiej w miastach włoskich, w czasie walki papiestwa z cesarstwem w XII i XIII w.

gwelfowie - stronnictwo miast włoskich popierających niemiecki dom Welfów, arystokratów występujących przeciw cesarstwu. Gwelfowie od XIII w. sprzeciwiali się wpływom cesarstwa we Włoszech, byli oponentami gibelinów.

12. schizma wschodnia - proces podziału, rozdzielenia kościoła wschodniego ze stolicą w Konstantynopolu od kościoła zachodniego ze stolicą w Rzymie. Zainicjowany podziałem Cesarstwa Rzymskiego w roku 395 rozłam, był procesem długim opartym na różnicach w doktrynach kościelnych oraz różnicach politycznych. Kościół konstantynopolski był pod dużym wpływem cesarstwa bizantyjskiego, kościół rzymski natomiast emancypował się od wpływów cesarskich roszcząc sobie dodatkowo zwierzchnictwo nad wszystkimi stolicami biskupimi łącznie z Konstantynopolem. Rok 1059 należy uznać za umowną datę Wielkiej Schizmy kiedy to po wzajemnych ze strony Rzymu jak i Konstantynopola, ekskomunikach patriarchy i papieża, zerwano jedność i dokonano ostatecznego rozdziału.

13. krucjaty - wyprawy rycerstwa zachodnioeuropejskiego Ziemi Świętej (Palestyna), będącej pod panowaniem Arabów, Saracenów. Krucjat było kilka na przestrzeni XI i XIII wieku. I krucjatę (1096-1099) zainicjował papież Urban II, podczas synodu w Clermont ogłosił Pokój Boży między chrześcijanami (po Wielkiej Schizmie) mając na uwadze wspólny cel, odbicia Grobu Pańskiego z rąk muzułmanów. Pierwsza krucjata odniosła pełny sukces, w 1099 r. zdobyto Jerozolimę. Powstało królestwo Jerozolimskie. II krucjata (1147-1149) podjęli cesarz Konrad III i król Francji Ludwik VII, patronem duchowym był Bernard z Clairvaux. Wyprawa zakończona porażką. III krucjatę (1189-1192) podjęto w celu odzyskania Jerozolimy, zajętej przez sułtana Saladyna w 1187r. Wyprawą przewodzili: cesarz Fryderyk Barbarosa, król Anglii Ryszard Lwie Serce, król Francji Filip August. Władcy ze sobą nie współpracowali, wyprawa poniosła klęskę. IV krucjata (1204r.) była wielką porażką chrześcijaństwa i wyprawą rabunkową. Za namową Wenecjan rycerstwo zachodnie złupiło Konstantynopol i okupowało go przez 60 lat. Wprowadziło to jeszcze większy podział chrześcijan obrządku wschodniego i łacińskiego, mocno osłabiło Cesarstwo Bizantyjskie rozpoczynając jego powolny upadek. W wyniku V krucjaty (1228-1229) pod przywództwem króla Sycylii i Neapolu Fryderyka II Hohenstaufa, na kilkanaście lat odzyskano Jerozolimę. Krucjatę VI (1250r.) i krucjatę VII (1270r.) zainicjował król Francji Ludwik IX Święty. W obu wyprawach poniesiono klęskę. Krucjaty oprócz pierwszej w zasadzie były porażką, zwłaszcza nie mająca nic wspólnego z odzyskaniem Ziemi Świętej krucjata IV. Ostatecznie padła ostatnia "oaza chrześcijaństwa" na Bliskim Wschodzie, Akkon w roku 1294. Skutkami pozytywnymi wypraw była styczność Europy z kulturą wschodnią, zwiększona wymiana handlowa, na czym skorzystały miasta włoskie (Genua, Wenecja. Powstały zakony rycerskie (templariusze - 1118r, joannici - 1130r. i krzyżacy - 1190).

14. rekonkwista - to również krucjata, skierowana przeciw Maurom (Arabom), którzy opanowali w VIII w. Półwysep Iberyjski. Kalifat Kordobański był wówczas najlepiej rozwiniętym kulturowo i ekonomicznie, państwem w Europie. Król Franków, Karol Młot w bitwie pod Poitiers (732r.), zatrzymał pochód Arabów po Europie. Wypędzanie Arabów z obecnej Hiszpanii rozpoczęło się niemal natychmiast po opanowaniu przez nich półwyspu. Proces ten trwał bardzo długo bo do schyłku XV w.

15. handel lewantyński - operacje handlowe poprzez Morze Śródziemne, miast Włoskich (Wenecja, Genua, Piza) z krajami arabskimi Bliskiego Wschodu (lewantu).

Etykiety:

matura spór o inwestyturę cezaropapizm krucjaty

Podziel się!

Przeczytaj również...