Matura 6. Rzym cesarstwem

2017-09-20 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk

Wstępny opis

Temat wymaga rozpoznawania osiągnięć kilku postaci - Cezara, Oktawiana, Dioklecjana, przypisania pryncypatu do Oktawiana a dominatu do Dioklecjana; znajomości kilku pojęć i dat, znajomości podbojów cesarstwa, podziału państwa oraz przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych upadku imperium rzymskiego.

Opis wymaganych pojęć

Mapa Cesarstwa Rzymskiego w I w. n.e.

Utalentowany wódz rzymski Gajusz Juliusz Cezar¹ , który zakończył podbój Galii i wyprawił się do Brytanii, w 49 r. p.n.e. sięgnął po władzę w Rzymie, przekraczając rzekę Rubikon ("kości zostały rzucone"). Senat wystawił przeciw niemu armię pod wodzą Pompejusza, jednak wojska Cezara wygrały w 48 p.n.e. pod Farsalą² . Cezar został dyktatorem, wprowadził. m.in. reformę kalendarza (kalendarz juliański³ ) oraz zwiększył liczbę senatorów do 900. W wyniku spisku - republikanie zasztyletowali go w Idy marcowe 44.p.n.e⁴ . Jednak dzieło jego kontynuowali cezarianie pod postacią II triumwiratu⁵ . Pokonali oni republikańskie wojska pod Filippi w 42 p.n.e⁶ . W wyniku podziału Marek Antoniusz przejął wschód państwa (romans z królową Egiptu Kleopatrą), a Oktawian zachód - doszło do wojny domowej. O jej losie przesądził wynik bitwy lądowo-morskiej pod Akcjum - 31 p.n.e⁷ . Antoniusz i Kleopatra przegrali, schroniwszy się w Egipcie popełnili samobójstwo, a Oktawian w 30 p.n.e. przyłączył Egipt jako kolejna prowincję Rzymu. Rządy Oktawiana "Augusta"⁸ nazywamy pryncypatem⁹ - skupił on całość władzy w swoim ręku, pozostawiając pozory istnienia republiki. Podczas swego długiego panowania podbił Germanię, Panonię i Armenię, stworzył gwardię pretoriańską i powiększył armię do 28 legionów. Od niego wywodzi się pierwsza dynastia cesarzy rzymskich - julijsko-klaudyjska. Kolejne dynastie Flawiuszów i Antoninów kontynuują w I i II w. n.e. podboje Brytanii, Tracji, Mauretanii, Dacji i Kapadocji. Opanowanie całych wybrzeży Morza Śródziemnego w II wieku stworzyło złoty wiek cesarstwa, propagując "Pax Romanum"¹⁰ - zapewniało ono żyjącym w jego granicach ludom bezpieczeństwo, prawo i postęp cywilizacyjny. Następnie państwo przeszło do polityki obronnej, obudowując granice umocnionymi limesami¹¹ i wałami. W 212 r.¹² cesarz Karakalla uczynił obywatelami rzymskimi wszystkich wolnych mieszkańców cesarstwa. W końcu III w. cesarz Dioklecjan¹³ dokonał reformy państwa tworząc system tetrarchii¹⁴ ( 2 augustów i 2 cezarów) oraz wprowadził dominat¹⁵ - władzę absolutną i boską cesarzy. Jednak IV wiek przyniósł kryzys imperium. Jego przyczyny wewnętrzne to inflacja, nieudana próba wprowadzenia kolonatu¹⁶ , wyczerpywanie się zasobów szlachetnych kruszców, epidemie, ciągle walki o władzę, upadek armii - rekrutowana głównie z barbarzyńskich sprzymierzeńców , depopulacja i dezurbanizacja. W końcu trwały podział państwa przez Teodozjusza I Wielkiego w 395 roku¹⁷ pomiędzy synów Honoriusza (zachód z Rzymem ) i Arkadiusza (wschód z Konstantynopolem). Do przyczyn zewnętrznych należy Wielka Wędrówka Ludów¹⁸ - spowodowana najazdem Hunów¹⁹ , którzy pod wodza Attyli zaatakowali Europę. Połączone wojska Rzymian i Germanów pod wodza Aecjusza zatrzymały ich w bitwie na Polach Katalunijskich²⁰ . Jednak barbarzyńcy weszli wtedy do państwa rzymskiego i zaczęli tworzyć samodzielne państwa, odrywając poszczególne prowincje od cesarstwa (Frankowie, Burgundowie, Wizygoci²¹ , Wandalowie, Sasi, Ostrogoci, Swebowie, Alemanowie). Także Italia nie była bezpieczna - Rzym kolejno łupili w 410 r²² . Wizygoci, 455 r.-Wandalowie("wandalizm") i 472 Burgundowie. W końcu doszło do upadku na zachodzie -wódz pochodzenia germańskiego Odoaker w 476²³ roku odsunął od władzy młodego cesarza Romulusa Augustulusa²⁴ , odsyłając insygnia cesarskie do Konstantynopola i przejmując samemu władzę - wkrótce zostaje on pokonany przez zajmujących Italię Ostrogotów. Cesarstwo zachodniorzymskie przestało istnieć, a datę 476 roku przyjmujemy za symboliczne zakończenie starożytności.

Wymagane daty

49 r. p.n.e. Julisz Cezar przekracza rzekę Rubikon, czym rozpoczyna wojnę domową w Rzymie. Już rok później pokona siły Pompejusza w bitwie pod Farsalos i stanie się dożywotnim dyktatorem.
44 r. p.n.e - śmierć Juliusza Cezara
31 r. p.n.e. - bitwa morska pod Akcjum
27 r. p.n.e. - początek pryncypatu, przejęcie całkowitej władzy w Rzymie przez Oktawiana Augusta
212 r. - edykt Karakali nadający obywatelstwo rzymskie wszystkim wolnym obywatelom cesarstwa
395 r - śmierć cesarza Teodozjusza I Wielkiego, podział cesarstwa na wschodnie i zachodnie
410 r. - złupienie Rzymu przez Wizygotów Alaryka
476 r. detronizacja ostatniego cesarza Romulusa Augustulusa, upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego, koniec starożytności

Przypisy

1. Gajusz Juliusz Cezar (ok. 100 - 44 r. p.n.e.) - znakomity wódz i polityk rzymski. Przeszedł wszystkie szczeble kariery urzędniczej. Zdobywca Galii, jako jej namiestnik ruszył po władzę do Rzymu przekraczając rzekę Rubikon (granica pomiędzy Galią a Italią) w roku 49 p.n.e. Dzięki swoim talentom, odwadze i determinacji, po pokonaniu Pompejusza, stał się jedynowładcą w Rzymie, podkopując dotychczasowy ustrój republikański. Obwołany dyktatorem, wpływał na obsadę senatu zwiększając jego liczebność do 900 osób. Juliusz Cezar dał początek dynastii julijsko-klaudyjskiej, której ostatnim władcą był Neron.

2. Farsalos - miejsce (obecna Grecja) bitwy w roku 48 p.n.e. w której wojska Juliusza Cezara pokonały legiony Pompejusza popieranego przez senat rzymski. W wyniku przegranej Pompejusz uciekł do Egiptu gdzie został zamordowany. W I w. p.n.e. było wiele wojen domowych w Rzymie, w czasie których do władzy dochodzili wielcy wodzowie. Armia stała się narzędziem do osiągania władzy w upadającej republice.

3. kalendarz juliański - Juliusz Cezar jako dyktator i pontifex maximus zreformował kalendarz w roku 46 p.n.e. przy pomocy Egipcjanina greckiego pochodzenia Sosygenesa. Rok liczył 365 dni a co cztery lata 366 dni. Kalendarz szybko rozpowszechnił się i obowiązywał w Europie do niemal końca XVI w. do reformy papieża Grzegorza Wielkiego.

4. Idy marcowe (15.03.44r.p.n.e.) - idy to w kalendarzu rzymskim 15 dzień miesiąca marca, mają, lipca i października. W pozostałych miesiącach był to 13 dzień. Jest to dzień poświęcony bogu wojny - Marsowi. 15 marca 44r. p.n.e. Juliusz Cezar został zasztyletowany przez swoich wrogów obawiających się jedynowładztwa dyktatora, broniących ustroju republikańskiego.

5. II triumwirat - to układ polityczny z podziałem władzy pomiędzy "spadkobierców" Juliusza Cezara: Markiem Antoniuszem, Oktawianem Augustem i Markiem Lepidusem, zawarty w roku 43 p.n.e. To tzw. cezarianie będący w opozycji do republikanów.

6. Filippi - miejscowość we wschodniej Macedonii w okolicach której wojska cezarian (Antoniusza i Oktawiana) pokonały wojska republikańskie (Brutusa i Kasjusza) w roku 42 p.n.e.

7. Akcjum - bitwa morska w okolicy Akcjum u wybrzeża Grecji w roku 31 p.n.e. Starły się floty rywalizujących ze sobą Marka Antoniusza przy wsparciu królowej Kleopatry i Oktawiana Augusta. Starcie wygrane przez Oktawiana Augusta dzięki znakomitemu dowództwu Marka Agrypy oraz przedwczesnej ucieczce z miejsca Marka Antoniusza. W konsekwencji tego Oktawian August zajął Egipt i stał się niekwestionowanym władcą Imperium Rzymskiego.

8. Oktawian August (63 r. p.n.e. - 14 r. n.e.) - adoptowany został przez Juliusza Cezara jako wnuk jego siostry . Walczył o władzę po śmierci przybranego ojca w roku 44 p.n.e. Wygrał wyścig do niej z Markiem Antoniuszem. Przejął władzę i najwyższe stanowiska w Rzymie dożywotnio. Sprytny polityk stwarzając pozory nadal istniejącego systemu republikańskiego w państwie, stał na jego czele. Po zakończeniu walk wewnętrznych rozszerzył granice Imperium, przed swoją śmiercią pozostawił kraj w dobrobycie zalecając zaniechać dalszego rozszerzania granic, stworzył tzw. Pax Romanum. Stworzył gwardię przyboczną, tzw. pretorian. Został obwołany przez senat "ojcem ojczyzny" i po jego śmierci zatwierdzono czczenie jego jako bóstwa.

9. pryncypat - system sprawowania władzy w Rzymie autorstwa Oktawiana Augusta. W roku 27 p.n.e. przejął on najwyższe tytuły i urzędy republikańskiego Rzymu, urzędy nadal istniały stwarzając pozory republiki jednak skupione w jednym ręku oznaczały władzę niepodzielną. Oktawian był princepsem czyli pierwszym obywatelem republiki, najważniejszą osobą w państwie.

10. Pax Romanum - "pokój rzymski" panował od przejęcia jedynowładztwa przez Oktawiana Augusta po wojnach domowych, obwieszczony symbolicznym zamknięciem bram świątyni Janusa. Czasy pokoju, bezpieczeństwa i dobrobytu rzymskiego umownie zawierają się w granicach od roku 27 p.n.e. do śmierci cesarza Marka Aureliusza w 180 r. n.e.

11. limes - to systemy rzymskich umocnień na granicach imperium szczególnie narażonych na najazdy obcych (barbarzyńców), to liczne strażnice w Afryce Północnej, czy na Renie i Dunaju, to wał Hadriana i wał Antonina w Brytanii.

12. edykt cesarski z roku 212 n.e. - edykt cesarza Karakali nadający obywatelstwo rzymskie wszystkim wolnym mieszkańcom imperium. Obywatelstwo rzymskie dawało wiele przywilejów mieszkańcom, było wielkim wyróżnieniem i przedmiotem zachęty do wstępowania w szeregi armii rzymskiej, ludności nie italskiej. Przestało być nobilitujące po edykcie Karakali.

13. Dioklecjan - cesarz rzymski w latach 284-305, opanował kryzys gospodarczy i wojskowy III wieku, rozwinął system panowania zwany dominatem, gdzie wzorując się na tradycji wschodniej cesarz był "pomazańcem bożym", przedstawicielem ziemskim władzy boskiej, z całą rozwiniętą ceremonią dworską. Zapoczątkował podział władzy w imperium na dwóch augustów i dwóch mniejszej rangi cezarów, zwany tetrarchią. Uzasadnieniem takiego podziału władzy była ogromna rozległość państwa i w związku z tym utrudniona mobilność cesarza z jednego miejsca zapalnego do drugiego. W roku 305 abdykował zdając władzę swym następcom.

14. tetrarchia - podział władzy na czterech przedstawicieli: 2 augustów i 2 cezarów wprowadzony przez cesarza Dioklecjana z zachowaniem pewnej hierarchii. Pierwszy august był najważniejszy (mianował pozostałych), drugi był jego pomocnikiem w innej części imperium. Ich "podwładnymi" byli cezarowie, zajmujący miejsce po odejściu augusta.

15. dominat - sposób sprawowania władzy zapoczątkowany przez cesarza Aureliana, umocniony przez cesarzy Dioklecjana i Konstantyna Wielkiego. Absolutna władza cesarska, zabiegi zmierzające do postrzegania przez podwładnych cesarza jako ziemskiego namiestnika bogów, boga. Cesarz rzadko pojawiał się przed swoim ludem, a kontaktom z nim towarzyszyły specjalne ceremonie, protokoły dworskie.

16. Kolonat - forma zależności ludności wiejskiej, rolniczej od wielkich właścicieli ziemskich. Warstwa chłopska wydzierżawiała ziemię od wielkich latyfundystów w zamian płacąc czynsz pieniężny lub w naturze. Relacje na zasadzie "pan i poddany", latyfundysta miał władzę zwierzchnią sądowniczą. Dekretem Konstantyna Wielkiego z roku 332r. koloni zostali przywiązani do ziemi, nie mogli opuszczać swojego miejsca bez zgody właściciela ziemskiego. Zasada kolonatu będąca fundamentem przyszłej zależności feudalnej była niebezpiecznym zjawiskiem dla cesarstwa. W praktyce chłopi stawali się poddanymi swojego bezpośredniego zwierzchnika a nie już cesarza, nie byli przekazywani na służbę w armii, a latyfundia były tak ogromne że stawały się państwem w państwie.

17. Podział cesarstwa 395 r. - Teodozjusz I Wielki był ostatnim władcą całego Cesarstwa Rzymskiego. Przed śmiercią w roku 395, podzielił imperium pomiędzy dwóch synów. Wschodnią część cesarstwa otrzymał Arkadiusz, zachodnią Honoriusz. Już wcześniej zarysowały się różnice i umowne granice cesarstwa podzielonego na grecki (kultura hellenistyczna, język) wschód i łaciński zachód. Wybudowany w I połowie IV w. Konstantynopol, rywalizujący z Rzymem, stał się stolicą Cesarstwa Wschodniego.

18. Wielka Wędrówka Ludów - Wędrówki ludów w czasach antycznych były czymś naturalnym, przyczyną były zmieniające się warunki atmosferyczne, poszukiwanie nowych ziem do eksploatacji i zagrożenia militarne sąsiadów. Ta ostatnia przyczyna miała wieli wpływ na upadek Zachodniego cesarstwa Rzymskiego. Prymitywni i wojowniczy Hunowie parli z Azji na Ostrogotów nad Morzem Czarnym i Wizygotów nad Dunajem. Te z kolei uciekając schroniły się w granicach cesarstwa. Ludy germańskie Gotów służyły w armii zachodniorzymskiej często będąc nielojalnymi zawłaszcza kiedy miały ambitnych własnych wodzów (Alaryk). Ludność napływowa była wykorzystywana przez lokalne władze rzymskie, niezadowolenie osiągnęło swe apogeum. Powstańcy wizygoccy pokonali pod Adrianopolem (378 r.) regularną armię rzymską z cesarzem Walensem na czele.

19. Hunowie - lud koczowniczy z Azji, w starożytności postrzegany jako wyjątkowo barbarzyński i okrutny. Doskonali wojownicy i jeźdźcy. Większość życia spędzali na koniach, wykonując na nich podstawowe czynności jak spanie i jedzenie. W bitwie atakowali klinem, strzelali z łuków w czasie jazdy.

20. Pola Katalunijskie - miejsce bitwy z Hunami do której doszło w 452r. w Galii. Ostatni wielki wódz Cesarstwa Zachodniego, Aecjusz, znający obyczaje Hunów, pokonał wojska Attyli.

21. Wizygoci - lud germański Gotów pochodzących z Gotlandii (Szwecja) w I w. n.e. rozpoczął migrację na południe Europy poprzez ziemie obecnej Polski. Trwało to kilka wieków, część Gotów pozostała na terenie obecnej Polski a część poruszała się bardziej na wschód w kierunku Morza Czarnego. W IV wieku ulegli podziałowi, któremu historiografia nadała nazwy Wizygotów (zachodni Goci) i Ostrogotów (wschodni Goci)

22. Złupienie Rzymu 410 r. - 24 sierpnia 410 r. wojska wizygockie pod wodzą Alaryka zajęły Rzym. Łupiły miasto prze 3 dni i noce. Zniszczenia i straty były niewielkie w porównaniu do wymiaru społecznego-psychologicznego tego zdarzenia. Rzym nie był zajęty przez obce wojska od 800 lat, to wydarzenie odbiło się głębokim echem w całym Imperium Rzymskim. Zapowiadało koniec starej epoki, powstanie nowych państw na zgliszczach Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego.

23. rok 476 - zdetronizowanie ostatniego cesarza zachodniorzymskiego Romulusa Augustulusa, umowna data końca epoki starożytności i istnienia Cesarstwa Rzymskiego.

24. Romulus Augustulus - syn patrycjusza rzymskiego Orestesa, który osadził małoletniego na tronie zachodniorzymskim w roku 475. Władza trwała do następnego roku, w wyniku buntu Germanów na czele z Odoakrem małoletni cesarz został zdetronizowany. Ostatni cesarz zachodniorzymski. Insygnia jego władzy zostały odesłane na dwór cesarza Zenona w Konstantynopolu.

Etykiety:

Matura pryncypat dominat Idy marcowe kalendarz juliański

Podziel się!

Przeczytaj również...